Tanınmış rusiyalı politoloq, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovinin bu kitabı ABŞ-ın dünya xalqlarına qarşı apardığı gizli şəbəkə müharibəsinin sirlərini açır.
ABŞ DÜNYA ÖLKƏLƏRİNƏ QARŞI ŞƏBƏKƏ MÜHARİBƏSİ APARIR
21-ci əsrdə düşmənlərimiz yeni silah yaratdılar. Rusiyanı fəth etmək yolunda çoxsaylı uğursuz cəhdlərdən sonra Qərb bizə qarşı şəbəkə müharibəsinə başladı. Bu müharibə hətta internet şəbəkəsində xakerlər, viruslar, parolların dağıdılması vasitəsilə aparılan müharibə də deyil, hansı ki bəzən internet də şəbəkə müharibəsinin instrumentinə çevrilir. Şəbəkə müharibəsi adı almış bu müharibə Pentaqonun yeni icadıdır ki, adi silahlanmalar olmadan da düşmən üzərində qələbə çalmağa və ərazisini tutmağa imkan verir. Şəbəkə müharibəsinin aparıldığı mühit müasir informasiya cəmiyyətidir ki, postmodern informasiya məkanından təşkil olunmuşdur. Şəbəkə müharibəsinin nəticəsi — “döyüş” başlanmamış düşmən üzərində tam qələbə çalmaqdır. Hətta adi qaydada anladığımız mənada döyüş də baş vermir. Döyüş “alaqaranlıqda” aparılır, adi adamların, hadisələrdən məlumatlı olmayanların, sıravi insanların diqqətindən kənar qalır.
Beləliklə, şəbəkə müharibəsinin əsas məqsədi — adi, klassik silahlarlardan istifadə etmədən, imkan dairəsində birbaşa hərbi aqressiyaya əl atmadan əraziləri zəbt etmək, nəzarət altına salmaqdır. Şəbəkə müharibəsində birbaşa hərbi iştirak yalnız yekun mərhələsində mümkündür: o məqsədlə ki son nöqtə qoyulsun — burda artıq şəbəkəmərkəzli müharibədən söhbət gedir ki, ABŞ silahlı qüvvələrinin informasiya texnologiyalarının dominantlığı kontekstində apardıqları müasir döyüş üsullarını özündə ehtiva edir. Lakin şəbəkə müharibəsinin əsas mənası — sosial şəbəkələrdən istifadə olunmasıdır; internet şəbəkələrindən də deyil, məhz real cəmiyyətlərdən — real adamların sosial kommunitlərindən, real kollektivlərdən, qruplardan, hərəkatlardan, təşkilatlardan ilkin şərtlərin, şəraitin, lazım olan kontekstin yaradılması üçün istifadədir. Yəni bu və ya digər ərazini, dövləti və xalqı fakt qarşısında qoymaq üçün ki bundan sonra o tam fərqli strateji modelə tabe olacaq. Bununçün elə bir kontekst yaratmaq lazım gəlir ki, cəmiyyət baş verən radikal sosial və siyasi transformasiyaları normal, hətta pozitiv qarşılasın. Cəmiyyət belə hala gətiriləndə yeni mənalara tabe olmağa, özgə məntiqləri qəbul etməyə hazır olur və deməli artıq fəth olunmuş sayılır.
Şəbəkə müharibəsinin mərhələlərindən biri – ictimai fikrin elə formada yaradılması, ictimai proseslərin lazım olan məcrada elə yönləndirilməsidir ki, cəmiyyət baş verən transformasiyalara müqavimət göstərməsin, hətta bu transformasiyalarda, ictimai-siyasi həyatın əsas parametrlərinin dəyişdirilməsində yaxından iştirak edərək baş verən proseslərin aktiv iştirakçısına çevrilsin.
Belə sosial transformasiyaların sifarişçisi əksər hallarda Amerika Birləşmiş Ştatları olur. Yerlərdəki real sosial kommunitiləri, real mühiti özlərinin texnoloji modellərinə birləşdirməklə amerikan strateqləri özlərinə lazım olan konteksti formalaşdırırlar və əvvəlcədən planlaşdırdıqları nəticələrə yiyələnirlər. Bu yolla ərazilər, dövlətlər, xalqlar, bütöv geopolitoloji landşaftlar və regionlar üzərində birbaşa strateji nəzarət qururlar. Həmin məkanların əhalisindən ABŞ maraqları çərçivəsində istifadə edirlər ki, əhali baş verən sosial və ideoloji transformasiya proseslərinə qatılır və bir çox hallarda bu proseslərin aktiv iştirakçısına çevrilir — ən aşağısı baş verən dəyişikliklərə qarşı heç bir müqavimət göstərmir. Şəbəkə müharibəsinin əsas mənası və baş mexanizmi də bundadır: cəmiyyətin daxili enerjisindən dövlətin dağıdılması və ərazinin işğal edilməsi üçün istifadə etmək.
“Altıncı nəsil müharibəsi” da adlandırılan şəbəkə müharibəsi düşmənin təcavüzün qarşısını almaq üçün öz silahından, o cümlədən atom arsenalından istifadə etmək halında olmadığı şəraitdə işə salınan qələbə texnologiyasıdır. Müharibə o dərəcədə hissolunmaz aparılır, qələbə isə o dərəcədə ciddi-cəhdli və açıq-aydın olur ki, heç bir, hətta ən müasir silah-sursat və hərbi texnika belə istifadə olunmaq üçün yer tapmır. İqtidarda olan rejimlərin devrilməsi, “rəngli inqilablar”, məkan üzərində nəzarət, hərbi bazaların yerləşdirilməsi, kütlələrin ictimai şüurunun dəyişdirilməsi – şəbəkə əməliyyatlarının bəzi nəticələri bunlardır. Bu nəticələr şəbəkə əməliyyatlarının hadisələr başlayana kimi, vaxtında, “iş işdən keçənə” kimi aparılması yolu ilə əldə olunur. Şəbəkə müharibələri düşmənlərə qarşı aparıldığı kimi dostlara və neytral qüvvələrə qarşı da aparılır və onların hamısının fəaliyyətini lazım olan məcraya salır. Bu, hələ döyüş başlamamış uduşun əldə olunmasıdır.
Bu gün şəbəkə strategiyalarının işlənib hazırlanması mərkəzi Pentaqon, əsas sifarişçi isə ABŞ hökumətidir. Bu strategiyaların tətbiqi obyekti bütün dünya ölkələri, ilk növbədə ABŞ-ın geopolitik düşməni sayılan Rusiyadır. Belə ki dünya ağalığı uğrunda döyüş gedir, oyuna qoyulanlar isə həddən artıq yüksəkdir. Tanınmış amerikan geopolitiki Zbiqnev Bjezinski açıq-aşkar ABŞ-ın hədəfinin “öz ağalıq vəziyyətinin möhkəmləndirilməsinin vacibliyi” olduğunu göstərir. O deyir: “Bizim dünya ağalığımız yeni yaradılmış beynəlxalq əlaqələr şəbəkəsinin öz maraqlarımız yolunda istifadəsinin verəcəyi əlavə tarixi üstünlük hesabına qazanılacaq ki, bu şəbəkə milli dövlətlərin ənənəvi sistemlərindən kənar formada genişlənəcək. Bu şəbəkə beynəlmiləl korporasiyalardan, qeyri-hökumət təşkilatlarından (mahiyyətcə transmillidirlər), elmi cəmiyyətlərdən hörülmüşdür ki, internet şəbəkəsi hesabına get-gedə inkişaf edərək genişlənməkdədir. Bu şəbəkə artıq qeyri-rəsmi dünya sistemi yaratmaqdadır ki, özündə qlobal masştabda əməkdaşlığın daha nizamlı və fəthedici zəminini ehtiva edir. Bütün bunlar son nəticədə Amerikanın ilk, yeganə və axırıncı dünya ağası rolunu əsaslı şəkildə qanuniləşdirəcək”.
Hal-hazırda dünyada şəbəkə müharibəsi gedir. Şəbəkəyə qatılmış hər bir şəxs onun iştirakçısına çevrilir. Son məqsəd isə dünya ölkələrinin zəiflədilməsi, parçalanması və suverenlikdən mərhum edilməsidir. Hal-hazırda dünyada bizimlə sizə qarşı şəbəkə müharibəsi aparılır. Bu texnologiyanın mahiyyətini anlamaq lazımdır ki, düşmənin əlində özümüzü məhv edən alətə çevrilməyək.
İDEOLOGİYALAR SÜQUT ETDİ: GEOPOLİTİKA ERASI GƏLDİ
Sovet sisteminin çökməsi ideoloji yanaşmanın yararsızlığını göstərdi. 20-ci əsrin üç vacib ideologiyası — liberalizm, kommunizm və faşizm modern erasının bitməsi ilə öz varlıqlarını başa vurdu. Ümumdünya postmodern erası başlandı. Əgər birinci siyasi nəzəriyyə — liberalizm postmoderndə bir cür bir təhər (postliberalizmə çevrilməklə) baş girləyə bilirdisə, kommunizm əsrin sonunda yarımcan olaraq başını yerə qoydu, faşizm isə hələ uçuş ərəfəsində vuruldu, heç öz yeniyetməlik çağına çata da bilmədi. Ümumdünya proseslərinin başqa ideoloji izahı yoxdur. Yaranmış ideoloji vakuumu geopolitika özünün dəniz və quru sivilizasiyalarının amansız, durdurulmaz və qaçılmaz qarşıdurması ilə tutdu.
Sovet bloku elə belə çökmədi. O kontinentlərin böyük müharibəsində əvvəl-axır uduzdu. Dəniz quruya üstün gəldi. Marksizm bəzəyi ilə örtülmüş quru sivilizasiyası kapitalizm ilə örtülmüş dəniz sivilizasiyası ilə döyüşdə uduzdu. Postliberal Qərb modelinin zəfər dövrü başlandı ki, mahiyyətcə amerikan dəniz imperiyasını təmsil etməklə dünya ağalığına iddialı idi. Kommunizm artıq yox idi, liberalizm sinfi düşmən olmadığı üçün hətta özü özü üçün maraqlı deyildi — belə şəraitdə sırf geopolitika, dənizin quruya qarşıdurması qalırdı. Bu qarşıdırma Rusiya yox edilməyincə dayanmayacaqdı — vahid dünyəvi Amerika İmperiyası məhz onda zəfər çalacaqdı. Bu qarşıdırmada ya Rusiya, ya da Amerika imperiyaçılığı məhv olmalı idi.
“İmperiya” anlayışına hələ görkəmli alman filosofu və hüquqşünası Karl Şmitt tərəfindən böyük məkanların klasssik nəzəriyyəsində geniş izah verilmişdir. Şmitt imperiyaların geopolitik modelə əsaslanan iki tipi olduğunu göstərirdi: 1) mitropoliyalardan və koloniyalardan ibarət olan dəniz, kolonial tipli imperiya; 2) mərkəz və periferiyalardan ibarət quru imperiyası. Fərq ondadır ki, mitropoliya öz koloniyalarına yem, varlanmaq vasitəsi, qazanc mənbəyi kimi baxır, quru imperiyasının mərkəzi isə periferiyanı öz davamı kimi görür, çalışır ki, inkişaf etdirsin, xeyir versin, ora əmək sərf etsin, vəsait buraxsın və yaşaması üçün özü ilə bərabər imkanlar yaratsın.
Təkqütblü dünya — amerikan vahid imperiyası deməkdir. Bu gün Qərb politoloqları utanmadan açıq şəkildə bildirirlər ki, Amerika qlobal imperiya yaratmaq istəyir. Bunu həm amerikan imperiyasının düşməni olan Toni Neqri və Maykl Xardt kimilər, həm də amerikan imperiyasının apologetləri olan Robert Keyqan və Uilyam Kristol kimi neokonservatorlar deyirlər. Çoxqütblü dünya — dünyanın taleyinin böyük məkanları bir neçə imperiyada təmsil edən bir neçə güc mərkəzinin konsensusu əsasında müəyyənləşdirilməsi təzadıdır. Belə dünya aydındır ki, daha balanslıdır, daha ədalətlidir. Hər halda Amerika geopolitik düşərgəsinə aid olmayan bizlərçün — Avrasiya geopolitik düşərgəsi nümayəndələri üçün belədir. Geopolitika sırf o mövqedən yanaşır ki, quru sivilizasiyası ilə dəniz sivilizasiyasının qarşıdurması qaçılmazdır, şəbəkə müharibəsi də onun təzahürü və nəticəsidir. Pentaqonun öz rəsmi hərbi strategiyası kimi götürdüyü şəbəkə müharibəsi öz qarşısında tam hərbi məqsəd qoymuşdur: ərazilərin qoparılması və bunlarda amerikan nəzarətinin qurulması, yəni dəniz sivilizasiyasının quru üzərində nəzarətinin bərqərar edilməsi. Bu elə açıq-aydın müharibədir, deməli ona qarşı tədbirlər də ciddiliklə, müharibə dövrünün qayda-qanunları ilə həyata keçirilməlidir.
ABŞ-IN QURDUĞU ŞƏBƏKƏ İMPERİYASI BİZİ TƏKLƏYİB ƏSİR EDİR
Amerikanın məhz “imperiya” qurmasını italiyalı jurnalist Toni Neqri və amerikalı politoloq Maykl Xardt özlərinin “Empire” əsərlərində əminliklə və tammənalı şəkildə sübuta yetirirlər. İdeologiyaların sonu epoxasında müəyyən qədər dəyərsizləşmiş sol mövqelərdən çıxış etsələr də, onlar ciddi sübutedici baza ortalığa qoyurlar ki, dünyada amerikan imperiyaçılığı hökm sürür. Sol terminologiyadan istifadə etməklə onlar bildirirlər ki, postmodern dövründə Əməyin daşıyıcısı artıq fəhlə sinfi deyil, “çoxluqdur” (multitude). Fransız filosofu Alen de Benua da bu mövqedən çıxış edərək göstərir ki, amerikan imperiya quruculuğununun bazasını təşkil edən qlobalizasiya ilk əvvəl özündə atomizasiya prosesini, yəni insanın öz köklərindən ayrılmasını, təbii əlaqələrindən qopmasını nəzərdə tutur — Neqri və Xardtın təbirincə bu köklər insanı amerikan sistemi və ya imperiyaçılığı üçün əlçatmaz və toxunulmaz edirdi. İnsanlar bu yolla zəiflədildikdən və təkləndikdən sonra massifikasiya prosesi işə salınır ki, bu proses həmin yazıq, zavallı və dağınıq individuumları sifətsiz kütləyə çevirir. Belə kütləni isə amerikan sistemi rahat iderə edə bilir. Beləliklə amerikan imperiyası məhz idarəolunan individuumlara güvənir, Alen de Benuanın “istehsal və istehlak mənbəyi” adalndırdıığı sosial atomlara söykənir.
Sol müqayisələr zəncirini davam etdirməklə Neqri və Xardt göstərirlər ki, qələbə çalmış kapital marksist “dissiplinanın” yerinə “nəzarətdən” istifadə edir. Avropa “yeni sağlar” hərəkatının yaradıcısı Alen de Benua da Neqri və Xardtın fikirlərini təsdiqləyir: “Planetar masştabda nəzarət cəmiyyəti yaradılır, yəni bütöv silsilə metod və texnologiyalar qurulur ki, insanların hərəkətini izləməyə, onların normadan kənara çıxıb-çıxmadıqlarını yoxlamağa imkan olsun”. Nəzarət dedikdə Benua ünsiyyətə nəzarəti — telefonlara qulaq asılmasından, poçta baxılmasından tutmuş hər yerə videomüşahidə quraşdırılmasına, dronlarla izləməyə, insanların harda olmasını, nə ilə məşğulluğunu, zövq və baxışlarını müəyyənləşdirən elektron metodlardan istifadəyə kimi nəzərdə tutur. Benua hətta müəyyən paradoksa diqqət yetirir: “Məhz texnoloji nöqteyi-nəzərdən az-çox inkişaf etmiş cəmiyyətlər bu gün öz vətəndaşlarını güdməyə imkan verən alətlərin bütöv arsenalına malikdirlər. Belə alətlər əvvəllər keçmişin heç bir totalitar rejiminin əlində olmayıb”.
Neqri və Xardt göstərirlər ki, bizimçün adi olan “dövlətçiliyin” yerinə planetar şəbəkələr qurulmaqdadır. Məhz “şəbəkələr” Amerikanın qurduğu planetar imperiyada baza rolunu oynayır. İmperiya şəbəkə olan yerə kimi uzanır: “İmperiya nizam-intizamı təkcə qlobal sistem səviyyəsinə qədər birləşmə və genişlənmə imkanları sayəsində deyil, həm də dünya ictimaiyyətinin biopolitik şəbəkə strukturları vasitəsilə daha dərinə genişlənmə, dirçəliş və öz-özünə yayılma qabiliyyəti yolu ilə formalaşdırılır”.
Neqri və Xardt haqlı olaraq göstərirlər ki, amerikan imperiyası klassik imperiya anlayışından çox-çox uzaqdır. Klassik imperializm mitropoliya və koloniya, mərkəz və periferiyası ilə birgə quru imperiyaçılığını özündə ehtiva edir. Həm koloniya, həm periferiya odur ki, mitropoliya və yaxud mərkəz tərəfindən fiziki cəhətdən mənimsənilmişdir, yəni imperiya nümayəndələrinin ayağı dəyərək götürdükləri yerlərdir. Yeni imperiyanın isə postmodernik mənada strukturu belədir ki, imperiyanın nəzarətinə düşən istənilən zonanı özünə birləşdirir, yəni hökmən deyil ki imperiya nümayəndəsinin ora ayağı dəysin. Bu zonada işlək şəbəkənin olması kifayətdir. Hətta bəzən təkcə medianın olması da kifayətdir.
Belə imperiyanın mərkəzinin olması vacib deyil, vahid mitropoliyaya və ya mərkəzə malik deyil. Bu faktor postmodernik imperiyanın əsasını təşkil edən şəbəkənin strukturundan irəli gəlir. Harda ki imperiya şəbəkəsi var, orda da şəbəkə qovşağı — imperiyanın lokal mərkəzi var. Eyni dünyagörüşlü şablon əsasında yaradılmış, amma strukturuna görə fərqlənən çoxsaylı mərkəzlər öz növbəsində belə imperiyanın planetar və universal olmasını müəyyənləşdirirlər və şərtləndirlər.
AMERİKAN İMPERİYASI ETNOS, MİLLƏT VƏ XALQ FAKTORLARINI MƏHV EDİB ONLARI QLOBAL KÜTLƏYƏ ÇEVİRMƏK İSTƏYİR
Hansısa ölkəni, xalqı, ərazini öz imperiya çərçivəsinə salmaq üçün Amerikaya onu fəth etməyə və ya inandırmağa ehtiyac yoxdur. Sadəcə nümayiş elətdirmək lazımdır ki, bu ölkə, xalq, ya ərazi onun imperiyası daxilindədir. Yəni görüntü gərəkdir ki, belə imperiya labüddür, qlobaldır, aktualdır və alternativsizdir. Şüurlara yeritmək lazımdır ki, bütün dünya əvvəl-axır qlobal Amerikaya çevriləcək.
Lakin Amerikanın imperiya fəaliyyətində istisnalar da var. Misal kimi Corc Buş kiçiyin hakimliyi dövrünü göstərmək olar ki, o 8 il ərzində Amerikanı klassik imperiyaçılıq strategiyasına qaytardı. İntellektual cəhətdən neokonservatorlar tərəfindən yemlənən Buş açıq şəkildə Amerikanı dünyanın mərkəzi — bir növ mitropoliya elan etdi, 11 sentyabr 2001-ci il terror aktlarından sonra isə bütün xalqları Amerikaya tabe olmağa çağırdı. Tabe olmaqdan imtina edənləri Buş zor gücü ilə tabeçiliyə məcbur etməyə çalışdı. Bunun nə ilə qurtardığını biz bilirik. Hər halda belə neoimperialistik yanaşma şəbəkə Amerikası üçün tipik deyildir. Buşdan sonra hakimiyyətə gələn yeni prezident-demokrat Barak Obama hər şeyi əvvəlki məcrasına qaytarmağa tələsdi, amerikan imperiyasına şəbəkə modeli yolu ilə qatılmanı əsas götürdü. Əvvəl-axır amerikan qlobal imperiyasının quruculuğu və genişlənməsi bircə an da olsa dayanmadı. Amerikan politoloqu Con Perkins bildirir: “Bizimçün bu dünya ağalığı uğrunda mübarizə idi, qlobal imperiyanın yaradılması üçün bir ovuc tamahkar adamın arzusunun həyata keçirilməsi idi. Bizdə ən yaxşı alınan budur — qlobal imperiya”.
Qlobal dünya — tamamilə real və ciddidir. Toni Neqri və Maykl Xardtın haqlı olaraq göstərdikləri kimi, bu dünyanı “bir növ boş yerdə” yaradırlar. “Lokallıqlar”, “xüsusiyyətlər”, “milli, etnik və mədəni” özünəməxsusluqlar — bütün bunlar nəkakətli şəkildə rədd edilir. Bunlara ya folklor kimi baxılır, ya rezervasiyaya yerləşdirilir, ya da birbaşa genosidə uğradılır. Alen de Benua bunu “planetar səviyyədə homogenizasiya” adlandırır. Onun fikrincə qlobalizasiya eynicinsli yekdil obrazlar və həyat tərzləri yaradır, xalq mədəniyyətinə zərər vurmaqla davranışın eyni uniformizasiyasına gətirib çıxarır, yəni “insan rəngarəngliyini ixtisara salır”. De Benua bunu “eynilik, eyni cürlük ideologiyasının yayılması və genişlənməsi” adlandırır ki, nəticədə insan hər yerdə eyni cür olur. Bu yolla insanlar hər yerdə xalqların, millətlərin rəngarəngliyini və müxtəlif həyat tərzlərini tullamaqla eyni siyasi və mədəni sistemlər yaradaraq buna qaillik edirlər. Belə insanlar amerikan imperiyasına qatılmış hesab olunurlar ki, bu imperiya boş yerdə yaradılır, onun imperiya şəbəkəsinə isə öz vacib bildikləri qatılır. Başqa sözlə desək, imperiya dövlətlərlə və xalqlarla ünsiyyətə girmir, sadəcə onları xırda hissəciklərinə kimi parçalayır, sonra isə mexaniki şəkildə “kütlə” halında toplayır.
Amerikan imperiyası kənardan təşruf buyurmur, daxildən peyda olur. Onun şəbəkə qovşaqları tədricən özünü biruzə verməyə başlayır və get-gedə intellektual, informasion, iqtisadi, hüquqi psixoloji cəhətdən özünə inteqrasiya aparır. Belə inteqrasiya identikliyin tam itirilməsinə səbəb olur — Neqri və Xardt bunu tam birmənalı şəkildə bildirirlər. Belə imperiya onun əsasında yaranır ki, heç bir kollektiv varlığın siyasi suverenliyini tanımır — istər etnos, istər sinif, istər xalq, istər millət olsun. Amerikan imperiyaçılığının xüsusiyyəti də elə belədir ki, totallığa əsaslanır və bu yolla hər yerdə öz hakimliyini yeridir.
Neqri və Xardtın göstərdikləri kimi amerikanların öz imperiyalarını yaratmaları faktını biz bu gün görməyə bilmərik. Onlar bununçün hərbi metodlardan da istifadə edirlər. Amerikan şəbəkəsinin yaradıldığı və münbit şəraitin hazırlandığı yerlərdə amerikan hərbi bazaları peyda olur. Hələ ABŞ-ın yaradıcıları deyirdilər ki, Amerika öz sərhədlərini genişləndirməlidir, amerikan imperiyasının mərkəzi yoxdur, o şəbəkəlidir, onun ocaqları ot asfaltını deşib çıxan kimi hər yerdə get-gedə artır və Avrasiya kontinentini əhatə edir. Neokonservativ yönlü amerikan ideoloqları Robert Keyqan, Pol Volfoviç, Uilyam Kristol və başqaları daha da irəli getmişlər. Amerikan imperiyaçılığını utanmadan xeyir imperiyası, “benevolent empire”, yəni xeyir arzulayan, xeyirxah imperiya adlandırmaqları azmış kimi, onlar hətta iddia edirlər ki, Amerikanın dünyaya tək hegemonluğu faktı artıq ortalıqdadır, mümkün rəqiblərin müqaviməti sındırılmışdır, müqaviməti davam etdirən xırda-para ocaqlar artıq-urtuqlardır ki, birbaşa hərbi müdaxilə yolu ilə söndürüləcəklər. Belə yanaşma amerikan siyasətində Buş kiçiyin 8 illik rəhbərliyi dövründə hakim oldu. Nəticədə yeni demokratik administrasiya etiraf etməyə məcbur qaldı ki, neokonservatorlar öz messian neoimperializm qəzəblərində bir az tələsiblər. Müqavimətin artıq-urtuqlardan ibarət olmasından danışmaq hələ tezdir — xüsusən də əgər Rusiya yenidən dünya arenasına qayıdıbsa.
AMERİKA DEMOKRATİYA VƏ İNSAN HÜQUQLARI İLƏ PƏRDƏLƏNİB
Bizim amerikan imperiyaçılığına qarşı nə qədər effektiv və hansı üsullarla mübarizə aparmağımız – bu mübarizə isə sağ qalmağımız üçün hökmən vacibdir – ondan asılıdır ki, bizə qarşı istifadə olunan şəbəkə texnologiyalarının məğzini nə dərəcədə düzgün anlayacayıq və onlardan öz xeyrimizə necə istifadə edəcəyik.
ABŞ üçün şəbəkə müharibələri həm də öz maraqlarını həyata keçirmək üçün xərclədiyi resurslarını minimuma endirmək, düşmənlə açıq qarşıdurmaya girməmək, formal olaraq beynəlxalq hüququ pozmamaqla hərəkət etmək, o cümlədən üstünə humanitar pərdə çəkməklə prinsipsiz xainliyi gizlətmək, məsuliyyətdən yayınaraq onu bölüşmək imkanıdır. ABŞ üçün həqiqi maraqlarının açılması, real məqsədlərinin üzə çıxması qalan dünya ilə açıq qarşıdurması demək olardı. Amerikanlar özlərini nə qədər aşkar və aqressiv aparsalar, müttəfiqləri bir o qədər az olacaq, mənəvi cəhətcə daha az haqq qazandırılacaqlar, daha az insanlar, dövlətlər, xalqlar onları hansısa humanitar dəyərlərin – “demokratiyanın” və “insan hüquqlarının” daşıyıcıları hesab edəcəklər.
Artıq bu gün dünya əhalisinin çox hissəsinə gün kimi aydındır ki, amerikanları heç bir “demokratiya” və “insan hüquqları” maraqlandırmır. Bu bir növ gəlişigözəl sözlərdir, cəfəngiyyatdır ki, amerikanlar dünya ağalıqlarını və bəşəriyyət üzərində total nəzarətlərini qurmaq kimi konkret strateji məqsədlərini pərdələmək üçün dövriyyəyə buraxıblar. Lakin əgər onlar öz imic örtüklərindən də imtina etsələr, axırıncı müttəfiqlərindən də məhrum olarlar.
Bu gün təkcə kəmağıl avropalılar hələ də amerikanların oyununa aldanırlar və ABŞ-ın humanitar demokratik dəyərlər yeritdiyinə inanırlar. Məhz öz idealistik sadəlöhvlüklərinə görə avropalı siyasətçilər amerikan mövzularının işlənməsində könüllü şəkildə yardımçı olurlar, mahiyyətcə tam dəhşətli cinayətlərin iştirakçısına çevrilirlər ki, belə cinayətlər hətta insanlığın ən qəddar diktatura dövrlərində də görülməyib. Amerikan xainliyinin dünyada məhvinə səbəb olduğu qurbanların sayı tarixin ən qanlı tiranlarının, diktatorlarının və totalitar dövlət yaradıcılarının bütün repressiya qurbanları sayından qat-qat çoxdur. Amerikan aktivliyi — dəhşətli qurbanların və dağıdıcı nəticələrin zirvəsi deməkdir. Buna baxmayaraq avropalılar könüllü şəkildə buna qatılırlar və yardımçı olurlar, ona görə ki avropalılarda “demokratiya” və azadlıq” idealları hər şeydən vacibdir, hətta insan həyatından da üstün sayılır. Onlar bu yolda insan qurbanları ilə də barışıblar, o cümlədən iqtisadi cəhətdən çökmələrinə də dözməyə razıdırlar, təki hər yerdə insan hüquqları və azadlıqları bərqərar olsun. Avropalılar “insan hüquqları” məsələsinə dəlilik həddində tapınıblar – bu bir növ Avropa kultu, bütpərəstliyidir ki, ona sitayiş edirlər.
Yalnız bu cür, cəlbedici inam hislərinə qatlamaqla onları amerikanların dünyada törətdiyi özbaşınalıqlarda iştiraka motivasiya etmək olardı. “İnsan hüquqlarına” inam Avropanın sadəlöhv, kəmağıl idealistləri üçün axırıncı arqumentdir. Və onlar həqiqətən bunda iştirak edirlər.
Əgər ABŞ insan hüquqlarının yeridilməsi deklarasiyasından imtina etsə, Avropa ondan üz döndərəcək. Avropa sərbəst şəkildə öz proqramlarını realizasiya etməyə başlayacaq, bu proqramlar həqiqətən də humanitar, qansız olacaq, mərhəmətə əsaslanacaq ki, burda dünyada hər şeyin başı olan insan bir yana qalsın, hər bir canlının həyatına da qiymət veriləcək. Axı avropalı üçün insanın adi saçı da böyük dəyər kəsb edir. Əgər avropalılar bugünkü kimi amerikanların göstərişləri ilə deyil, sərbəst, öz maraqlarına uyğun hərəkət etsələr, əlbəttə itkilər verməyəcəklər. Onda Avropanı hansısa özgə maraq yolunda istifadə etmək mümkün olmayacaq.
Minimal humanizm ruhunda təqdim olunan ABŞ-ın humanitar ritorikası olmasa ABŞ-dan dünyadakı bütün müttəfiqləri üz döndərərlər, hansı ki onlar bu gün amerikanların yırtıcılıqlarında könüllü iştirak edirlər. “Demokratiya” və “insan hüquqları” – axırıncı ideoloji pərdədir, gözə kül üfürmədir ki, bu yolla öz dəhşətli cinayətlərinə mənəvi cəhətdən bir cür bir təhər haqq qazandırırlar. Bu olmasa, hamıya Amerikanın Hitlerdən və Pol Potdan da qat-qat artıq təcavüzkar olması açıq-aşkar aydın olar. Əgər bəşəriyyətin müəyyən hissəsinin mənəvi dəstəyindən məhrum olsa, heç olmasa Qərb dünyası və onun kiçik ərazisi olan Avropa onu dəstəkləməsə, Amerika üçün bu sonun başlanğıcı olar.
Əlbəttə, Amerika hələ də bəzilərini fiziki, hərbi cəhətdən, güc yolu ilə laxladır, məcbur edir, sağa-sola bombalaya bilər. Müttəfiqlərin sayı heçə ensə fərqli mənzərə yaranacaq. Onlar indi köhnəlmiş Yalta sülh konfransının atavizmləri olan BMT-ni və Təhlükəsizlik Şurasını qulaqardına vuraraq açıq oynayırlar. 1999-cı il Yuqoslaviya bombalanmasından sonra ABŞ heç nəyi vecinə almır. Beynəlxalq institutların mövqeyi ABŞ-ı qətiyyən maraqlandırmır. Amerika məhz avropalılara görə az-çox beynəlxalq hüquqa riayət edir və beynəlxalq institutların rəyini nəzərə alır, çünki Avropadakı imicini qorumağa çalışır, transatlantik əməkdaşlığının ömrünü bir az da uzatmaq istəyir, hansı ki bu əməkdaşlıq barədə Avropa liderləri get-gedə daha təşvişlə və inamsızlıqla danışmaqdadırlar. Avropada nə deyəcəkləri, necə yanaşacaqları, avropalı siyasətçilərin necə qiymətləndirəcəkləri, Avropa cəmiyyətinin necə reaksiya verəcəyi Amerika üçün hələ də vacibdir. Axı Amerikanın həyata keçirdiyi şəbəkə strategiyasında cəmiyyətin rolu önəmlidir.
Hal-hazırda ərəb dünyasına girişən amerikanların qurbanları milyonları aşdıqca avropalılar ayılacaqlar, məsələni anlayacaqlar, amerikan varvarlığına yox deyəcəklər. Həmin andan onlar ABŞ ilə əməkdaşlıqdan imtina edəcəklər. Lakin həmin an amerikanlar... qətiyyən mütəəssir olmayacaqlar və deyəcəklər: “Boş şeydi, siz avropalılar olmasaz da olar, bizim işimiz gedəcək, azca qalır, bir az sahəni də betonlayaq, vəssalam, təmiz, hamar amerikan beton qlobusu hazır olacaq. Sizsiz də ötüşərik”. Lakin hələ ki imkan var, ABŞ özünün insan hüquqları cəfəngiyyatına inanan bu cür sadəlöhv müttəfiqlərini özünün şəbəkə proyektlərinə cəlb edəcək, lüt kral kimi Avropanın arxasında gizlənməklə hələ də tam amerikan olmayan dünyanın “boş məkanlarında” demokratiyanın humanitar şəkildə yeridilməsi planlarına və strategiyalarına çəkəcək.
ABŞ İLK ƏVVƏL ÖLKƏLƏRİN ELİTALARINI PULLA ALIR, SONRA ONLARIN BAŞI ÜZƏRİNDƏN CƏMİYYƏTLƏRƏ TƏSİR EDİR
Bu gün Qərb ticarət sivilizasiyası meterial planda get-gedə sıxılmaqdadır. Qərbin real nəzarət etdiyi ərazilərin sayı keçmiş, kolonial dövrlə müqayisədə azalmaqdadır. Qərbdə sənaye istehsalının həcmi enir, o cümlədən əhali sayı ilə götürəndə də Qərb geri gedir. Bununla yanaşı, nə qədər paradoksal olsa da, Qərbin dünyadakı təsiri get-gedə artır. Bir çoxları birqütblü dünyaya fakt kimi, Qərb həyat tərzinə isə zəfər çalmış konsept kimi baxırlar. Bütün göstəricilərdə geriləmə olsa da, bu məsələdə irəliləmə var. Bəs bu necə təsirdir, mexanizmləri necədir, bunun sirri nədədir?
Hər halda sirr deyil ki, Qərb strateqləri birbaşa hərəkətlərdən birbaşa olmayan hərəkətlərə keçmişlər, hərbi üsulla, üz-üzə toquşma yolu ilə deyil, hədəfə aldıqları dövlətlərin cəmiyyətləri ilə birbaşa təmasa girməklə irəliləyirlər. Beynəlxalq münasibətlərin sosiologiyası məhz bu faktoru vurğulayır — daxildə cəmiyyət elitalara “aşağıdan” təsir göstərərək onun davranışını formalaşdırır, nəticədə dövlətin xarici siyasətdə davranışına təsir göstərərək onu yönləndirir. Burdan həmin dövlətlə gələcəkdə necə münasibətlər qurmaq və onu dünya arenasında necə qəbul etmək anlayışı ortalığa çıxır. Dövlətin daxilində cəmiyyətin davranışı instrumental faktora çevrilir ki, cəmiyyətə kənardan təsir etmək yolu ilə dövlətin xarici siyasi arenadakı davranışını yönləndirib formalaşdırmaq olur. Beləcə dövlətin özünü necə aparacağını əvvəlcədən proqnozlaşdırmağa, onunla münasibətdə vəziyyəti öz xeyrinə döndərməyə imkan yaranır.
Bəs cəmiyyət rəngarəng, qarışıq və xaotikdirsə, özü də Qərb dünyasından kənar məkanda yerləşirsə, üstəlik tam başaçmaz haldadırsa onu necə yönləndirərək idarə etmək olar? Burda ABŞ-ın köməyinə yüksək texnologiyalar gəlir. Dünya qalmaqallarında ad çıxarmış Milli Təhlükəsizlik Agentliyi (MTA), keçmiş əməkdaşı Edvard Snoudenin dediyi kimi, bəşəriyyət üzərində total nəzarət qurmağa çalışır. MTA qlobal şəbəkə idarəçiliyi prosesinə tam birbaşa formada cəlb olunmuşdur. Axı amerikan maraqlarına və təhlükəsizliyinə potensial təhdid yaradan şəxsləri müəyyənləşdirib təkcə onlar üzərində total izləmə qurmaq kifayət edərdi, Snoudunun dediyi kimi, MTA-nın bununçün sonsuz imkanları var. Aydın olur ki, MTA istənilən telefon danışıqlarını dinləmək, sms və elektron poçt vasitəsilə göndərilən istənilən məlumatı oxumaq, izlənilən obyektin hərəkət marşrutunu müəyyənləşdirmək, hətta sahibinin istəyindən kənar istənilən müasir qadjetdə səsi yazmaq və ya videoçəkilişi açmaq üçün hərtərəfli texniki imkanlara malikdir. Lakin MTA niyə planetdə elektron cihazlardan və internet şəbəkəsindən istifadə edən insanların məlumatlarını təkcə fiksasiya etmir, həm də yığıb saxlayır? MTA ələ keçirdiyi və yazdığı informasiyanı nəhəng saxlanclarda qoruyur ki, bunlar böyük həcmdə bərk disklərdən ibarətdir. Niyə? Bu sualın cavabı birbaşa ABŞ-ın dünyanı idarə etmək arzusu ilə bağlıdır. MTA-nın əldə etdiyi informasiya avtomatik seqmentləşdirilir və işlənir. Alınmış kontenti birləşdirərək və onda təkrarlanan açar məna qruplarını nişanlayaraq MTA araşdırılan seqmentin bütün istifadəçilərinin maraqları və əhval-ruhiyyələri barədə məlumatlanmış olur. Belə təhqiqat nəticəsində anlamaq olur ki, bu və ya digər dövlətlər, sosial məkanlar və hətta lokal sosial qruplar hansı baxışlara, əhval-ruhiyyələrə və sosial tendensiyalara malikdirlər. Bu və ya digər sosial komyunitinin yaratdığı məlumat, foto və video materialların ümumi həcmini analiz edərkən həmin sosial komyunitidə üstünlük təşkil edən əhval-rusiyyəni, onun iştirakçılarının qaillik etdiyi dəyərləri ortalığa çıxarmaq olur. Deməli bu cəmiyyətə necə, hansı yolla dürtülməyin, həmin dövlətdə lazımi kontekstin hansı tezislərlə, hansı məna və dünyagörüş fikirləri ilə yaratmağın mümkünlüyü aydınlaşır. Əslində MTA-nı əlbəttə ki adi, sıradan tipik şəxslər özlərinin gizlinləri və lazımsız “privacy”ları ilə maraqlandırmır. MTA-nı məhz tam həcmdə informasiya maraqlandırır ki, ondan artırılmış avtomatik kontent-analiz yolu ilə əhval-ruhiyyələrin ümumi kəsiyini müəyyənləşdirmək mümkün olsun, hansı ki bunu adi sosial sorğular yolu ilə müəyyənləşdirmək qətiyyən mümkün deyil. Cəmiyyət nə yazır, nə yaradır, nə göndərir, nəyin fotolarını çəkir, nəyi açır, onun ayrıca nümayəndəsi hardan hara hərəkət edir, nəyi bəyənir, öz telefonunun yaddaşından və brauzerinin istoriyasından nəyi birdəfəlik silir – bütün bunları bilməklə həmin cəmiyyətin nə məna kəsb etdiyini müəyyənləşdirmək, özündə nəyi ehtiva etdiyini anlamaq olur.
O da təsadüfi deyil ki, Qərb sivilizasiyası hər bir problemi həmişə iqtisadi relslərin üzərinə yönəldir. İqtisadiyyat Qərb sivilizasiyasının üstünlüyüdür, bu onun “dilidir”. Qərb modelləri bizim identikliyimizi, öz sivilizasiya dünyagörüşümüzü silib atır, nəticədə Qərb strateqləri bizi şüurlu şəkildə iqtisadi sahəyə yönəldirlər – Qərb sivilizasiyasının özəyi da bu sahədədir ki, biz bu sahədə onlara uduzuruq. Bu iki faktorun ortalığa qoyulması, yəni cəmiyyətə təsir göstərmək və iqtisadi əsasdan çıxış etmək baxımından Qərbin yaratdığı şəbəkələr məhz sosial şəbəkələrdir. Bunlar sırf sosial fəaliyyət və sosial ünsiyyət kimi sosial anlayışlar əsasında yaradılmış şəbəkələrdir. Prosesin gedişatında şəbəkə prinsipləri əsasında süni camiələr – cəmiyyətin və dövlətin daxilində Qərbin nəzərində olan, get-gedə əlaqəyə girdiyi komyunitilər yaradılır. Məhz bu sosial şəbəkələr iqtisadi motivasiyalar üzərində qurulur. İqtisadi motivasiya burda aparıcı və şirnikləndirici faktora çevrilir ki, özünü idarəedici elitanın pulla ələ alınmasında göstərir; kütlədən, eləcə də digər qruplardan ayrı düşmüş elitaya ayrıca sosial qrup kimi “sərfəli” iqtisadi təklif verilir.
Cəmiyyət üzərində nəzarətin qurulması üçün edilən “sərfəli” iqtisadi yanaşmanın detalları, məxsusi olaraq elitaların iqtisadi motivasiya vasitəsilə ələ alınması yolu ilə buna nail olunması barədə amerikan iqtisadi eksperti Con Perkins özünün “İqtisadi qatilin etirafı” kitabında geniş danışır. Bu kitabın yazılması üçün o özü şəxsən empirik tədqiqat aparmışdır. Nəticədə üzə çıxmışdır ki, Qərb elitaları digər dövlətlərin elitalarını birbaşa pulla alırlar. Qərb elitaları onları iqtisadi ünsiyyət yolu ilə özlərinin geopolitik təsir dairələrinə dəvət edirlər. Texnoloji cəhətdən bu onda təzahür edir ki, Qərbin marağına tuş gələn dövlətlərin elitaları lokal sosial komyunitilər kimi götürülür – onlar elə hərfi mənada, fiziki cəhətdən pulla alınır, sonra onlar vasitəsilə cəmiyyətin özünə təsir göstərilir, onların adından cəmiyyətə Qərb dəyərləri yeridilir və “alıcının” maraqları həyata keçirilir. Bundan sonra ölkə borc asılılığına itələnir, iqtisadi cəhətdən faktiki olaraq zəlil vəziyyətinə salındığından, sadə dillə desək bankrot edildiyindən siyasi suverenliyini də itirir.
Elitaya iqtisadi cəhətdən təsir etmə faktoru işləmədiyi, effekt vermədiyi momentdə isə cəmiyyət ilə birbaşa təmasa girilir – elitanın başı üzərindən sosial şəbəkələr yaradılır. Həm birinci, həm də ikinci halda nəticə ərazilərin, bütöv dövlətlərin qoparılaraq ələ keçirilməsi olur. Yəni sırf Qərbin xeyrinə təsir və nəzarət sferalarının geopolitik bölüşdürülməsi həyata keçirilir.
ABŞ HƏRBİ GÜC İŞƏ SALMADAN DÜNYANI TUTMAQ İSTƏYİR
Şəbəkə müharibələri Qərbin əraziləri işğal etməklə bağlı yeni texnologiyasıdır ki, məkanları öz xeyrinə qoparmağı, onları öz nəzarəti altına almağı hədəfləyir. Bunun xüsusi halı kimi dövlətlərdə hakim rejimlərin devrilməsini göstərmək olar. Şəbəkə əməliyyatının özəlliyi də bundadır ki, adi silah-sursat tətbiq etmədən həyata keçirilir. Şəbəkə müharibələrinin əsas hədəfi də budur – rəqiblə qarşıdurmada imkan dərəcəsində açıq isti fazaya girmədən nəzakət məkanını genişləndirmək, hansı ki isti faza da istisna olunmur.
Bu icadın detalları açıqlanmır, onun barədə informasiya isə yalnız xüsusi cəmiyyətlərdə və ekspert komyunitilərində yayılır. Maraqlıdır ki, şəbəkə müharibələri strategiyasının təsviri açıq mənbələrdə artıq 2000-ci ilin əvvəllərində peyda olmuşdur. Hesab edilir ki, o ilk əvvəl vitse-admiral Artur Sibrovskinin ofisi tərəfindən işlənib hazırlanmışdır ki, o Pentaqonun hərbi strategiyasına yenidən baxaraq dəyişmiş, nəticədə şəbəkə müharibələri rəsmi şəkildə Pentaqon strategiyasının istifadəsinə götürülmüşdür. Sibrovskinin əməyinin nəticəsi təxminən 2000-ci ildə Silahlı qüvvələrin müdafiə katibinin Reforma ofisi tərəfindən nəşr edilmişdir. Düzdür, burda təkcə strategiyanın ümumi təsviri əks olunmuşdur.
Amerikada hər şey olduğu kimi bu texnologiya da da tam yox, qismən qapalı saxlanılır. Amerikanlar – çox açıq adamlardır; məsələlərə o yöndən yanaşırlar ki, amerikan ekspert cəmiyyətinin hüdudlarından, özü də Amerikanın öz hüdudlarından kənarda da məsələləri bilməyən qara insan kütlələri yaşayır. Və əgər insan elitar ekspert cəmiyyətinə aid deyilsə, onda o təsvir olunan strategiyanın məğzini anlamaq qabiliyyətinə də malik deyil. Əgər bu qabiliyyətə sahibdirsə də, demək ola bilsin o hansısa marginal intellektual dərnəyi təmsil edir, taleyüklü qərarların verilməsinə təsir etmək iqtidarında deyil, özü də tarixin gedişatını dəyişmək imkanına malik deyil. Deməli onun bu məlumatları alması, “ideyalara” girişi təhlükəli deyil. Planetin “intellektual olmayan” qalan əhalisi isə zibil, heç bir əhəmiyyəti olmayan informasiyanın içində itib batır və prinsipcə onun içindən dəyərlisini seçmək qabiliyyətində deyil. Məhz bu səbəbə görə amerikan strateqləri öz yeni icadlarını amerikan açıqlıqlarına xas şəkildə çoxsaylı elmi kitablarda, məqalələrdə, xüsusi saytlarda və digər mənbələrdə əks etdirirlər; haqlı olaraq düşünürlər ki, əgər kimlərsə oxusa da, bu yalnız məlumatlı mütəxəssislərin dar kəsimi olacaq. Çoxluq üçün bütün bunlar sadəcə heç bir maraq kəsb etməyəcək. Rəqib ölkələrin siyasi elitaları isə çətin bunu xüsusi ekspert köməyi olmadan adekvat qavrayalar. Məhz buna görə Zbiqnev Bjezinski sakit şəkildə öz kitablarını buraxır ki, bu kitablarda rahatlıqla postsovet məkanını, sonra isə Rusiyanı necə parçalayacaqlarının strategiyasını açıb göstərir. Biz də Bjezinskinin kitabını açıb oxuyarkən təəccüb içində aydınlaşdırırıq ki, 2000-ci illərdə başımıza gələnləri Bjezinski hələ 1997-ci ildə təklif edibmiş. Və onun 90-cı illərin axırlarında göstərdikləri gözümüz önündə baş verməkdə davam edir.
Şəbəkə əməliyyatının növlərindən, xüsusi hadisələrindən olan, eləcə də “effektlər bazasında əməliyyatlar” adlanan “rəngli inqilablar” texnologiyası da ümümi götürəndə sirr sayılmır və Cin Şarp tərəfindən 1980-cı illərin sonunda açıqlanmışdır. Onun “Diktaturadan demokratiyaya” təlimat-dərsliyi əsasında Yuqoslaviya dağıdılmışdır, 2000-ci illərin ortalarında isə biz bu texnologiyanın postsovet respublikalarında qaçılmaz şəkildə realizasiyasının şahidi olduq.
Bu modelləri ən yaxşı halda yalnız maginal azlığın başa düşdüyünü nəzərə alsaq, – hansıların ki real siyasətə ümumi götürəndə heç bir təsirləri yoxdur, ən uzağı bunu öz marginal internet resurslarında açıqlayacaqlar – amerikanlar belə icadların faş olacağından heç bir narahatlıq keçirmədən, xüsusi olaraq heç nə gizlətmədən, amma çox da qabartmadan addım-addım öz geopolitik rəqiblərinə qarşı şəbəkə strategiyalarını həyata keçirirlər, onları artıq baş vermiş proseslərin faktı qarşısında qoyurlar.
Beləliklə, bir tərəfdən şəbəkə müharibələrinin texnologiyası haqqında informasiya kifayət qədər ekslüzivdir, bizə gəlib çatan formada nisbətən qapalıdır, tərcümədə, traktovkada və anlamada öz ilkin mənasını da çox itirir – onun dar dairələrdə yayılmasında amerikanlar heç bir təhlükə görmürlər. Digər tərəfdən isə burda məhz traktovka, populyar deşifrovka, mahiyyəti və tətbiqinin nəticəsini aydın stildə anlatma əsas əhəmiyyət daşıyır – mövzumuzun məğzi də elə bundan ibarətdir.
Vitse-admiral Artur Serbovskinin rəhbərliyi altında ABŞ Silahlı qüvvələrinin müdafiə katibinin Reforma ofisi tərəfindən hazırlanaraq ərsəyə gəlmiş bu texnologiya məhz hərbçilərin sahəsinə aiddir, belə ki dövlətlərdə hakimiyyəti devirməyi və onları öz nəzarəti altına salmağı həyata keçirməyə yönəlmişdir. Belə halda düşmən çox vaxt öz məğlubiyyəti barədə yalnız bu məğlubiyyət baş verəndən sonra xəbər tutur. Şəbəkə müharibələrinin əsasən adi, klasik silahlar olmadan, ordu birbaşa istifadə olunmadan, artıq son əsrdə bizimçün adi hala çevrilmiş hərbi əməliyyat texnologiyaları həyata keçirlmədən aparılmasına baxmayaraq, şəbəkə müharibəsinin isti fazalarının olması da mümkündür. Güc tətbiqi o halda həyata keçirilir ki, müqavimət mənbələri bir tərəfdən sistemdənkənar olsunlar, yəni onları şəbəkə yolu ilə aradan qaldırmaq mümkün olmasın, digər tərəfdən isə marginal, fraqmentar və xırda-xuruş olsunlar. Məsələn, dağınıq, öz-özünə kifayət qədər böyük ərazidə yayılmış, bir-biri ilə heç bir ümumi strategiyası və koordinasiyası olmayan kiçik terror qrupları. Lakin hətta belə şəraitlərdə də şəbəkə əməliyyatının isti fazası yalnız son həddə həyata keçirilir, əsasən o halda ki vaxt faktoru vacib rol oynayır və əməliyyatın sona çatmasını tezləşdirmək lazımdır. Bununla yanaşı şəbəkə strategiyasının vacib elementi kimi düşmən qruplarını bir-birinə qırdırmağa üstünlük verilir, silahlı konfliktin, toqquşmanın baş verməsi üçün provokasiya aparılır, maraq dairəsində olan ərazidə digər zorakı əməllərə təşviqat yaradılır.
Təəssüf ki bütün bunlar səthi təxəyyül məhsulları deyil, bütövlükdə Qərb təfəkkürünün inkişafından irəli gələn ciddi intellektual əməyin nəticəsidir, texnoloji əsərdir ki, son iki əsr boyunca ərsəyə gətirilmişdir, fundamental elmi və hətta ontoloji əsasa malikdir.
DƏNİZ SİVİLİZASİYASI QURU SİVİLİZASİYASINA QARŞI MÜBARİZƏ APARIR
Amerikanlar öz fəaliyyətlərində həmişə sırf geopolitika qanunlarından çıxış edirlər. Geopolitikanın əsas ölçüsü isə quru sivilizasiyası ilə dəniz sivilizasiyasının qarşıdurmasıdır. Quru sivilizasiyasını bu gün Rusiya təmsil edir, dəniz sivilizasiyasının isə qalası və dominantı ABŞ-dır. Geopolitika ABŞ üçün qaçılmazdır; ABŞ daim geopolitik prinsiplərdən çıxış edir, bu səbəbdən geopolitik konstanta onun hər addımında və hər konkret hərəkətində özünü göstərir. Şəbəkə müharibələri – bu o texnologiyadır ki, məntiqli olaraq geopolitikadan ortalığa çıxır. Geopolitik məntiqdən yanaşanda ABŞ üçün əsas təhlükə Rusiyadır. Rusiya – böyük məkan kimi təhdiddir və təbii ki ABŞ-ın əsas məqsədi bu böyük məkanı əraziləri öz xeyrinə qoparmaq və hissələrə parçalamaq yolu ilə qısaltmaqdır.
Geopolitikada məkan – geopolitik kütlə kimi bəzən hətta faydalı qazıntılara və münbit torpaqlara malik olmadan da xüsusi əhəmiyyət daşıyır, baxmayaraq ki geopolitikadan əvvəl meydana çıxmış “sakral coğrafiya” nöqteyi-nəzərindən məkanın keyfiyyəti də böyük rol oynayır. Rusiya nəhəng geopolitik subyektdir, geopolitik terminlərlə desək, böyük məkandır, deməli o Amerikanın təkbaşına dominasiyası üçün təhlükə törədir. Amerikan “İmperiyasının” məqsədi bu böyük məkanı hissələrə parçalamaq, mümkün qədər xırda franqmentlərə bölməkdir. Və burda bütün vasitələr işə yarayır: ideoloji diversiyalardan, mənəvi çökdürmədən, soyuq müharibədən, iqtisadi blokadadan tutmuş birbaşa hərbi zərbələrə kimi. Şəbəkə müharibələri də bu məsələdə hardasa ortalıqda yerləşir.
Quru və dəniz sivilizasiyalarının qarşıdurmasına əsaslanan klassik geopolitika özünün tellurokratiya (“tellos” – torpaq, “kratos” – hakimiyyət) anlayışı ilə qurunun hakimiyyətini, talassokratiya (“talassı” – dəniz) anlayışı ilə isə dənizin hakimiyyətini bildirir. Sözügedən sivilizasiya tipləri əsrlər boyunca formalaşmışdır: dənizdən quruya nəzər, dəniz adamının qurunu qavraması, qurudan dənizə baxış, “dəniz quldurları” və “quru köçəriləri” – bütün bunlar həmin 2 tip sivilizasiyanın sosioloji modelinin özülündə durur. Dəniz divilizasiyası müəyyən sosial mobilizasiyası ilə fərqləndiyi halda quru sivilizasiyasına daha çox mühafizəkar prinsiplər xasdır.
Geopolitikanın ata-yaradıcılarının təklif etdiyi baxışlar və modellər məcmuəsindən Xelford Makinderin əsərləri üzərində ayrıca dayanacayıq. Makinder indi də istifadə olunan model ortalığa qoymuş vacib geopolitik müəllifdir. O dünya məkanını 3 zonaya ayırmışdır. Bunlardan biri dünyanın mərkəzi olan hartlənddir (ingiliscə heartland) ki, Avrasiya kontinentinin mərkəzində yerləşir, tarixən Rusiya İmperiyasının, Sovet Blokunun, eləcə də indiki MDB-nin sərhədləri ilə üst-üstə düşür. İkincisi dünya adası məkanıdır ki, burda altantik talassokratiya sivilizasiyası, okeanik məkan dominantdır. Üçüncüsü isə quru sivilizasiyası ilə dəniz sivilizasiyasının toqquşduğu zonadır ki, rimlənd (ingiliscə rimland) adlanır – bu hartləndin ətrafındakı sahil zonası, Avrasiya qitəsinin ətrafını əhatə edən zolaqdır. Qərbdə rimlənd zonasına Avropa, ardınca Avropanın cənubu daxildir, cənubda isə bura Yaxın Şərq (Bjezinskinin təbirincə Avrasiya Balkanları adlanır), Çin və Yaponiya aiddir. Yəni geopolitikada rimlənd quru və dəniz sivilizasiyalarının toqquşduğu zona sayılır.
Makinder rimləndin vacibliyini belə vurğulayırdı: “Kim ki Şərqi Avropaya nəzarət edir, rimləndə nəzarət edur, kim rimləndə nəzarət edir, Avrasiya qitəsinə nəzarət edir və hartlənd üzərində üstünlüyə malikdir, kim də hartlənd üzərində üstünlüyə malikdir, dünyaya nəzarət edir”. Təbiidir ki, altantik sivilizasiya və yaxud talassokratiya bu zonanı genişləndirmək, onun ölçülərini böyükmək istəyir. “Dəniz quldurları” sahili məhz sahilyanının içlərinə doğru uzanan geniş zolaq kimi görürlər, “quru köçəriləri” isə quru ilə dənizin sərhədini liniya görünüşündə görürlər. Bu geopolitik yanaşmalarda belə əks olunmuşdur ki, talassokratik sivilizasiya həmişə sərhədi geniş zolaq kimi təsəvvür etməyə çalışır, eyni zamanda quru sivilizasiyasına xas olaraq quru geopolitika isə sərhədi liniyanın üstünə gətirməyə cəhd edir. Hüdudlarda tellurokratiya öz təsir və nəzarət sərhədlərini düz Avrasiya kontinentinin sərhədlərinə gətirib çıxarmaq istəyir, belə ki Avrasiyanın sahil liniyası elə quru sivilizasiyası üçün təbii sərhəddir.
Beləlliklə rimlənd məkanında sivilizasiyaların əsas toqquşması baş verir. Dəniz sivilizasiyası qitənin içlərinə hücum edir, öz təsir zolağını genişləndirməyə çalışır. Quru sivilizasiyası isə mərkəzdən hərəkətə keçir, qitənin daxilində irəliləyir, zolağı daraltmağa və onu sahil zonasının liniyasına çevirməyə çalışır. Makinderin bu vacib baza anlayışları klassik geopolitikanı başa düşməkdə açar rolunu oynayır.
Sivilizasiyaların 2 tipinin qarşıdurmasını tarixən Roma və Karfagen, sonralar isə Böyük Britaniya və Rusiya İmperiyası qarşıdurmaları timsallarında görmək olar. Müasir dövrdə Böyük Britaniyanın varisi ABŞ-dır və təbii ki talassokratik geopolitikanın mərkəzi bu gün orda yerləşir. Böyük Britaniya və Rusiya İmperiyası qarşıdurması ilə təməli qoyulmuş strategiya bu gün də realizasiya olunmaqda davam edir. Britaniya İmperiyasının tarixən əsas vəzifəsi Rusiyanı Hind okeanına buraxmamaq, Bosfor və Dardanel üzərində nəzarət, hartləndə isti dənizlərə çıxmağa imkan verməmək cəhdləri olmuşdur. 19-cu əsrin ortaları 20-ci əsrin əvvəllərinin bütün qarşıdurmaları ABŞ-ın öz üzərinə talassokratik mərkəz funksiyasını tam götürməsi anına kimi məhz bu məntiq üzrə baş vermişdir. Və biz görürük ki, bu gün həmin qarşıdurma heç yerə yox olmamışdır: talassokratik sivilizasiya ABŞ-ın rəhbərliyi altında Avrasiya kontinentinin mərkəzinə doğru soxulmaqda davam edir və rimləndin sahil zonasını genişləndirməyə çalışır.
İNTERNET SƏRHƏDLƏRİ AŞIR
Niyə internet şəbəkəsi ABŞ-ın yaratdığı şəbəkələrə və şəbəkə müharibələrinin inkişafına imkan yaradan həlledici faktor olmuşdur? Ona görə ki internet milli dövlətlərin sərhədlərini aşdı, tam real beynəlmiləl amilə çevrildi ki, buna, məsələn, proletariat sinfi industrial dövrdə heç cür nail ola bilmədi. İndustrial müharibələr dövründə, məsələn, hər hansı bir informasiyanı Vaşinqtona ötürmək üçün əvvəlcə həmin informasiyanın şifrovkasını ratsiya ilə ötürmək gərəkirdi, sonra həmin şifrovkanı kimsə sərhəddən keçirərək Avropaya gətirirdi, orda kimsə rezidentlə əlaqəyə çıxırdı, o da şifrovkanı okeanın o üzünə aparırdı – buna böyük əmək və çoxlu vaxt gedirdi. Özü də informasiya gedib Vaşinqtona çatana kimi vəziyyət kardinal şəkildə dəyişə bilirdi və o vaxta kimi infortmasiya öz aktuallığını itirirdi.
İnternetin meydana çıxması aydındır ki, informasiyanın sürətli ötürülməsinə, o cümlədən dünyanın hansı nöqtəsində olur olsun ona girişə üstünlük yaratdı. Lakin internetə heç də şəbəkə müharibələrinin əsas elemenki kimi baxmaq lazım deyil. Düzdür o həlledici komponentdir, bu səbəbə ki məhz internetin meydana çıxmasından və qlobal internetləşmənin həyata keçirilməsindən sonra ABŞ hərbi strategiyasının transformasiyanın vacibliyi ortalığa çıxdı. Sibrovski yazır ki, bu istiqamətdə tədqiqatların başlanmasına ümumdünya internetləşməsi səbəb oldu.
Qeyd etmək lazımdır ki, internet ilk əvvəl Pentaqon tərəfindən nazirliyin və hərbi birləşmələrin kompüterləri arasında daxili əlaqə şəbəkəsi kimi nəzərdə tutulmuşdu. “İnterneti məhz ABŞ Müdafiə nazirliyi icad etmişdir, onun hərbi məqsədlər üçün istifadəsi ilk gündən diqqət mərkəzində olmuşdur” – amerikan kibermüharibə tədqiqatçıları Riçard Klark və Robert Neyk iddia edirlər. Lakin onlar əlbəttə əlavə edirlər ki, Pentaqon sadəcə həmin sahədə tədqiqatları və icadları maliyyələşdirmişdir. “Çoxları interneti hərbçilərin icadı sayırlar, əslində isə onu Massaçusets texnoloji institutunun, Stenford və Berkli universitetlərinin kampuslarından olan xippilər ərsəyə gətirmişlər. Onları isə Müdafiə elmi-tədqiqat işlərinin perspektiv planlaşdırılması idarəsi maliyyələşdirmişdir” – Klark və Neyk bildirərək gizlətmirlər ki, sözügedən idarə həmin şəbəkəni “Müdafiə nazirliyinin kommunikasiyasını təmin etmək üçün” yaratmışdır.
Nə üçün Pentaqon bu texnologiyanın sirrinin açılmasına və ona hamının girişinin olmasına imkan verdi? Ona görə ki internet planetin istənilən nöqtəsinə girişi əlçatan edirdi ki, bu ABŞ-ın Avrasiya kontunentinə strateji yürüşü məsələsində həlledici moment idi.
Şəbəkələrin yayılması prosesində ortalığa “şəbəkəçi” anlayışı çıxdı. Şəbəkəçi – modern dövründə klassik elmdə diletant sayılır, amma şəbəkə müharibələri kontekstində baş operatora çevrilir. Şəbəkəçi – səthi mütəxəssisdir, lakin çox sahələri bilir, istənilən fəaliyyət sferasını tez qavrayır, eyni zamanda həmin sahələrin detallı şəkildə dərindən öyrənilməsinə də qatılmır. Bu onu, məsələn, klassik fizikdən fərqləndirir; fizik fizika ilə məşğul olur, onu dərindən öyrənir və hərtərəfli bilir, lakin kimyanı yaxşı bilmir, sosioloji qanunlardan isə ümumiyyətlə heç nə anlamır. Şəbəkəçi – tez öyrənmək qabiliyyətinə malik və sənətini dəyişə bilən istedadlı adamdır. Ən əsası isə şəbəkəçi – müəyyən baxışların paradiqmal sisteminə sahibdir ki, bu vacib momentdir.
Belə şəbəkəçinin arxitepini jurnalisti saymaq olar. Məhz jurnalist camiəsi müasir dünyada həmişə siyasi kadrların başlıca mənbəyi olmuşdur, publik siyasətçilərinin çoxu məhz jurnalistikadan çıxmışdır. Jurnalist – bütün sahələrdən yaxşı baş çıxaran mobil intellektualdır. Bu gün o silahlardan yazır, sabah sosial narazılıqlardan, birisigün parlament müxbiri olaraq qanunların qəbulundan yazır, sonra prezident ətrafının jurnalistinə çevrilir, daha sonra prezidentin mətbuat katibi işləyir, ardınca isə öz siyasi karyerasına da başlaya bilər.
Məhz şəbəkəçi şəbəkə müharibələrində şəbəkə kodu adlandırılan şeyin daşıyıcısıdır. Şəbəkə kodu – müəyyən dünyagörüş paradiqmasıdır ki, onun köməyilə insan informasiyanı filtr edir, informasiyanın sonsuz axınından bölüb özünə lazım olan elementləri götürür, yalnız həmin anda bu və ya digər əməliyyatın, əməlin realizasiyası üçün vacib olanları istifadə edir.
Postmodern, yəni postindustrial dövrdə formalaşmış informasiya çəmiyyətinin xüsusiyyəti odur ki, informasiyanın həcmi o həddə çatıb ki, heç bir sağlam adam bu həcmi qavramaq, özü də az-çox orientasiya olmaq qabiliyyətində deyil. Lakin məhz insan şüurunun qavraya bilmədiyi informasiyanın həcmi şəbəkə müharibələrinin aparılmasında başlıca üstünlüyü verir. Düzdür, hazırlanan və çatdırılan informasiyaların belə axın çoxluğu informasiyanı zibilə çevirir. Modern dövranın oturuşmuş ştampı belədir: “Kim informasiyaya sahibdir, o dünyanı idarə edir”. Adi insan bunu hərfi mənada belə başa düşə bilər: “Hə də, hər şey yaxşıdır, indi televizoru, radionu, interneti açacam, çoxlu informasiya alacam və dünyanı idarə edəcəm”. Lakin cəmi 10 dəqiqədən sonra onun şüuru informasiyanın həcmi ilə o dərəcədə dolur ki, informasiyadan onun qusmağı gəlir. Ardınca insan hamısını söndürür, evdən ayrılır, tayqaya çəkilir, dərviş həyat tərzi keçirir. Onda informasiya zəhərlənməsi yaranır.
Bununla yanaşı informasiya yaradılmaqda və yayılmaqda davam edir. Bu nə deməkdir? Belə hal şəbəkə strategiyalarının həyata keçirilməsində onunla üstünlük yaradır ki, şəbəkə müharibəsinin döyüş əməliyyatlarının aparılmasında vacib olan açar informasiya açıq kanallarla ötürülür. Əvvəllər alman kəşfiyyatının 4-cü idarəsində oturan Ştirlisə informasiyanı çatdırmaq üçün şifrələmək və bu şifrovkanı gizli cizaha ötürmək lazım gəlirdi. Həm də çalışmalıydı ki, radist qızı tutmasınlar, gizli agent informasiyanı Kremlə kimi apara bilsin, hər şey həddən artıq ehtiyatla görülməliydi, axı bu informasiya qulaqasıcı cihazlarla müəyyənləşdirilə bilərdi, düşmən onun şifrələnməsini açıb baş verənlərdən xəbər tutardı. İndi baş açmağın və anlamağın mümkün olmadığı nəhəng informasiya axınları şəraitində elə gizli informasiya da adi informasiya kimi açıq kanallarla ötürülür. Bunun niyə belə edildiyini dərk etmək üçün isə şəbəkə müharibəsinin bir neçə əsas anlayışını öyrənmək lazımdır.
ABŞ KEÇMİŞ SOVET RESPUBLİKALARINDA JURNALİSTLƏRDƏN İBARƏT KƏŞFİYYAT STRUKTURU YARADIB
1990-cı illərində atlantik şəbəkə qrant adlanan sosial intensifikasiya elementindən istifadə etmək yolu ilə yaradılırdı. Məsələn, qlobalizasiya proyektinin yeridilməsinə işləyən maliyyə fırıldaqçısı Corc Soros qrantlar paylayırdı – o sosial cəhətdən aktiv qruplara kiçik məbləğdə pullar verirdi.
Sosial kateqoriya kimi götürülən passiv kütlələrin içərisindən ara-sıra sosial cəhətdən aktiv xırda qruplar meydana çıxır. Bunlar müxtəlif məqsədlərə və səbəblərə görə bir yerə yığışırlar. Bunlar qeyri-formal qruplar da ola bilərlər, hansısa siyasi qruplar da, maraq qrupları da. İstənilən halda belə qrup özündə sosial cəhətdən aktiv vətəndaşları birləşdirir. Qrup özünə maraqlı işlə məşğul olur. Qrup enerjisini özünə maraqlı işə sərf edir, insanlar həmin maraq ətrafında birləşirlər.
Əgər qrupa pul verilirsə, qrupun fəaliyyəti aktivləşir, bu zaman isə onlar qrant verənə minnətdar olurlar. Axı bu adamlar işlə pulsuz məşğul olurdular, maraq naminə, idealist məqsədlərə görə qrupdaydılar, amma pul da verilir və fəaliyyətin masştabını genişləndirmək imkanı yaranır. Adamlar özlərini qrant verənə borclu sayırlar, əsas da belə meyllənmə mentalitetcə daha çox bizim Avrasiya məkanının xalqlarına, quru sivilizasiyasının adamlarına xasdır. Həmin strukturlar dəstəkçiyə minnətdarlıq hissi ilə yanaşmağa başlayırlar.
Lakin hansısa qrup qrant aldısa, yerindəcə amerikan şəbəkəsi siyahısına salınır. Yəni Sorosdan pul aldı, deməli istər-istəməz Qərb qlobal proyektinə işləyir. Artıq o buna borcludur.
Bu qruplar üzv sayına görə az da ola bilərlər, çox da, lakin şəbəkə müharibəsində kəmiyyətin heç bir mənası yoxdur: bu gün partiya üzvlərinin sayının nə qədər olması siyası məqsədlərə çatmaqda o qədər də prinsipial rol oynamır. Bu gün orduda əsgər sayı ilə bağlı da məsələ belədir. Lakin bu qovşaq çoxluğu deməkdir – yüzlərlə, hətta minlərlə quplar, hansılar ki bütövlükdə az-çox məbləğdə pulla alınmışlar, Avrasiya qitəsini əhatə etməkdə olan amerikan şəbəksəsinin əsasına çevrilirlər.
1990-cu illərdə postsovet məkanında ilk dəfə QHT – qeyri-hökumət təşkilatı anlayışı ortaya çıxdı. Bir zamanlar QHT-ləri məhz qrant almaq üçün yaratmağa başladılar. Məlum oldu ki, amerikanlar, Soros, eləcə də ABŞ-ın patronajlığı altında fəaliyyət göstərən digər Amerika və Avropa fondları pul buraxırlar. Və bu puldan almaq üçün toplaşmaq, QHT qeydiyyatdan keçirmək və nəsə hərəkət eləmək lazımdır. Ən yaxşısı onarın dediyini eləmək lazımdır ki, daha çox pul qoparasan. Elə-belə işlə məşğul olsan, onda az alacaqsan. Əslində qrant almağın parametrləri yüksək ehtimalla əvvəldən məlum idi: antirus, antidövlət ritorikası, liberal baxışların yeridilməsi, güc strukturları ilə mübarizə, cinsi azlıqların hüquqlarının qorunması, radikal ekologizm və s. Belə kriteriyalara riayət olunması passionarlar üçün bir növ filtrə çevrilirdi və instrument kimi kömək edirdi ki, az-çox aktiv adamlar həmin qeyri-hökumət komyunitilərinə lokallaşsınlar və yerli-dibli pula satılsınlar. Lakin tarixdə təkcə qeyri-hökumət təşkilatlarının deyil, dövlət strukturlarının da pulla alınması faktları mövcuddur ki, bu da heç bir müstəqilliyin olmamasına dəlalət edir.
Beləcə elə alındı ki, 1990-cı illərin axırında bütün Rusiya məkanı, eləcə də MDB respublikaları atlantik mənbədən muzd alan çoxlu sayda aktiv sosial qruplarla doldu və əhatələndi. Bəzən real baxışlarından asılı olmayaraq, amerikan şəbəkəsinin elementi hətta zahiri görünüşcə ideoloji cəhətdən ona yad element də ola bilər, lakin hətta onların qabaqcadan nə edəcəyini bilirlər, yəni tam nəzarət altındadırlar. Bu və ya digər situasiyada onların necə hərəkət edəcəyini gözəl bilirlər, ona görə də lazım olan momentdə lazım olan üsulla onlardan istifadə edəcəklərinə arxayındırlar.
Beləliklə, 1990-cü illərdə Rusiyada atlantik şəbəkələr ərsəyə gətirildi; bu strukturlar, qeyri-hökumət təşkilatları və fondları çox hallarda xüsusi olaraq qrant almaq üçün yaradılmışdı, ölkədə liberal dominasiya və Kremldə liberal hakimiyyət şəraitində qurulmuşdu ki, atlantik tapşırıqları yerinə yetirirdilər və antirus strategiyaları realizasiya edirdilər. Bütün bunlar hakimiyyətin ümumi xeyir-duası ilə baş vermişdi, belə ki həmin vaxt hakimiyyət strukturlarında ideyalı atlantistlər oturmuşdular. Hamı xatırlayır ki, Yeltsinin naziri olan Andrey Kozırevə niyə geopolitikada avrasiyaçı yanaşmaları iqnor edərək atlantizmin maraqlarına uyğun hərəkət etdiyini irad tutanda o cavab vermişdi: “Belə klassifikasiyada götürəndə mən atlantistəm. Hə, nə olsun? Mən bununla fəxr edirəm”. Təsəvvür edin belə adam Rusiyanın xarici işlər nazirliyinə rəhbərlik edirdi! Atlantizm ideologiyası leqal dövlət kursu idi. Bu ideologiya əsasında Qərbin maliyyəsi və Rusiya siyasi elitalarının xeyir-duası ilə atlantik təsir mərkəzləri tam açıq-aşkar şəkildə yaradılırdı. Nəticədə Rusiya ərazisi atlantik şəbəkə qovşaqları ilə hərtərəfli minalandı. Aparıcı ekspert cəmiyyətləri və KİV tamamilə atlantik kadrlardan təşkil olunmuşdu və liberallardan başqa meydana heç kəs buraxılmırdı. Əgər sən liberal doqmaya qaillik etmirdinsə, KİV-də işləyə bilməzdin, belə ki marginal sayılırdın, ən yaxşı halda özünə patriotik bir qəzetdə, zirzəmidə, arxa həyətdə, çayxanada yer tapa bilərdin. Əgər ciddi nəşrdə işləmək istəyirdinsə, onda sən hökmən liberal olmalıydın. Ekspertlərin kanallara və digər KİV-lərə buraxılması sərt şəkildə belə indekslə reqlamentasiya olunurdu və bunu aşmaq mümkün deyildi. Həmin istiqamətdə liberallar kolossal iş görmüşdülər.
Marksist ideologiyanın zəlil hala salınmasına görə elita nümayəndələrinin çox hissəsinin Sovet dövlətçilyinə qarşı keçirdikləri ikrah nəticəsində onlar atlantik ideoloji modelləri asanca qəbil edirdilər, atlantistlərlə isti əlaqələrə girirdilər. Nəticədə birbaşa rezidentura, amma “yumşaq”, soft-rezidentura yaranmışdı. Bunlardan heç nə tələb olunmurdu; nə gizli məlumatlar, nə şpion gərginliyi, nə də diversion mobilizasiya istənilmirdi. Onlar məşğul olduqları sahədə işləməkdə davam etməliydilər, sadəcə Qərb liberallarından götürdükləri baxışlara açıq-aşkar tapınmalıydılar.
BEŞİNCİ KOLON
Məsuliyyətin olmaması həmişəki kimi cəzasızlıq hissi yaradır, nəticədə Qərb şəbəkələrinin və onların koordinasiya qovşaqlarının aktivliyi hər cür sərhədləri aşır. Amerikan şəbəkəsinin ölkədəki nümayəndələrinə adətən 5-ci kolon deyirlər. Lakin real şəbəkələrlə müqayisədə 5-ci kolon adı – hələ yumşaq deyilişdir. Qərb şəbəkələrinin aktivliyini heç kimin izləmədiyini və monitorinq etmədiyini bildiklərindən onlar praktiki olaraq açıq fəaliyyətə keçirlər. Bu hərdən qalmaqallara da səbəb olur, necə ki Yekaterinburqda ingilis konsulluğu ilə bağlı baş verdi. Bu konsulluğun bazasında ingilis şəbəkə rezidenturası açıq-aşkar fəaliyyət göstərirdi, nəticədə uzun illərin fəaliyyətindən sonra konsulluq bağlandı. Həmin presedent Qərb QHT-lərinə yanaşmaları dəyişməyə məcbur etdi, Rusiyada elə bir qanun qəbul edildi ki, QHT-ni yenidən qeydiyyatdan keçirmək demək olar mümkünsüzləşdi. Məğzinə görə bu elə likvidasiya qanunu idi.
Oxşar hadisə akademik Valeri Tişkovun rəhbərlik etdiyi Etnologiya və Antropologiya İnstitutunda da baş verdi. İnstitutda şaxələnmiş şəbəkə yaradılmışdı ki, 15 il ərzində Rusiyanın cənubunda və Qafqazda ABŞ-ın xeyrinə informasiya toplayırdı. Zahiri görünüşcə şəbəkənin işi konfliktogenlik atlası adlandırılan xəritənin tərtibi üçün informasiya toplamaq idi ki, etnik toqquşmaların baş verəcəyi ehtimalı olan yerlər göstərilirdi. Lakin bu məlumatlar ikibaşlı məna daşıyırdı.
Tişkovçular özlərinə bəraət qazandırırdılar ki, sözügedən mərkəzi konfliktlərin qarşısını almaq üçün yaratmışlar. Lakin həmin məlumatlar ölkədə heç kimə lazım deyildi, ürəyi istəyən istəyən adama verilirdi, o cümlədən Qərbə göndərilirdi. Formal olaraq bu məlumatlar Rusiya dövlət orqanlarına – Hökumətə, Kremlə, Dumaya, Federasiya Şurasına göndərilirdi, lakin onu alanlar həmin informasiya ilə nə edəcəklərini, nə üçün lazım olduğunu anlamırdılar və seyfə tullayırdılar. Təbiidir ki, heç bir əhəmiyyət daşımayan belə informasiyaya Rusiyada heç kəs pul vermək fikrində deyildi. Amma Qərbə bu informasiya lazım idi, Qərbdə onu diqqətlə araşdırırdılar. Axı Rusiyanın cənubunun konfliktogenlik atlası – zarafat məsələ deyil.
Belə atlası əldə etməklə nə etmək olar? Etnoslararası konfliktin baş verə biləcəyi yerləri müəyyənləşdirmək olar. Atlasa baxmaqla bilmək olur harda konflikt yaradılması mümkündür. Komplimentar etnoslar harda qonşudurlar, məsələn, qaraçaylar və çerkeslər, hansı nöqtədə vəziyyət daha gərgndir. Yaxud inquşlar və osetinlər, Şimali Qafqazın bəzi nöqtələrində onlar münaqişə vəziyyətindədirlər, axı ruslar Şimali Qafqazda “titullu” etnoslar tərəfindən küncə sıxışdırılmışlar – bircə kibrit kifayətdir ki, partlayış baş versin. Bu çox əlverişli atlasdır və mütəmadi olaraq təzələnir. Lakin nə üçün əlverişlidir? Kibriti harda yandırmaq lazım olduğunu bilmək üçün. “Bax bizim kibritimiz var və indi Tişkovun yaratdığı atlasa baxacayıq...” – amerikan strateqləri fikirləşirlər.
Son 20 ildə Rusiyada çox atlantik şəbəkələr yaradılmışdı, lakin hər atlantik şəbəkəyə Rusiya Elmlər Akademiyasının akademikləri rəhbərlik etməmişdilər.
Bu yalnız 1990-cı illərin əvvəlindən başlayaraq bütün Rusiya boyunca, o cümlədən onun cənubunda Qərbin yaratdığı yüzlərə belə mərkəzlərdən birinə tipik nümunədir.
SKİNXEDLƏR RUSİYANI DAĞIDIRLAR: KİÇİK MİLLƏTÇİLİK DAĞIDICI FAKTOR KİMİ
Pul – yalnız motivasiya üsullarından biridir. Rusiyadan söhbət gedirsə, əsas faktor – ideya olur. Əgər insan ideyaya sadiqdirsə, onun yeridilməsi üçün təkcə maliyyə məhdudluğu şərtaitində deyil, hətta dövlətin sərt təzyiqi altında da fəaliyyət göstərməyə hazırdır. Beləcə altımışıncılar adlanan nəslin şəbəkələri formalaşmışdır – Sovet rejiminin ideoloji düşmənləri SSRİ-nin çökməsi ilə hüquq müdafiəsi hərəkatlarına tranformasiya olundular. Məhz hüquq müdafiəsi strukturları və liberallar özlərinin böyük Rusiyaya ontoloji nifrətlərinə rəğmən gənclər ekstremizmini daha effektiv şəkildə təhrik etməyə başladılar. Onlar məsələyə ideyadan yanaşırlar, fikirlərlə oynayırlar, deməli reallığı dövlətdən daha incə planlarda formalaşdırırlar.
Amerikan şəbəkələri 90-cı illərin əvvəllərinin liberal subkulturası ilə minalanmış Rusiya KİV-lərinin daxilində də var. Bu şəbəkələrdən poluetnik dövlət olan Rusiyanın – hansına ki geopolitik termində böyük məkan deyilir – dağıdılmasına təhrikdə aktiv şəkildə istifadə olunur. Xaricdən süni şəkildə şişirdilmiş şəbəkə strategiyalarına indilərdə “rus milliyyətçiliyi” adlanan nəsnəni də aid etmək olar. Bu konsept bizə tam olaraq Qərbdən gəlmişdir, lakin Qərbdə milliyyətçilik dövlətçiliyin güclənməsinə, Avropa cəmiyyətinin həyatında milli dövlətin rolunun yüksəlməsinə xidmət edir.
Avropada milliyyətçilik liberalizmə cavab kimi ortalığa çıxmışdır ki, müəyyən dövrdə Avropa milli dövlətinin özünü mövcudluq kimi sual altına qoydu, bunda ittiham etdi ki, ümuminin maraqlarını əsas götürərək özəlin varlanmasına maneəçilik yaradır. Avropada milliyyətçilik – liberalizmə qarşı müharizə vasitəsidir. Məhz bu səbəbdən Avropada liberallar aktiv şəkildə milliyyətçiliyə qarşı mübarizəyə girişiblər, milliyyətçiliyə müxtəlif yarlıklar yapışdırırlar və onu müxtəlif ölümcül günahlarda ittiham edirlər.
Lakin Avropa üçün yaxşı olan şey rus üçün – ölüm deməkdir. Rusiya milli dövlət deyil, odur ki Avropa milliyyətçiliyi bizə sistem kimi yaramır – həm o masştab deyil, həm də o etnososial mənzərə deyil. Milli dövlət ilk növbədə normativ cəhətdən təksoylu sosial məkandır ki, burda vətəndaşa baş subyekt kimi baxılır. Bu vahid dil, mədəniyyət və sosial konsensus əsasında icma sövdələşməsi deməkdir. Bu xüsusən şəhər tipli lokal məkanın ciddi administrativ sərhədləri deməkdir. Lakin Rusiyada mənzərə tam fərqlidir.
Rusiya – poluetnikdir, çoxkonfessiyalıdır, multilinqvistikdir. Bu yüzlərlə etnos, onlarla kiçik xalq və dövlət yaradan bir böyük xalq deməkdir. Bu yaşam tərzlərinin və sosial modellərin çoxluğu deməkdir. Bu nəhəng aqrar mühit deməkdir. Bu ucsuz-bucaqsız ümmanlar, yuyulmuş, daim dəyişən sərhədlər deməkdir. Rusiya mahiyyətinə görə kompakt təksoylu Avropa milli dövləti kimi ola bilməz. Rusiya heç vaxt milli dövlət olmamışdır, onu milli dövlət kimi formalaşdırmaq cəhdləri daim uğursuzluğa uğramışdır və çox çəkməmişdir. Rusiya üzərində çoxsaylı eksperimentlərin ibrətamiz yolu ilə sübut olunmuşdur ki, milli dövlət heç də bu cür böyük ola bilməz.
Bəs dövlətin hansı formasını biz Rusiya dövlətçiliyi anlayışı ilə assosiasiya edə bilərik? Cavabı bizə tarix verir: İmperiya. Hansına ki texniki termin olaraq dövlətçiliyin növlərindən biri kimi baxılır. Rusiya daim İmperiya olmuşdur və həmişə də yalnız İmperiya ola bilər. Bizimçün İmperiya – dövlətçiliyin yeganə mümkün formasıdır. İmperiya – böyük geopolitik məkan kimi, müxtəlifliyin strateji birliyi kimi.
Odur ki milliyyətçilik bizimçün – imperiya milliyyətçiliyi formasında olmalıdır ki, böyük məkanımızın qorunub saxlanmasına yönəlməlidir. Ksenofobiyanın bütün digər formaları, rusları böyük məkanımızda yaşayan digər yüzlərlə xalq və etnoslardan ayırmaq cəhdləri geopolitik düşmənlərimizin bu böyük məkanı parçalayaraq dağıtmağa yönəlmiş şəbəkə strategiyasının nəticəsidir.
Suverenliyə canatmanın nə ilə nəticələndiyini biz görürük. Bu təkcə Rusiyaya aid deyil. Elə ki Avropa özünü müstəqil aparmağa başlayır, həmin vaxt orda iğtişaşlar başlayır. Tez-tez eşidirik ki, bəs sosial etirazlar dalğasının səbəbi iqtisadi geriləmədir və bu etirazların aradan qaldırılması üçün müəyyən stabil sosial fon yaradılmalıdır, ictimai rifah yüksəldilməlidir və s. Düzdür, bütün bunlar vacib məsələlərdir, amma biz indi bilirik ki, şəbəkə inqilabları dövlətlərdə sosial təminatın nə səviyyədə olmasından asılı olmayaraq baş verir. Bu inqilablar rifah səviyyəsinin aşağı olduğu ölkələrdə də törədilir, yuxarı olduğu ölkələrdə də. Biz Avropanın hansı təlatümlərə yuvarladıldığını görürük. Avropa ölkələrində sanki bir sehrli çubuğun işarəsi ilə birdən birə sosial etirazlar başlayır, hanki ki bu ölkələr daim inqilabların baş verdiyi ərəb dünyası ilə müqayisədə yüksək rifah səviyyəsinə malikdirlər, varlıdırlar, təminatlıdırlar, sosial razılıq şəraitindədirlər. Amma bütün bunlar onların çevrilişlərdən təhlükəsizliyinə təminat vermir: mütəmadi olaraq Yunanıstanda toqquşmalar, Fransada, Şərqi Avropada, hətta qaçmış rusiyalı milyarderlərin müvəqqəti sığındığı Londonda belə iştişaşlar baş verir. Bütün bunlar məhz mərkəzi Vaşinqtonda olan, Avropaya qarşı yönəlmiş həmin şəbəkə müharibələri stategiyasının təzahürləridir; axı Avropa bu gün öz suveren identikliyinin formalaşdırılması yolunda başını qaldırmağa çalışır, ABŞ-ın nəzarətindən kənarda yaşamağa cəhd göstərir.
Avropa Amerikanın daimi vasalı olmaqdan yorulmuşdur. Avropa sərbəstlik istəyir, kontinental Avropa isə, ilk növbədə Almaniya daha çox Rusiya ilə yaxınlaşmaq barədə düşünür. Bununla bağlı siqnallar artıq rəsmi səviyyədə daxil olur. Məsələn, KTMT-nin baş katibi Nikolay Bordyuja ekspert müşavirələrinin birində birbaşa elan etdi ki, KTMT NATO-nun əvəzinə daha çox Avropa İttifaqı ilə işləməyə üstünlük verəcək, Avropa ilə strateji münasibətlər isə bundan sonra birbaşa, ABŞ-ın iştirakı olmadan həyata keçiriləcək. “Avropa İttifaqı bir çox istiqamətlərdə birbaşa əməkdaşlığa girməyə hazırdır” – Nikolay Bordyuja etiraf etdi.
Bordyuja belə hesab edir ki, KTMT-nin NATO və ABŞ tərəfindən vurula biləcək xarici zərbələrə passiv dözümlülük taktikasından postsovet məkanına amerikan ekspansiyasına qarşı aktiv müqavimət strategiyasına keçməyinin vaxtıdır. NATO ilə əməkdaşlıqdan imtinanı Bordyuja məqsədəuyğun olmaması ilə izah edir: “Biz NATO ilə əməkdaşlığı davam etdirə bilərdik, lakın fikrimcə NATO ilə əməkdaşlığın perspektivi praktiki olaraq yoxdur. NATO-ya bu gün siyasi cəhətdən dövlətlərlə təkbətək olaraq işləmək sərfəlidir. Niyə? Mən indi buna şərh vermək istəməzdim, düşünürəm səbəbi onsuz da hamıya aydındır”.
İğtişaşlar yaratmaqla Amerika Avropaya ağanın kim olmasını başa salmaq və onu yerində otuzdurmaq istəyir. Elə həmin üsullarla, şəbəkə strategiyalarından istifadə etməklə amerikan polittexnoloqları Rusiyaya da təsir etmək istəyirlər.
2008-ci ildə başlamış maliyyə krizisindən, o cümlədən onunla müşahidə olunan gərginlikdən Rusiya ərazisində şəbəkə strategiyalarını daha effektiv etmək üçün istifadə olundu. Bilirik ki, şəbəkə müharibəsi həm sülh şəraitində, həm də krizis və qaynar müharibə şəraitində aparılır. Yəni krizis – şəbəkə müharibəsi üçün qidaverici mühitdir. Onun əsas hədəfi isə böyük məkanın dağıdılması, fraqmentlərə bölünməsi və nəzarət altına salınmasıdır. Və vəziyyət nə qədər krizislidirsə, şəbəkə strategiyalarını həyata keçirmək o qədər asandır. Sadə dildə desək, ilk əvvəl krizis yaratmaq lazımdır, belə ki daxildə sosial sülh varsa və əmin-amanlıq şəraitidirsə, şəbəkə agentlərinə iş aparmaq çətin olur.
Diqqət yetirmək lazımdır ki, İngiltərədə (skinxed hərəkatları burdan nəşət götürmüşdür) ərəblərin kütləvi köçü postkolonial periodun nəticəsində, həmin dəniz imperiyasının dağılmasına görə başlandı. Öz mitropoliyası və koloniyaları ilə dəniz imperiyası bizim “mərkəz-periferiya” prinsipi ilə qurulmuş quru imperiyamızın antipodudur. Onların koloniyaları Britaniya ilə ümumi sərhədlərə malik deyillər, “okeanın o tərəfində” yerləşirlər, Avropa arealının hüdudlarından kənardadırlar. Bizim “gəlmələr” isə eyni böyük məkanın sakinləridir – istər Rusiya İmperiyası, istər Sovet İttifaqı, istərsə də indiki MDB olsun – onlar hamısı bizim imperiya periferiyamızdan çıxanlardır.
Daxili mədəni və sosial mühiti Rusiyanı əhatə edən dövlətlərə mənsub insanlara qarşı kökləmək cəhdi Rusiyanı qalan dünyadan ayırmaq, ona ətrafımızı əhatələyəcək sanitar kordondan sədd çəkmək cəhdidir. Bu ərazilər sıx şəkildə bizə bitişikdirlər. Bu ingilis koloniyaları deyil ki, İngiltərənin özü ilə ümumi sərhədlərə malik olmasınlar. Bu bizim sərhəddir, bizimlə eyni sivilizasiya məkanıdır ki, münasibətlərin konfliktli inkişaf alacağı təqdirdə bizi cənubdan ayıracaq, isti dənizlərə çıxışımızı tam qapayacaq. Həm də söhbət ondan getmir ki, sərhədləri immiqrantların postsovet məkanından Rusiya ərazisinə nəzarətsiz yerdəyişməsi üçün açaq, axı bu rus mədəni-sivil identikliyinin silinməsinə gətirib çıxarardı.
Qərbdən idxal olunmuş milliyyətçilik özünün eybəcər skinxed formalarında məhz ABŞ-ın Rusiyanın isti dənizlərə çıxışını bağlamaq ilə bağlı məlum geopolitik strategiyasının davamıdır. Bu Avropa surroqatıdır ki, bizdə rus milliyyətçiliyi görüntüsü altında yeridirlər. Bu “Makdonalds”la birgə Rusiyaya gətirilmiş Qərb eksport məhsuludur ki, Rusiyanın cənub ilə strateji yaxınlaşmasının qarşısını almağa, onu izolyasiyaya salmağa, ideal variantda isə çoxlu sayda hissəciklərə bölməyə yönəlmişdir. Rusiyanı “rus respublikasına” və “milli respublikalara” parçalamaq. Həmin Avropa sosial qadjeti Rusiya daxilində etnik milliyyətçiliyin təhrikinə çalışır ki, bu Rusiyanı dağıtmalıdır, müstəqil geopolitik subyekt kimi sonunu gətirməlidir. Skinxed – Qərb estetikasıdır, Qərb brendləri, musiqisi, geyimi, zahiri görüntüsü, maneralarıdır ki, bizim mədəni mühit üçün yad və özgədir. Skenxedlər – bizim geopolitik düşmənimizin tərəfində duranlardır. Skinxed şəbəkələri – bizə qarşı aparılan şəbəkə müharibəsinin silahıdır ki, Böyük Rusiyanın mövcudluğunu təhlükə altına salır.
Qərb milliyyətçiliklərinin ifrat formalarının eybəcər kopyası olan “rus milliyyətçiliyi” deyilən bəlanın əlacı rus identikliyinin təcili bərpasıdır. Bizim vəziyyətimizdə identiklik – pravoslavlıqdır; arzuolunandır ki, o özünün ilkin, fundamental formalarında olsun. “Rus milliyyətçilərinin” əksəriyyəti isə pravoslavlıq nə olduğunu bilmirlər – hətta özlərini pravoslav adlandırsalar da. “Rus milliyyətçisisənsə” saqqal saxlamalısan, amma onların çoxu hətta başlarını keçəl qırxırlar. “Rus milliyyətçisisənsə” heç olmasa populyar formalarda öz mədəniyyətini bilməlisən– birinci sinfin minimal toplusu kimi Dostoyevskini, Tolstoyu və Puşkini oxumalısan. “Rus milliyyətçisi” olmaq üçün hökmən vacibdir ki, İvan İlyinin, Vladimir Solovyovun, Vasili Rozanovun, Lem Qumilyovun, Aleksandr Duqinin əsərlərini oxumaqla rus fəlsəfəsinin incilərinə yiyələnəsən, rus fəlsəfəsinin nəhəng imkanları səviyyəsində fikir yürüdəsən. İntellektual planda yetkinləşməklə “rus milliyyətçisinə” mane olmazdı ki, bizimlə eyni məkanda yaşayan digər xalqların etnososiologiyası, mədəniyyəti və ənənələri ilə tanış olsun, heç olmasa səthi şəkildə antropologiyanı öyrənsin ki, ermənini yəhudidən ayrd edə bilsin, avrasiyaçılığın əsasları, geopolitika ilə maraqlansın ki, Qərb sivilizasiyasının harda bitdiyi və Şərq sivilizasiyasının harda başladığı barədə anlayışı olsun. Əvvəl-axır bu transformasiyalara baş vurmaqla o daha böyük milliyyətçiliyə yiyələnəcək, yəni imperiya rusuna çevriləcək, özünü kontinental rus dövləti yaratmış və tarixə düşmüş rus xalqının – vahid mədəni-sivil subyektin nümayəndəsi kimi görəcək.
Avropa dövlətinin siyasi forması olan milli dövlət rus üçün olduqca kiçikdir. Milliyyətçi hərfi mənada Rusiyadan qopmuş kiçik ölkə, karlik-dövlət tərəfdarıdır. Avropada milliyyətçi o şəxsdir ki, ona özünün balaca milli dövləti dəyər kəsb edir və libealizmin yaratdığı təhlükə qarşısında o bu dəyəri qorumağa çalışır. Odur ki Avropada milliyyətçi antiliberaldır və ona afərin düşür. Rusiyada isə milliyyətçi tam fərqli olmalıdır. Rusiyada bu sərhədsiz rus imperiya dövlətini – xalqlar imperiyasını özünə ali dəyər hesab edən rus insanıdır. Və heç bir halda Qərb cır-cındırı ilə geyinmiş, ingilis skinxedi kimi hündür şnurlu botunka və bomber kurtka ilə bəzənmiş adam rus milliyyətçisi sayıla bilməz. Rus olmaq istəyirsən – ol, amma Rusiyanı dağıdan Qərb surroqatlarından çəkin. Böyük rus imperiyası milliyyətçisinin əsas tezisi budur.
Bu gün etniklərarası düşmənçiliyin qızışdırılması sahəsində nə baş verirsə, hamısı instrumental strategiyanın nəticəsidir, şəbəkə müharibələri texnologiyasının həyata keçirilməsindən irəli gəlir, Rusiyanın izolyasiyası və ardınca parçalanması ilə bağlı geopolitoloji strategiyadan qaynaqlanır. Qərbdən eksport olunmuş kiçik “rus milliyyətçiliyi” adlı nəsnənin əsl kökləri belədir. Bunun peyvəndi isə rus identikliyinin bərpasıdır ki, Rusiyada ənənəvi olaraq və daima bizim ümumi, vahid geopolitoloji məkanımızda yaşayan, ruslarla ümumi taleyə və ümumi tarixə malik olan xalqlar arasında qarşılıqlı hörməti əsas götürmüşdür.
Bir məsələ də var ki, həmin təhdidlər ucqarların etnik milliyyətçiliyindən də gəlir – xüsusən də söhbət Qafqaz etnik milliyyətçiliyindən və radikal islamın vahhabi-sələfi mahiyyətli ekstremist formalarından gedirsə. Burda şəbəkələr qərbli kuratorlar və emissarların birbaşa iştirakı ilə Rusiyanın güc yolu ilə dağıdılmasına təhrikə yönəlmişdir. Beləliklə, Qərbdən idxal olunmuş “rus milliyyətçiləri” şəbəkələri kimi islam radikalları və etnik milliyyətçiləri də Rusiyanın daxilində eyni hədəfə işləyirlər – Rusiya dövlətçiliyinin zəiflədilməsinə və dağıdılmasına. Bu məsələdə onlar eyni mahiyyətlidirlər.
İNFORMASİYA – ZİBİL KİMİ
Şəbəkə müharibələri, anlaşıldığı kimi, şəbəkələrin olduğu yerdə aparırılır, şəbəkələrin olması isə öz növbəsində yalnız informasiya məkanının mövcudluğu fonunda mümkündür. İnformasiya məkanının xüsusiyyəti informasiyanın istənilən miqdarda və maksimal sürətlə azad istehsalı, ötürülməsi və qəbulunun sərbəst imkanıdır. Belə vəziyyətdə ən vacib faktor informasiyanın keyfiyyəti olur. Müasir şəraitdə yaradılan informasiyanın çoxhəcmliliyi onun dəyərini öldürür, şüuru bezdirir, ümumilikdə istehsal olunan informasiya kütləsinin dərkini mümkünsüz edir. Həm də informasiyanı qiymətləndirmək, ona kritik yanaşmaq və yararlanmaq mümkün olmur. Müasir insan informasiya axınını yalnız qatmaqarışıq, hissə-hissə qavramaq qabiliyyətindədir, məlumatların diqqətlərə yönəldilməsi isə “lazımi” mövzuda olan informasiyaların həcmini artırmaqla axına çevrilməsi yolu ilə aparılır. Lakin bütün bunlar “effektlər bazasında əməliyyatlar” (EBƏ) də adlandırılan şəbəkə müharibələrinin aparılması üçün ideal mühitdir ki, reallığı dəyişmək gücünə malikdirlər.
İnformasiya – heç də insanlığın KİV və internetdən aldığı yeganə zibil deyil. “Efirin zibillənməsi” bir çox hallarda qəsdən həyata keçirilir. Daha doğrusu şüurlu şəkildə şərait yaradılır ki, informasiya axını daim güclənsin, alınan informasiyanın qavranılması və ona kritik yanaşılması qabiliyyəti isə müvafiq olaraq aşağı düşsün. Belə vəziyyətin yaranmasından onunçün istifadə edirlər ki, informasiyanın ümumi axınından həqiqətən də az-çox dəyər kəsb edən informasiyanı ayırd edib götürmək çətinləşsin. Dəyər dərəcəsi isə belə halda məhz alınmış informasiyadan istifadə etmək imkanı ilə müəyyənləşir. Məhz informasiya ilə zibillənmiş mühitdə şəbəkə əməliyyatları həyata keçirilir, strateji əhəmiyyət daşıyan informasiya isə... rahatlıqla açıq kanallarla ötürülür; birbaşa “efirə” verilir, rəsmi müraciətlərlə, çıxışlarla, populyar KİV-lərdə məqalələrlə, internetdə açıq şəkildə çatdırılır. Beləcə şəbəkə müharibəsində agenturaya tapşırıqlar şifrovkalar yolu ilə deyil, birbaşa hamının girişi olduğu xətlə verilir. Həmin informasiyanı istənilən adam eşidə bilər, amma informasiyanın ümumi axınından hər kəs ayırd edib nə olduğunu düzgün müəyyənləşdirə bilməz.
Amerika nəhəng miqdarda informasiyanın istehsalçısıdır, lakin yalnız müəyyən kodları, bəzi şiftə açılmalarını bilən şəxslər həmin informasiyadan düzgün yararlanmaq qabiliyyətinə malikdirdirlər. Bütün informasiya axınının buraxıldığı və informasiya zibilininin süzüldüyü həmin çəpərin aydınlaşdırılaraq müəyyən olunması üçün yeni müharibə teoriyasında “şəbəkə kodu” adlı anlayışdan istifadə edilir. Bu məhz elə bir matrisadır ki, onun köməyi ilə informasiyanı ayırd etmək, axınlara bölmək, sistemləşdirmək, dəyər kəsb edənləri tanımaq, götürülənləri analiz etmək və məqsədəuyğun istifadə etmək olur. Şəbəkə kodu – elə çəpərdir ki, dəyər kəsb edən informasiyanı yerdə qalan digər zibilin içindən kəsib ayırır, onu şəbəkə boyu yenidən döviyyəyə buraxır.
ŞƏBƏKƏNİN STRUKTURU
Şəbəkə – onun vasitəsilə istənilən vacib informasiyanın alındığı, çatdırıldığı, ümumilikdə aktivlik yaradılaraq, işləməyə məcbur edilərək informasiyanın toplana bildiyi istənilən mühitdir. Keyfiyyətli, düzgün qurulmuş şəbəkə o şəbəkədir ki, “lazım” olan, gələcəkdə istifadə ediləcək, ümumi strategiyaya uyğun informasiya istehsal edir. Şəbəkənin dolğunlaşdırdığı kontent isə ümumi informasiya axınından vacib şəbəkə kodunun köməyi ilə qoparılaraq götürülmüş informasiyadır. Bu zaman şəbəkə kodu əvvəlcədən də təyin oluna bilər, şəbəkənin təbii formalaşdırılması prosesində də yarana bilər, şəbəkə yaradıldıqdan sonra ona süni şəkildə kənardan da gətirilə bilər. Otuşumuş şəbəkə kodu bir növ şəbəkənin mayakı rolunu oynayır.
Hərfi mənada şəbəkələr adətən ictimai təşkilatlardan, fondlardan, qeyri-hökumət strukturlarından, hərəkatlardan və siyası təşkilatlardan ibarət olur ki, bu və ya digər şəkildə şəbəkə müharibəsi aparan tərəflərdən birini təmsil edirlər. O cümlədən bunlar qəzet və jurnal redaksiyaları da ola bilərlər – istər böyük, istərsə də kustar şəbəkə nəşrləri və ya blogları olsun. Şəbəkə – bir növ müxtəlif şəhərlərdə yerləşən və bir-biri ilə əlaqəli olan vokal-instrumental ansambllar camiəsidir; bu xalq folklorunu tədqiq edərək öyrənən və digər şəhərlərdəki və ölkələrdəki belə tədqiqatçı qruplarla ümumi konktaktlara malik tədqiqatçılar cəmiyyətidir. Bu təbiət jurnallarındakı komyunitidir, ovçular, poçt markası toplayanlar və ya antikvariat kolleksiyaçıları klublarıdır ki, yazışmalar yolu ilə planetin digər yerlərindəki belə klublarla əlaqələrə malikdirlər, üzvəri arada ümumi məşvərətə və ya foruma da toplaşırlar. Nəhayət şəbəkə – internet, mobil və ya sputnik əlaqə yolu ilə bir-biri ilə kontaktda olan, ümumi baxışlarla və məqsədlərlə birləşmiş kiçik terrorçu qruplardır. Şəbəkə – onun vasitəsilə müəyyən siqnalın buraxılması mümkün olduğu məkandır; bu siqnal həmin yerdə qəbul edilir, şəbəkə boyunca o birilərə ötürülür və son nəticədə fəaliyyətdə realizasiya edilir. Şəbəkə təbii şəkildə də yarana bilər, xüsusi formada da qurula bilər. O mayak kimi müəyyən hədəfə də doğru gedə bilər, ilkin halındakı parametrləri ilə reallığa, yaranmış vəziyyətə uyğun da hərəkət edə bilər.
Şəbəkədən istifadə etmək üçün sadəcə bu parametrləri bilmək lazımdır ki, şəbəkəni ümumi strategiyaya qoşmaq mümkün olsun, onda öz yerini müəyyənləşdirsin. Şəbəkə – elə bir yerdir ki, bir-birləri ilə əlaqələri var, lakin ierarxiyaya malik deyillər. Bununla yanaşı ierarxik strukturlar özləri də şəbəkəyə ayrıca uzantılar şəklində qoşula bilərlər.
Şəbəkə iştirakçılarının sayının çox olması, şəbəkənin həcminin böyük olması heç də onun keyfiyyətinə dəlalət etmir. Elə bir-birinə nəyisə çatdıran iki adam arasında istənilən əlaqə son nəticədə – yaranmağa başlayan şəbəkənin sadə modelidir. Vaşinqtonda dövlət strukturunda işləyən məmur cəmi bircə dəfə İslamabaddakı müxbirə elektron poçtla məlumat çatdırır – hətta müxbirin üzünü görməsə də, artıq yaranmaqda olan şəbəkənin bir hissəçiyinə çevrilir. Əgər elektron poçtla bir də məlumat göndərirsə, bu artıq işlək, işə başlamış şəbəkədir ki, onu fəaliyyətdə olan şəbəkə əməliyyatına qoşmaq olar. Başqa sözlə, informasiya cəmiyyəti şəbəkələrinin yaranması, fəaliyyəti və istifadəsi üçün ideal mühitdir.
Bu gün şəbəkələr doğrudan da hər yerdə var və bu metafora deyil. Şəbəkələr – müasir cəmiyyətimizin obyektiv reallığıdır.
ŞƏBƏKƏ MÜHARİBƏSİNDƏ VAHİD MƏRKƏZ OLMUR
Şəbəkə müharibəsi birbaşa şəkildə həyata keçirilmir. Sifarişçi icraçı ilə birbaşa kontakta girməkdə maraqlı deyil, bu əlaqələr zəncirini açır, onu sadə və açıq-aydın edir, şəbəkə əməliyyatını birbaşa fəaliyyətə çevirir. Şəbəkə elə bir yerdir ki, burda çoxsaylı vasitəçilərin əli ilə icraçıdan sifarişçiyə uzanan liniyalar yaratsan belə, yenə də birbaşa əlaqə yaranmayacaq. Əyri də alınmayacaq. Şəbəkə beləcə əlaqələri qurmaq üçün yaradılan liniyalar toplusundan ibarət olur. Əgər birbaşa və ya əyri xətt yaranıbsa, demək bu şəbəkə əməliyyatı deyil, modern dövrünün adi, klassik əməliyyatıdır ki, burda sifarişçi ilə icraçı arasında əlaqəni hətta bəzi ara elementləri olmasa da müəyyənləşdirmək mümkündür. Əlbəttə, ABŞ-ın dünyada gedən bir çox hadisələrlə bağlılığını müəyyənləşdirmək mümkündür; ilk baxışda bu və ya digər prosesin sifarişçisi aydın görünür. Lakin bu əlaqə dumanlı şəkildə görüləcək, ortalıqda birbaşa sübutlar olmayacaq, deməli avtomatik olaraq konspirologiya sahəsinə aid ediləcək – yəni aydın olmağa aydındır, lakin heç bir sübutu yoxdur.
Müasir informasiya konteksti elədir ki, iddia qaldırıb Amerikanı nədə gəldi günahlandırmaq olar – Ukraynadakı inqilabdan tutmuş Cənubi-Şərqi Asiyadakı dağıdıcı sunamiyə və “ərəb baharına” kimi. Lakin hətta səbəb-nəticə əlaqələri iddia versiyasının xeyrinə olsa belə, ən yaxşı halda sizə güləcəklər, çünki sizin əlinizdə birbaşa faktlarınız olmayacaq, bütün ipucular və zəncirlər isə ucsuz-bucaqsız şəbəkələr ümmanına aparıb çıxaracaq, qeyri-ixtiyari şəkildə dolaşığa düşəcək, gah uzlaşacaq, gah da uzlaşmayacaq. “Kim, Amerika?! Konkret olaraq kim?” “Senator Con, sunamini siz yaratmısız?” “Bəli, cənablar, təsadüfən çay qaşığım əlimdən yaxtamın bortundan aşağı düşdü, nəticədə ağır fəlakətə və çoxsaylı itkilərə gətirib çıxaran həmin sunami baş verdi”. Hətta Senator Con və ya Smit şəbəkə əməliyyatına birbaşa qatılıbsa belə, ola bilər onun özünün bundan xəbəri olmasın. İndilərdə dünyada gedən şəbəkə müharibələrinin aparıcısı olan Amerika heç vaxt şəbəkə əməliyyatlarında (nəzəriyyədə “effektlər bazasında əməliyyatlar” adlanır) birbaşa iştirak etmir. Misal kimi vaxtilə ABŞ-ın Çeçenistanda Rusiyaya qarşı apardığı şəbəkə əməliyyatını göstərmək olar.
Şəbəkə əməliyyatını başlamaq üçün sərhəd şərtləri yaratmaq zəruridir, hansı ki belə şərtlər vəziyyətində konfliktdə iştirak edən tərəflər özləri hadisələrin marağında olurlar və prosesə təbii şəkildə qatılırlar. Çeçenistanda maraqlı tərəf ingilislər idi; onlar vaxtilə Çeçenistanda neft mədənlərinə sahib olmuşdular, milliləşdirmə zamanı isə əllərindən çıxmışdı. İngilislər ilk əvvəl bura böyük maliyyə qoydular. Birinci Çeçen müharibəsi zamanı ingilislər maliyyələşdirmə ilə məşğul idilər. Çeçenistandakı vəziyyətin onların xeyrinə həll olunmasında maraqlı idilər, ora qayıtmaq, əllərindən çıxmış neft mədənlərini, neftin eksportu üzərində nəzarəti qaytarmaq istəyirdilər. Bu işdə konkret Britaniya maliyyəçiləri, qocaman maliyyə imperiyalarının varisləri maraqlı idilər, hansılar ki vaxtilə Qafqazın neft sənayesinə yatırım qoymuşdular.
Tərəflərdən biri də Səubiyyə Ərəbistanı idi ki, vahhabiliyin yayılmasında, Çeçenistanda Sovet dövründə silinmiş islam ideologiyasının zəfər çalmasında maraqlı idi. Bu işdə başda Rusiyanı görməyə gözü olmayan, postimperiya kompleksləri yaşayan Polşa olmaqla Şərqi Avropa da iştirak edirdi ki, Çeçenistandakı vəziyyətlə bağlı neqativ informasiya fonu yaratmaqla məşğul idi. O cümlədən Türkiyə də qatılmışdı, hansı ki Azərbaycanı təsiri altına almaq niyyətindəydi və konflikt zonasına silah-sursat göndərməklə məşğul idi. Çeçen şəbəkə əməliyyatının bütün bu iştirakçıları vasitəçisiz, ABŞ-ın birbaşa tapşırığı olmadan həmin kampaniyaya qatılmışdılar. İngilislər əmlaklarının qaytarılması marağını güdərək maliyyələşdirmə aparırdılar. Səudiyyə Ərəbistanı vahhabi internasionalı yaradaraq kadrlar göndərirdi, saysız-hesabsız döyüşçü axını yönəldirdi. Polşa və Şərqi Avropa Rusiyanı bütün dünyanın gözündən salacaq informasiya siyasəti həyata keçirirdi – Rusiyaya münasibətdə şəxsi kin-küdurətləri zəminində çıxış edirdilər. Pantürkist proyektlə alışıb yanan Türkiyə, o cümlədən Azərbaycan vasitəsilə silah-sursat göndərilməsi yoluna qoyulmuşdu. Bütün bunlar – tipik şəbəkə əməliyyatıdır ki, sifarişçisi aydın deyil. O yoxdur da. Ortalıqda birbaşa amerikan maliyyəsi yox idi.
Şəbəkə əməliyyatı böyük xərclər aparmır. Şəbəkə əməliyyatının prinsipi elə ona əsaslanır ki, mövcud vəziyyətdən savadlı, rasional şəkildə istifadə edəsən, ortalıqda olan enerjini, cəhdləri, ambisiyaları öz xeyrinə yönəldəsən. Ümumilikdə götürəndə ABŞ Çeçen kampaniyasına, məsələn, İraq kampaniyası ilə müqayisədə baxanda heç nə xərcləməyib. Lakin məhz Çeçen şəbəkə əməliyyatı az qala Rusiyanı məhv edəcəkdi, Rusiya dövlətçiliyinin sonunu gətirəcəkdi. Faktiki olaraq Rusiya dağılmaq həddinə gəlmişdi, ümumilikdə Rusiya hakimiyyəti sisteminin kollapsı yaranmışdı. ABŞ-ın əsas geopolitik hədəfi də – məhz Rusiyanın dağılmasıdır.
ŞƏBƏKƏNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Bilməyimizin vacib olduğu şəbəkənin əsas əlamətləri hansılardır? İlk növbədə, şəbəkə vahid mərkəzdən idarə olunmur. Bununla yanaşı, şəbəkə müharibəsində “komandirin niyyəti” deyilən anlayış var. Şəbəkə iştirakçıları ümumi məğzi başa düşürlər və özləri baş verənlərin mənasını anlamalıdırlar. Onlar birbaşa komandalar almırlar; “ora get”, “bunu et” – bunlar modern dövrünün klassik ordularına xasdır. Şəbəkə müharibəsi özündə tam başqa cür idarəçiliyi ehtiva edir. Şəbəkə özü öz işini zənn etdiyi “komandanlığın” son niyyətinə uyğun şəkildə görür. Ümumi götürəndə komandanlığın özü isə onu adətən təsəvvür etdiyimiz formada yoxdur. Şəbəkə əməliyyatına heç kəs komandanlıq etmir. Bəli, bəzi analitik, ekspert mərkəzləri var ki, müxtəlif strategiyalar hazırlayırlar. Onların fəaliyyəti açıqdır, materiallarını isə hamı oxuya bilir və bir çox hallarda tətbiqi xarakter daşımır. Polittexnoloji mərkəzlər, piar kontoralar, ictimaiyyətlə əlaqə xidmətləri, KİV və s. – analitik ekspert strukturlarından da çoxdur. İkincilər birincilərin araşdırmalarından istifadə edirmi? Ola bilər. Məhz hansılardan və nə dərəcədə – gəl indi baş aç. Bu agentliklərin çoxu hansısa maliyyə strukturlarının qrantları hesabına yaşayır, bəziləri sadəcə bankların və ya maliyyə kompaniyalarının xidmətindədir. Bəs bu kompaniyalar ABŞ-ın hökumət strukturları ilə, Dövlət Departamenti ilə, Ağ Ev ilə, Federal Rezerv Xidməti ilə necə əlaqəlidirlər? Elə qlobal maliyyə dünyasındakı bütün kompaniyaların, bütün firmaların və bankların bir-biri ilə əlaqədə olduqları kimi. Belə şəbəkələrdə əlaqələrin sayı riyazi çoxluqda olduğu kimi artır. Con Perkins gizlətmir ki, bütün bu saysız-hesabsız qeyri-hökumət təşkilatları və analitik mərkəzləri istəsələr də, istəməsələr də birbaşa və ya dolayısı amerikan hökumətinin maraqları üçün işləyirlər: “Mən təsəvvür etməzdim ki, bütün dünyaya səpələnmiş yüzlərlə adam, qadın və kişi konsaltinq kompaniyalarına, firmalara və digər şəxsi təşkilatlara çalışırlar. Bu adamlar heç vaxt heç bir dövlət agentliyindən bircə penn də olsun dövlət maaşı almayıblar, lakin imperiyanın maraqlarına işləyirlər”.
İndi gəlin amerikanların Praqada yaratdığı elmi analitik “botanik” mərkəzinin Ukraynadakı inqilab ilə əlaqəsini sübut edin!..
Bəzi mülahizələr var ki, bu mülahizələr şəbəkə əməliyyatı mərkəzi tərəfindən səsləndirilə bilər – məsələn, KİV-də, hansısa konqreslərdə, forumlarda, simpoziumlarda. Bunlar rəsmi bəyanatlar da ola bilər, elmi mərkəzlərin məruzələri, hökumət üzvlərinin və rəsmi şəxslərin müraciətləri, polittexnoloqların müsahibələrindəki işarə vermələri, siyasətçilərin və ictimai şəxslərin fikirləri də. Bütün bunlar elə şəbəkə hesab olunur, yəni həmin mərkəzlər tərəfindən irəli sürülən, yönləndirilən, qoşulan strukturlardır. Ardınca haqqında danışdığımız strukturlar həmin səsləndirilən niyyətə uyğun, yaranmış vəziyyətdən çıxış edərək, sərbəst qərar verməklə hərəkət edirlər. Onlar komandirin niyyətini tuturlar və vəziyyətı uyğun davranırlar. Əgər əməl uğursuz alınırsa, iflasa uğrayırsa və ya ümumiyyətlə həyata keçirilmirsə, şəbəkə mərkəzi buna görə heç bir birbaşa məsuliyyət daşımır və şəbəkəni başqa şəkildə konfiqurasiya edir. Elə “mərkəz” deyilən şeyin özü də yoxdur. Elmi ekspertiza laboratoriyaları – məgər mərkəzdir? Xeyr, onlar yalnız quru teoretik hesablamalarına görə məsuliyyət daşıyırlar. Piar strukturları, KİV? Aydındır ki, onlar icraçılardır. ABŞ hökuməti? Aydındır ki, bu onların kompetensiyasında olan məsələ deyil, bütün şəbəkə əməliyyatları QHT müstəvisində aparılır. ABŞ Dövlət Departamenti? Ola bilər. Lakin sübutlar, zənglər, danışıqların yazısı varmı? Yoxdur, onlara heç Wikileaks bazasında da rast gəlinmir. Beləliklə, qərarların qəbul edilməsi “mərkəzi” ilə “icraçılar” arasında heç bir bağlılıq yoxdur, komandirin niyyəti ilə bağlı informasiya isə açıq kanallarla ötürülür.
Bununla əlaqədar şəbəkə müharibəsinin vacib anlayışı olan özünüsinxronizasiya haqqında da danışmaq lazımdır. Bu o deməkdir ki, şəbəkənin qovşaqları avtonom şəkildən, “mərkəzdən” asılı olmadan hərəkət edə bilirlər ki, başlıca strategiyanın yeridildiyi, tapşırıqların göndərildiyi və konkret əməllərin icra olunduğu mərkəzi açmaq, müəyyənləşdirmək mümkün olmasın. Şəbəkənin qovşaqları “mərkəzsiz” işləyirlər, belə ki çox hallarda mərkəzin və ya qərarların qəbul edilməsi mərkəzlərinin konkret olaraq harda yerləşdiiyi haqda anlayışları da olmur. Şəbəkə kontentə uyğun öz-özünə orientasiya olunur. Hər bir qovşaq xəbəri, tapşırığı, informasiyanı və ya sorğunu özü kimi digər qovşaqdan alır. Şəbəkə qovşaqları praktiki olaraq avtonom strukturlar da ola bilərlər ki, bir-birləri ilə horizontal şəkildə əlaqədədirlər. Eyni zamanda onlar ən ağlasığmaz yerlərdə, məsələn, düşmənin qərar qəbul etmə məkanlarında, o cümlədən KİV-lərdə, ictimai strukturlarda da yerləşə bilərlər. İşlək şəkildə bir-birləri ilə əlaqəyə çıxmaqla onlar tapşırıqların verildiyi mərkəzi bilindirmirlər, çünki onun haqda heç təsəvvürləri də yoxdur. Lakin şəbəkə strukturu qovşağının və ya “idarəetmə mərkəzinin” üzə çıxaraq açıldığı halda da onların əlaqəsi tam yox, yalnız dolayısı şəkildə sübut oluna bilər. Beləliklə, adətən belə götürülür ki, mərkəz yoxdur, komandirin niyyəti hesablanaraq müəyyənləşdirilir, şəbəkə isə tapşırıqlara və imkanlara uyğun olaraq özü-özünü nizamlayır, yəni özünüsinxronizasiya edir və dəyişən şəraitlərə adaptasiya olunur.
Şəbəkə əməliyyatının uğurlu həyata keçirilməsi üçün həm də xəbərlər paketindən ibarət olan “komandanın” verilməsinin sürəti və geriyə cavab əlaqəsinin sürəti kimi faktorlar da vacibdir. Sürət yeni informasion və texnoloji nailiyyətlərdən istifadə etməklə təmin olunur. Və kommunikasiya nə qədər sürətlidirsə, bir o qədər effektivdir, belə ki məlumatların ötürülməsi tezliyi tayminqi təmin edir. 10 dəqiqə ərzində kolossal effekt gətirən şey 4 saatdan sonra mənasını və gücünü itirir. Bəzi hallarda isə hətta saniyələrin də qiyməti olur.
Bir daha baza anlayışına qayıdaq: “Şəbəkə əməliyyatı – sülh, böhran və müharibə vəziyyətlərində neytral qüvvələrin, düşmənlərin və dostların özünü necə aparacağını formalaşdırmağa istiqamətlənmiş hərəkətlərin məcmuəsidir”. Yəni şəbəkə əməliyyatı hələ isti fazanın başlanmasına kimi həyata keçirilir. İsti faza başlanarkən gedən bütün prosesləri kurasiya etmək üçün aparılır. İsti fazanın bitməsindən sonra isə nəticələr fiksasiya edilir və əldə olunanlar möhkəmləndirilir.
Başqa sözlə, şəbəkə müharıbələri əvvəlki dövrlərin müharibələrindən fərqli olaraq daim və hamıya qarşı gedir.
ABŞ SOSİAL ŞƏBƏKƏLƏRDƏN ÖLKƏLƏRDƏ İNQİLAB ETMƏK ÜÇÜN YARARLANIR
Əgər müəyyən aralıq hesablaması aparsaq, aydın olar ki, şəbəkə müharibəsi heç də həmişə internetlə bağlı olan nəsnə deyil, amma sırf şəbəkə ilə bağlı anlayışdır. Şəbəkənin iştirakçıları – subyektlər, aktorlar, obyektlər, qovşaqlar – ənənəvi cəmilləylərdə olduğu kimi vertikal yox, horizontal qurulurlar. Şəbəkə düzxətli deyil və mürəkkəbdir, onun bütün qovşaqları bir-biri ilə sonsuz sayda əlaqələr vasitəsilə bağlıdır. Fransız filosof-postmodernisti Jil Delöz bunu rizoma və ya ticərti sistemi deyilən konseptin köməyilə təsvir edir. Əgər şəbəkənin elementlərindən biri düşüb ortalıqdan çıxırsa əlaqə itmir, başqa qovşaqlar vasitəsilə davam edir. Bitki ticərtilərindən birinin düşməsi ilə fəaliyyət dayanmır, inkişaf gedir – şəbəkənin işi davam edir. Halbuki ənənəvi cəmiyyətlərin vertikal quruluşlarında elementlərdən birinin düşüb ortalıqdan çıxması ilə əlaqə qırılır, fəaliyyət dayanır, belə ki verilən siqnal artıq ard-arda bir-birinə ötürülmür, nəticədə həmin vertikallıq dağıdılmağa həssas olur. Şəbəkə isə bu sarıdan praktiki olaraq möhkəmdir, dağıdılmağa qarşı davamlıdır və şəbəkə müharibəsinin də əsasında bu durur.
Şəbəkə müharibələri – məhz hərbi texnologiyadır ki, Pentaqon tərəfindən rəsmi olaraq istifadəyə götürülmüşdür. Şəbəkə müharibələrinin əsasında “effects-based operations” – effektlər bazasında əməliyyatlar (EBƏ) deyilən texnoloji yanaşma durur. Açıq mənbələrdə bunu müəyyən qədər geniş şəkildə amerikan eksperti Edvard Alan Smit özünün eyniadlı kitabında izah etmişdir. Həmin texnologiya amerikan şəbəkə imperiyası tərəfindən onunçün silahlandırmaya götürülmüşdür ki, əraziləri az məsrəflərlə tutmaq mümkün olsun. Söhbət ilk növbədə Avrasiya kontinentindəki dövlətlərin tutulmasından və parçalanmasından gedir ki, bəzi hadisələrdə bu proseslər hərbi güc işə salınmadan aparılır. Bu gün həmin texnologiya daha çevikdir, müasirdir, incədir, eyni zamanda effektivdir və həssadır. Belə vəziyyətdə adi silahlardan ancaq ifrat hallarda, yekun mərhələsində istifadə olunur. Amma çox vaxt məkanlar üzərində nəzarətə ümumiyyətlə hərbi güc sərf etmədən nail olunur – “rəndli inqilablar” yolu ilə. Uğurlu nümunələr kifayət qədərdir; Ukraynada 2014-cü ilin fevral silahlı qiyamına zəmin yaratmış məxməri “narıncı inqilab”, Gürcüstanda “qızılgül inqilabı” da bunların sırasındadır. Buna kimi bənzər hadisələr Şərqi Avropada, xüsusən Yuqoslaviyada baş verirdi, daha sonra postsovet məkanına adladı. Daha əvvəl isə Sovet İttifaqı birbaşa hərbi təcavüz olmadan məhv edilmişdi. Elə Pribaltika respublikaları da həmin qeyri-zorakı müqavimət texnologiyası işə salınmaqla Sovet İttifaqından qoparılmışdır – amerikan polittexnoloqu Cin Şarpın hazırladığı yanaşma yolu ilə.
Belə proseslərin əsasında həmişə şəbəkə durur.
Şəbəkə texnologiyasının köməyi ilə bu və ya digər ərazini qopararaq üzərində ABŞ-ın strateji nəzarətinin qurulması üçün həmin ərazini ilk əvvəl şəbəkələşdirmək, yəni şəbəkə ilə örtmək lazımdır. Necə olması vacib deyil, amma şəbəkə olmalıdır ki, onun vasitəsilə sosial məkanla işə başlamaq mümkün olsun. Şəbəkə hər cür aşağı və ya yuxarı keyfiyyətdə ola bilər, lakin söhbət ictimai transformasiyalardan, sosiumdan gedirsə, bu şübhəsiz ki sosial şəbəkədir. Əksər hallarda belə şəbəkənin əsasında ictimai-siyasi strukturlar və ya qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) durur. Şəbəkələşdirmək üçün qeyri-hökumət təşkilatlarını ya konkret tapşırıqlara uyğun olaraq sırıfdan yaradırlar, ya da hazır şəbəkələrdən istifadə olunur. Bir qayda olaraq yaradılmış QHT öz əsas məqsədi kimi hanısısa humanitar, sosial əhəmiyyətli və ya mədəni niyyətləri realizasiya edəcəyini bəyan edir. Görünüşdə bu tamamilə heç bir ziyanı olmayan fəaliyyət də ola bilər, məsələn, mədəni obyektlərin tədqiqi, humanitar yardım, kimisi nədəsə konsultasiya etmək üzrə layihələrin realizasiyası və ya hansısa dövlətçilik fəaliyyəti üzərində vətəndaş nəzarəti. QHT nadir hallarda hansısa siyasi, özü də pozucu məqsədlərini açıq bəyan edir.
ABŞ-ın öz maraqları çərçivəsində düşmən ərazisində yaratdığı və inkişaf etdirdiyi şəbəkənin tipik nümunəsi Soros Fondudur. Postovet məkanına daxil olmaqla bu fond sırf humanitar işlərlə məşğul olacağını bəyan etmişdi: kitab, dərslik nəşri, alimlərə kömək və humanitar proqramların realizasiyası. Lakin Soros Fondunun irəli çəkdiyi qeyri-hökumət təşkilatlarının hamısı son nəticədə amerikan maraqlarına işləməyə başladılar, onların çoxu mövcud rejimlərin devrilməsində birbaşa iştirak etdilər.
Əksər hallarda “humanitar” fondlar tərəfindən hazır, fəaliyyətdə olan şəbəkələr pulla alınır. Bu o zaman baş verir ki, həmfikirlər və entuziastlar ictimai əhəmiyyətli məqsədlərin realizasiyası üçün hansısa cəmiyyətlər, hərəkatlar və ya şəbəkə komünitiləri yaradırlar. Lakin onların fəaliyyəti ciddi səviyyəyə qalxan zaman onlar genişlənmələri və inkişafları üçün lazım olan maliyyənin çağışmadığını hiss edirlər. Elə həmin vaxt da Qərb fondlarının nümayəndələri peyda olurlar ki, onlara böyük olmayan məbləğlər verirlər. Nəticədə məbləğlər alan təşkilatlar özlərini onları dəstəkləyənlərə borclu hesab edirlər və lazım olan saatda, yəni bu və ya digər ərazidə hansısa amerikan proyekti işə salınanda onlar ya birbaşa həmin proyektin realizasiyasına qatılırlar, ya da imkan dairəsində həmin proyektin iştirakçısına çevrilirlər.
Lazım olan anlarda QHT-yə onun “xeyirverənləri” müraciət edirlər: zəhmət olmasa filan yerə gəlin, dəstək verin, belə və belə deyin, çıxın, bunu edin, onu edin... Lakin birbaşa müraciət etməyə də bilərlər – axı bu sifarişçinin maskasını açıb ifşa edər – sadəcə hüdudlar şəraitini elə formalaşdırırlar ki, təşkilat özü lazım olan yerə çıxır və dəstək verir. Bax bu şəbəkə effektivliyinin yüksək səviyyəsidir. Ukraynada amerikanlar çoxlu sayda şəbəkəni böyük olmayan məbləğlərə aldılar, sonra isə onlardan xahiş etdilər ki, Maydana çıxsınlar, sadəcə orda dayansınlar. Burda çətin nə va ki? Onlar sadəcə çıxırlar və kütləvilik görüntüsü yaradırlar ki, bunun köməyilə mövcud siyasi rejim dəyişdirilir və hakimiyyətə amerikanyönlü rejim gətirilir. Doğrudan da çətin heç nə yoxdur: hətta əgər Maydandakı bu kütləvilik qanuni siyasi rejimi silahlı yolla devirən ekstremistlərin fəaliyyəti üçün lazım olan fon rolunu oynayırsa da. Necə ki 2014-cü ilin fevralında baş verdi.
Bununla yanaşı ictimai təşkilatlara sırf Maydana çıxdıqlarına görə pul vermirlər – pulu statistlərə, siyasi strukturlara verirlər. QHT-lər pulu ona görə alırlar ki, özlərinə maraqlı olan işlə məşğul olsunlar, diyarın xüsusiyyətlərini öyrənsinlər, KİV yaratsınlar, pensionerləri konsultasiya etsinlər. Onlara pulu sosial əhəmiyyətli fəaliyyətə görə verirlər və heç nə soruşmurlar. Lakin hansısa momentdə onlara deyirlər: biz sizə pul veririk, siz yenə öz diyarşünaslıq araşdırmalarınızı davam etdirə bilərsiz, lakin indi bizim sizin dəstəyinizə ehtiyacımız var, sadəcə Maydana gəlib əliinizdə plakatları tutmağınız gərəkdir, alınar, eləmi? Əlbəttə alınar, burda çətin heç nə yoxdur.
Məxsusi olaraq bu və ya digər maliyyələşmədə amerikan izi həmişə aydın görünmür. Amerikan fondları – ABŞ dövlətinin pullarıdır, mahiyyətcə amerikan vergiödəyicilərinin pullarıdır. Lakin Avrasiya kontinentinə bu pullar əsasən Avropanın pulayıran fondları vasitəsilə daxil olur ki, qrant operatorları adlanırlar. Məsələn, trotskistlər vasitəsilə, antifaşistlər vasitəsilə, antiqlobalistlər vasitəsilə, ekoloqlar vasitəsilə, insan hüquqları və demokratiya carçıları vasitəsilə. Bu pulları alan adamlar onu tam ziyansız strukturlardan alırlar, məsələn, ekoloqlardan, hansılar ki deyir bu pullar xeyirxah məqsədlərçün, təmiz mühit uğrunda mübarizə üçün, tullantısız texnologiyaların inkişafı və dəstəyi üçün ayrılıb. Lakin vaxtı çatanda həmin şəbəkə siyasi formada istifadə olunur, hətta əgər o başlanğıcda ümumiyyətlə siyasətə istiqamətlənməmişdisə də. Bəzən məqsədlərçün istifadə olunan QHT-nin aktivistlərinin hətta belə niyyəti də olmur, onları qarasına istifadə edirlər. Onlara demirlər ki, küçələrə çıxmaqla onlar amerikan maraqlarına işləməli olacaqlar. Bu barədə ümumiyyətlə susurlar. Lakin elələri də var buna şüurlu şəkildə gedirlər ki, bunlar siyasi aktivistlərdir.
İNTERNET ŞƏBƏKƏNİN MODELİ KİMİ
Sosial şəbəkələr adından da göründüyü kimi sosial anlayışdır: süni toplanmış kollektiv subyektliyi nəzərdə tutur ki, cəmiiyyətin bir hissəsini təmsil edir və onun mühitlərini, sosial qruplarını və siniflərini əks etdirir. Deməli sosial şəbəkələr ordinar deyil, onların iştirakçıları isə sosial statusundan asılı olaraq dəyişib yenidən konfiqurasiya ola bilirlər ki, bu da belə şəbəkələri kifayət qədər çevik edir.
Sosial şəbəkələri öz məqsədlərinə uyğun istifadə etmək üçün (QHT-lərlə bağlı da vəziyyətdə olduğu kimi) ya onları yaratmaq, ya da hazır şəkildə almaq lazımdır. Hər iki yanaşmada investisiya tələb olunur. Lakin şəbəkə strategiyasının həyata keçirilməsi üçün hər bir halda belə şəbəkələr olmalıdır. Bu insanlardan ibarət, təbii və ya süni yolla formalaşmış offline-şəbəkələr ola bilər. Təbii şəbəkələrə, məsələn, istənilən etnik qrupları, böyük tarixə malik müəyyən dini icmaları aid etmək olar. Süni şəbəkələrə isə bitkilərdən hazırlanmış dərman satanları, sektantları, avtomobilçilərin qarşılıqlı yardım şəbəkələrini aid etmək olar.
Bununla belə sosial şəbəkələrin işlədilməsi olduqca mürəkkəb və çoxşaxəli prosesdir. Sosial şəbəkənin subyekti kimi tək halda evində və ya iş yerində öz kompüteri arxasında oturub işləyən internet istifadəçisini götürmək olar. O Qlobal şəbəkəyə çoxlu sayda özü kimi istifadəçi-userlərin qatıldığı çoxlu əlaqələrlə və qovşaqlarla qoşulur. Onları istənilən vacib obrazla düzgün düzüb qoşmaq, konfiqurasiya etmək kifayət edir. İnternet varsa şəbəkənin subyekti tək işləyən element, istənilən ayrıca user ola bilir, hansı ki eyni zamanda öz baza xarakteristikalarına malik müəyyən cəmiyyətin – sosiumun hissəciyinə çevrilir.
Belə istifadəçiyə heç bir sosial funksiya yerinə yetirmək lazım deyil, o heç yerə getmir, heç kimlə görüşmür, şəbəkənin işləməsini dəstəkləmək üçün xüsusi olaraq heç nə həyata keçirmir. Sadəcə öz internetə qoşulmuş kompüteri arxasında oturur. Belələliklə, internet şəbəkənin qat-qat effektiv modelidir. Tam uyğun gələn belə useri sosial şəbəkə adlandırılan istənilən lokal şəbəkəyə qatmaq olur. Məsələn, eyni user odnoklassniki şəbəkəsinin də iştirakçısı ola bilər, facebook-da da akkauntu ola bilər, livejournal-da da blog işlədə bilər – bununla o həmin şəbəkələrin çoxlu sayda istifadəçiləri ilə əlaqələrə malik olur. Üstəgəl eyni zamanda onlarla sistemə, onlayn sosial şəbəkəyə də girişi ola bilər. User öz niyyətinə uyğun olaraq asanca bir şəbəkədən istifadədən çıxıb digər şəbəkəyə keçə bilər.
İnternetdən başqa kiberməkanı formalaşdıran digər şəbəkələri də bura aid etmək olar.
Beləliklə, bütün şəbəkə onlayn-məkanı tərifində də deyildiyi kimi “internetdən, o cümlədən internetdən girilməsi mümkün olmayan çoxlu sayda başqa kompüter şəbəkələrindən ibarətdir”.
Məhz bütün bunlar birlikdə ideal şəbəkə modelini əks etdirir.
KEÇMİŞ SOVET RESPUBLİKALARINA QARŞI ŞƏBƏKƏ MÜHARİBƏSİ
Tipik şəbəkə əməliyyatlarına postsovet məkanında törədilmiş “rəngli inqilablar” aiddir. Gürcüstanda “qızılgül inqilabı”, Ukraynada “Yevromaydan”a adlamış “narıncı inqilab”, Moldaviyada twitter-inqilabla müşahidə olunan “rəngli” çevrilişlər törətmək cəhdləri, Azərbaycanda, Özbəkistanda, Belorusiyada hökumətləri şəbəkə vasitələri ilə ardıcıl devirmək səyləri “effektlər bazasında əməliyyatların” tipik nümunələridir. Sirr deyil ki, Rusiya üçün də 2007-2008-ci illərdə hakimiyyəti dəyişdirməyi reallaşdırmaq niyyətilə şəbəkə əməliyyatı hazırlanmışdı. Lakin həkimiyyəti zəbt etmək o səbəbdən alınmadı ki, bu texnologiya Rusiyada vaxtında ifşa olundu, mətbuatda şəkəbə agenturası aşkarlanaraq üzə çıxarıldı, ona müəyyən maneələr və məhdudiyyətlər qoyuldu ki, nəticədə şəbəkə bliskriqinin qarşısı alındı, proses dalana dirəndi.
Postsovet məkanı şəbəkə müharibələrinin aparılması üçün prioritet zonaya çevrilib. Belə ki ingilis geopolitiki Makkinderin dediyi kimi, “kim xartlendə nəzarət edir, dünyaya nəzarət edir”.
Şaxələnmiş Qərb şəbəkələri hal-hazırda Rusiyanın özündə də mövcuddur. Bunlar Yeltsinin hakimiyyəti dövründə yaradılmışdır ki, ilk əvvəl qrantlar sistemi yolu ilə maliyyələşirdilər. Bunlar qeyri-hökumət təşkilatları və ictimai fondlardır ki, indi çoxunun fəaliyyəti Qərbin düşmən şəbəkəsi kimi tanınmaları səbəbindən dayandırılıb. Bunların əsas məqsədi elitaları, cəmiyyətin aktiv hissəsini cəlib etmək, onları liberal, amerikanyönlü mahiyyətdə format etmək idi. Həmin məqsəd müəyyən qədər reallaşdırıla bildi, nəticədə siyasi elitalar və mediaelitanın çox hissəsi 1990-cı illərin başlanğıcında Yeltsin islahatları dövründə yetişmiş və ideoloji formalaşmış kadrlarla minalandı.
Putinin hakimiyyətə gəlişi ilə onlar əriməyə başladılar, lakin belə şəbəkələrin və mərkəzlərin aktivləşərək vəziyyəti 1990-cı illərin əvvəlindəki hala gətirmələri təhlükəsi qalmaqdadır. Onlar hər cür zəiflikdən, Putin dövründə formalaşmış dövlət kursundan yayınmalardan yararlana bilərlər. Həmin şəbəkələri bir tərəfdən öz aktivliklərinə görə, digər tərəfdən onlardan keçən informasiya axınına görə müəyyənləşdirmək olar. Onların aktivliyi Rusiyada siyasi vəziyyəti öz xeyirlərinə formalaşdıra bilər, hal-hazırda dondurulmuş atlantist proyekti yenidən reallığa çevirər, elitanı liberal və qərbçi yönə kökləyər. Bu şəbəkə aşkarlanaraq ifşa edilməlidir ki, belə halda zərərsizləşdiriləcək; əks halda öz rolunu oynayaraq üstünlük qazanacaq, Rusiya siyasi məkanını ideoloi cəhətdən yenidən tutacaq və zəfər çalacaq.
Hələ SSRİ-nin mövcudluğu dövründə Şərqi Avropada start götürməklə “məxməri inqilablar” Avropanın bütün sosialist rejimlərini yıxdılar, Yuqoslaviyanı dağıtdılar və axıcı şəkildə Rusiyanın strateji nəzarət zonası hesab etdiyimiz məkana yerləşdilər. “Məxməri inqilablar” postsovet MDB məkanında baş qaldırdılar. Bütün bunlar həmin ssenarinin Rusiyanın özündə də reallaşa biləcəyi perspektivləri barədə düşünməyə vadar etdi.
Bəs “məxməri inqilablar” baş tutduqları ölkələrə nələr gətirdilər? Postsovet məkanının suveren dövlətlərinin rejimlərini domino prinsipi ilə yıxan nəsnənin arxasında nə dayanır?
“Məxməri inqilablar” ssenarisinin həyata keçirildiyi hər yerdə biz bu gün suverenliyin ya qismən, ya da tamamilə itirilməsini müşahidə edirik.
MDB ölkələrində baş verən “məxməri inqilabların” hamısı ABŞ-ın aktiv dəstəyi və iştirakı ilə başladılmış, təşkil olunmuş və həyata keçirilmişdir. Bu başlıca qanunauyğunluqdur – geopolitoloji qanunauyğunluq. Məqsəd Rusiyanı postsovet məkanından sıxışdırıb çıxarmaq, onun təsir zonasını azaltmaqdır. Son onilliklərin geopolitoloji məntiqi belə olub: SSRİ-nin Avropadakı və üçüncü dünya ölkələrindəki təsirini kənarlaşdırmaq, SSRİ-ni Avropadan sıxışdırıb çıxarmaq, SSRİ-ni dağıtmaq, Rusiyanın postsovet məkanındakı təsirini azaltmaq, Rusiyanı postsovet məkanından çıxarmaq. Qərbin həmin amansız məntiqinin növbəti addımı isə Rusiyanın dağıdılmasıdır. Bu addım qabaqcadan proqramlaşdırılıb, soyuqqanlıdır, yetərincə ölçülüb-biçilib və ABŞ onun reallaşdırılması üçün çox şeyindən keçməyə hazırdır. Bu gün biz postsovet respublikalarında Rusiyanın gələcəyini müşahidə edirik.
Bütün “məxməri inqilabların” ilkin səbəbi ABŞ-ın təkbaşına dünya ağalığı qurmaq strategiyasıdır ki, bu işə onlar istənilən qüvvəni qatırlar, kriminalı da cəlb edirlər, qurbanlar verirlər, alət kimi istifadə edirlər. Müvafiq olaraq vəziyyətin gərginləşdirilməsi və ardınca hakim rejimin dəyişdirilməsi üçün istənilən imkanlar – istər sosial qeyri-stabillik, istər hakimiyyətdən narazılıq, istər rusofobiya olsun – məhz bir məqsədlə istifadə olunur: amerikan təsirini qurmaq üçün. Özü də ssenari, müşahidə etdiyimiz kimi, o qədər də rəngarəng olmur: adətən seçkilərdən bəhanə kimi istifadə olunur, ardınca isə məlum sxem üzrə həyata keçirilir. İşləyir də. Efffektivdir. Demək gələcəkdə də tətbiq olunacaq.
“Məxməri inqilab” – siyasi rejimlərin devrilməsu Cin Şarpın hazırladığı “qeyri-zorakı mübarizə” metodlarına əsaslanır. Bu bütünlüklə və tam olaraq amerikan şəbəkə texnologiyasının məhsuludur; həmin texnologiyanın əsas hissəsidir ki, bu gün politologiyada “şəbəkə müharibəsi” adlanır. Məsələnin məğzi ərazi üzərində nəzarətə imkan dərəcəsində adi silah-sursatdan istifadə etmədən nail olmaqdır. İdealdır: “yumşaq güc” də adlandırılan “soft power” tətbiq olunmaqla həyata keçirilir. Amerikan politoloqu Cozef Nay-kiçik bunu belə təyinatlandırır: “Dövlətin, ittifaqın və ya koalisiyanın beynəlxalq işlərdə arzuolunan nəticələri sərt gücə xas olan sıxışdırma, yeritmə, məcbur etmə yolu ilə deyil, inandırma yolu ilə əldə etmə qabiliyyətidir. Yumşaq güc başqalarını beynəlxalq arenanın müəyyən davranış normalarına riayətə sövq etməklə və lazım olanları öz razılığı ilə etməyə yönəltməklə işləyir ki, nəticədə faktiki olaraq zor tətbir etmədən arzulolunan nəticəni əldə etməyə gətirib çıxarır”.
Beləliklə, ABŞ müharibə aparılmasının yeni texnologiyasından istifadə edir ki, arzuolunan nəticəni praktiki olaraq qansız əldə etməyə imkan verir. “Altıncı nəsil müharibəsi” – texnoloji sənət əsəridir ki, Pentaqonun tam kompetensiyasındadır və bu gün MDB məkanında amerikan hərbi idarəsinin birbaşa komandanlığı və nəzarəti ilə ciddi-cəhdlə reallaşdırılır.
Adətən şəbəkə müharibələri işə düşərkən nəticəyə sosial şəbəkələrin köməyilə nail olunur, yəni cəmiyyətin özünün köməyilə. Ayrıca seqmentdə müəyyən şəkildə ictimai rəy formalaşdırılır, məsələn, hakim rejimə qarşı yönəlmiş formada. Cəmiyyətin şəbəkəni (yəni bir-birləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan iştirakçıları) təmsil edən həmin seqmenti vasitəsilə mövcud hakimiyyətə təzyiq olunur; hakimiyyət məcbur edilir ki, ölkənin idarəçiliyindən imtina etsin və siyasi səhnədən getsin.
Beləliklə, “məxməri inqilab” hakimiyyətin nisbətən qansız və ucuz dəyişdirilməsidir: sosial şəbəkələrdə qızışdırmaqla aşağıdan təzyiqin təşkil edilməsindən istifadə yolu ilə. Və bu aşağıdan, sosial şəbəkələrdən təzyiq, bildiyimiz kimi spontan baş verən hadisə deyil, təhrik olunur, texnoloji təşkil edilir. Şəbəkə texnologiyalarının və “məxməri inqilabların” əsaslandığı xüsusiyyət də budur. Hakimiyyətə ünvanlanmış açıq-aydın ittihamlar bəhanə götürülərək etiraz dalğası lazım olan istiqamətə yönəldilir, “iştirak psixozunun” təsiri altında inkişaf etdirilir – bizi bunu təəccüblü ardıcıllıqla müşahidə edirik. Yəni bu elə amerikan polittexnologiyasından nəşət götürən həmin texnoloji prosesdir.
Beləliklə, bugün xüsusən postsovet məkanında və ərəb dünyasında baş verən bütün “məxməri inqilablar” ABŞ tərəfindən təşkil olunmuşdur ki, əvvəllər Rusiyanın təsir zonasında olan və ya neytral qalan, başqa metodlarla girilməsi mümkün olmayan bu dövlətlərdə və ərazilərdə öz geopolitoloji nəzarətini qura bilsin.
KEÇMİŞ SOVET RESPUBLİKALARINDA DESTABİLİZASİYA ABŞ-A NƏ ÜÇÜN LAZIMDIR
Gürcüstan ABŞ-ın Qafqazda möhkəmlənməsi üçün vacib geopolitoloji plasdarmdır. Qafqaz keçidinin elementi kimi Gürcüstandan Rusiya hipotetik olaraq İrana birbaşa strateji çıxış alır və İranla birbaşa strateji münasibətlər qurur. İran isə öz növbəsində Hind okeanına birbaşa çıxışa malikdir. Rusiyanın isti dənizlərə çıxış cəhdi geopolitik terminologiyada ABŞ-ın əsas geopolitoloji təhlükəsi sayılır. İsti dənizlərə ən qısa yol isə Rusiyadan İrana cənublu-şimallı Qafqaz vasitəsilədir. Məhz buna görə Gürcüstan Avrasiya kontinentində amerikan imperiyası ocağı qurmağa yollanmış ABŞ-ın Qafqazdakı şəbəkə müharibəsinin əsas hədəfinə çevrilmişdir.
Amerikan geopolitikasının əsas məqsədi Rusiyanı Cənubi Qafqaz vasitəsilə İrana çıxmağa qoymamaqdır. ABŞ öz məqsədini həyata keçirərkən ya Gürcüstandan başqa Azərbaycan və Ermənistanın da olduğu bu çox da böyük olmayan məkanda maksimum dərəcədə qeyri-stabillik yaratmağa çalışır, ya da ideal variantda burda özünün birbaşa hərbi-strateji nəzarətini qurmaq istəyir ki, fiziki olaraq Rusiyanın Hind okeanına çıxışının qarşısını alsın. Gürcüstanda “rəngli inqilab” ssenarisi həyata keçirilərkən məqsəd də elə bu idi. Və bu məqsəd baş tutdu: Gürcüstan Rusiyanın hələ SSRİ-nin dağılması dövründən, hətta keçmiş Sovet siyasi funksioneri Şevardnadzenin vaxtından qoruyub saxladığı geopolitik nəzarətindən çıxarıldı və tam ABŞ-ın geopolitoloji nəzarəti altına düşdü. Gürcüstana amerikan hərbi bazaları yerləşdirildi, orda amerikan instruktorları fəaliyyət göstərir və bu gün əminliklə demək olar ki, Gürcüstan suverenliyini tam itirərək atlantik inkişaf xətti götürüb. Təsəvvür etmək olar ki, bu plasdarmı hərbi güc yolu ilə götürmək istəsəydilər neçəyə başa gələrdi – məsələn, əgər Gürcüstan KTMT hərbi blokuna üzv olsaydı, ya da heç olmasa sadəcə hərbi təcavüzə müqavimət göstərən real suveren dövlət olsaydı. Cənubi Osetiyanı 2008-ci ildə güc yolu ilə tutmaq cəhdindən qat-qat baha başa gələrdi. Lakin amerikanlar Gürcüstanı boş əllə tutdular, hətta əhalinin müəyyən hissəsi və demək olar elitanın hamısı bu faktı alqışladı, hesab etdi ki, nəhayət rus təsirindən qurtardıq, amerikan quluna çevrilmələrinin isə fərqinə varmadılar.
O ki qaldı Ukraynaya, burda da məqsəd oxşar idi. Ukrayna Rusiya üçün bir növ Avropaya körpü rolunu oynayır. Zbiqnev Bjezinskinin yazdığı kimi, Ukraynasız Rusiya Avrasiya məmləkəti olmaqdan çıxır və Asiya məmləkətinə çevrilir. Bundan başqa Ukrayna Amerikanın qurduğu sanitar kordonun vacib elementi sayılır – bu kordon Rusiyanı Avropa İttifaqı ölkələrindən, yəni Mərkəzi Avropadan ayırır və Rusiyaya Avropa İttifaqı ilə tammənalı strateji əməkdaşlıq qurmağa imkan vermir. Məhz bu əməkdaşlıq yolunda, ilk növbədə Almaniya ilə əməkdaşlıq yolunun üstündə amerikan sanitar kordonu formalaşdırılır ki, bu kordon soyuq şimal dənizləri sahillərdən başlayaraq Baltika ölkələrini ötməklə Ukraynanı, Moldaviyanı keçərək aşağıda Gürctüstana kimi uzanır. Belorusiyadan isə yan keçir, belə ki bu ölkə həmin sanitar kordonun qərb istiqamətində yarıq sayılır, lakin Belorusiyanın əvəzinə çəpər funksiyasını Polşa yerinə yetirir. Ardınca Ukrayna, Moldaviya və aşağıda Gürcüstan gəlir ki, bu zolaq qeyri-stabillik zonası olaraq Rusiyanı Avropadan ayırır. Amerikanlar burdakı ölkələrdə bircə fit çalmaqla “rəngli inqilablar” həyata keçirərək özlərinin vacib strateji, geopolitoloji hədəflərini yerinə yetirirlər. Bu məkanın Rusiya ilə müttəfiqlik münasibətləri zonasında yerləşməsinin amerikan iqtisadiyyatına necə zərərli olmasını təsəvvür edin.
Tarixdən bildiyimiz kimi, Avropada böyük müharibə həddən artıq qanlı-qadalı və baha tədbirdir. Lakin belə müharibə olmasa dünya nəzarətini heç cür qurmaq olmaz. Bu başqa məsələdir ki, Avropadakı siyasi rejimləri “məxməri inqilablar” ssenarisi ilə dəyişdirəsən. Əvvəl Şərqi Avropada, Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Soveti və keçmiş sosialist bloku ölkələrində bu prosesləri başladılar. Sonra isə NATO-da müttəfiq olan ölkələrə də keçdilər; axı bildiyimiz kimi şəbəkə müharibəsi həm düşmənlərə, həm neytral qüvvələrə, həm də dostlara qarşı aparılır. Xərclər müqayisəolunmazdır, amma nəticələr olduqca yüksəkdir. Axı heç vaxt bitməyən, daim davam edən şəbəkə müharibəsinin nəticələrindən fərqli olaraq hərbi qələbə heç də zəbt olunmuş ərazi üzərində nəzarət və idarəçilik qarantiyası vermir. Rusiyanı Avropadan ayıran zolağı amerikanlar məhz Rusiyaya qarşı aparılan şəbəkə müharibəsi çərçivəsində bu dövlətlərdə ardıcıl olaraq “məxməri inqilablara” təşviq etmə yolu ilə özlərinin vacib strateji, geopolitoloji niyyətlərini yerinə yetirmək etmək üçün yaratmışlar.
ABŞ-ın Şimali Qafqaz regionunda əsas hədəfi özünün strateji plasdarmını genişləndirməkdir ki, gələcəkdə Avrasiya kontinentinin içərisinə, Rusiyanın cənubuna geopolitik hücum edə bilsin. Və Çeçenistan da bu cəhddə müəyyən dağıntı triggeri rolu oynayırdı. Əgər Rusiyanın subyektlərindən birinin onun tərkibindən çıxması ilə bağlı həmin tarixi presedent baş tutsaydı, bu digər regionların da uçqun sürüşkənliyi effekti ilə ayrılmasına şərait yaradacaqdı; əvvəlcə Şimali Qafqazın “milli respublikalar” adlandırılan respublikaları, ardınca isə qalanları – Volqaboyunun, Sibirin “milli respublikaları” ayrılacaqdılar. Amerikanlara ayrılmaq presedentini yaratmaq nəyin bahasına olursa olsun lazım idi. Mahiyyətcə ABŞ bu hədəfinə nail olmasının yarım addımlığında idi. Rusiya, onun bütövlüyü, onun subyektivliyi həmin iki Çeçen kampaniyasında tükdən asılı qalmışdı. Ona görə də böyük Rusiyanın dağılmasına gətirib çıxaracaq həmin prosesə ciddi resurslar ayrılmışdı. Çeçen alovlanmasının qarşısının alınması həqiqətən tarixi hadisə oldu. Təkcə bu jesti ilə Putin öz tarixi missiyasını realizasiya etdi, tarixə hər şeydən əlavə Rusiyanın dağılmasının qarşısını real alan şəxs kimi düşdü. Və bununla hesablaşmamaq olmaz.
Ardınca həmin qeyri-stabillik zonası şimala doğru, Şimali Qafqaza, Qafqaz aşırımının o biri tərəfinə hərəkət etməliydi. Qərb strateqlərinin niyyətlərinə görə Qafqaz alışmalıdır, daim hərəkətdə olaraq, sonsuz sosial transformasiyalara uğrayaraq daim yanmalıdır, burda qaynar mərhələyə yönələn permanent lokal konfliktlər baş verməlidir. Yəni bu zonanı adlayıb İranla birbaşa strateji əlaqə yaratmaq heç xəyala da gəlməsin. Hazırki amerikan təsiri, hətta az-çox iştirakı saxlanılarsa, Qafqaz daim qeyri-stabillik təhlükəsi ilə üz-üzə qalacaq, talançılığa və dağıntıya məhkum olacaq, amerikan qlobal maraqları yolunda qurbanlıq qoyun olacaq. Və nə qədər ki bu ərazi Rusiyanın birbaşa strateji nəzarətinə qayıtmayıb, bundan sonra da konfliktlərlə, qarşıdurmalarla, separat təmayüllərlə didilərək parçalanacaq, hansını ki biz Azərbaycanla da, Gürcüstanla da bağlı müşahidə edirik.
ABŞ bu ərazini sonsuz amerikan xaosuna mübtəla edib və tam, birmənalı və dönməz şəkildə Rusiyanın strateji orientasiyasına yönəlməyincə xaosa get-gedə daha dərindən oturacaq.
Yalnız belə geopolitik perspektivsizliklə üzləşsələr atlantistlər geri çəkilməyə məcbur qalacaqlar.
Məhz onda burda xaos dayanacaq, normal, stabil həyat və əmin-amanlıq başlanacaq.
QƏRBİN BİZƏ QARŞI APARDIĞI İNFORMASİYA MÜHARİBƏSİ
Şəbəkə texnologiyalarının əsas prinsiplərini bilmədən müasir siyasi prosesi başa düşmək mümkün deyil. Bu texnologiyaların bir neçə daimi və dəyişməz cəhətləri var ki, bunları dəfələrlə diqqətə yetirmək lazımdır – ta o vaxta kimi ki Rusiyanın siyasi rəhbərliyi səviyyəsində strateji qərarlar qəbul edilərkən nəzərə alınsın.
Qlobal müqavimətdə əsas anlayış şəbəkədir – təşkilatlanmanın qeyri-mərkəzçi forması kimi, hansında ki birləşdirici faktor ümumi informasion meydandır. Belə şəbəkənin elementi insan da ola bilər, istənilən yön üzrə birləşmiş insanlar qrupu da. Amerikan şəbəkəsi özünə sosial təşkilatlanmanın hər cür təzahürlər spektrini birləşdirməyə çalışır. Burda milliyətçilər də var, kommunistlər də, liberallar da, xristianlar da, müsəlmanlar da, hətta buddistlər də. Belə şəbəkənin əsas hədəfi vətəndaş cəmiyyətinin dublikatını yaratmaq, onun bütün aktiv təzahürlərini əhatələməkdir ki, həmin imitasiya simulyakrını daim real vətəndaş cəmiyyətinin siyasi seçiminə qarşı qoymaq mümkün olsun.
Şəbəkə vətəndaş cəmiyyətinin dublikatını yaradır ki, onu özünün qatılmadığı hakimiyyətə qarşı qoya bilsin. Hansısa mənada şəbəkə çoxqütblülüyün parodiyasıdır, hansı ki çoxqütblülüyün əsasında avrasiyaçılar özlərinin alternativ şəbəkələrini yaradırlar və təkqütblü qloballaşmaya qarşı qlobal inqilabi müqavimət alyansı formalaşdırırlar. Axı şəbəkəyə maraqlı deyil ona daxil olan elementlər həqiqilikdə komministdilər, xristiandılar və ya tolkinçidilər. Ona maraqlıdır ki, hər bir konkret element öz ətrafında aktiv adamları birləşdirir və həmin şəbəkənin düşmənlərinə qarşı destruktiv finksiyanı yerinə yetirməyə qadirdir.
Şəbəkənin düşmənləri isə o rejimlərdir ki, vətəndaş cəmiyyətini Qərb konsepti kimi görərək inkar edirlər; axı şəbəkə məhz vətəndaş cəmiyyətinin əsasında mövcud ola və fəaliyyət göstərə bilər. Şəbəkənin qabağını kəsən ölkələr müəyyən müddət sonra özlərində Qərbyönlü “narıncı” inqilab etmək istəyən qüvvələrin aktivləşdiyini müşahidə edirlər, bəzən isə hətta ölkələrinə hərbi təcavüzlə üzləşirlər. Əgər Rusiyanın dəstəyini alırlarsa özlərinə qarşı birbaşa təcavüzdən canları qurtarır və bu zaman təkcə dağıdıcı iqtisadi sanksiyalara məruz qalırlar.
Şəbəkə vətəndaş cəmiyyətinin dublikatı, poddelkası olduğundan onun bütün fəaliyyəti də simulyativ olur. Bütün “məxməri inqilabların” əsas leytmotivi hakimiyyətin qeyri-legitimliyi, onu seçmiş vətəndaş cəmiyyətindən uzaq düşməsi barədə tezis olur. Əslində isə “dünya ictimaiyyəti” adı verilmiş həmin nəsnəni maraqlandırmır hakimiyyət ilə xalq arasında real uçurum var, ya yox. Bəyanatlarında onlar vətəndaş cəmiyyətinin amerikan şəbəkə tipininin simulyasiyasından ustalıqla istifadə edirlər. Məhz beləcə Putin müxalifətin bəyanatları ilə diktator kimi xarakterizə edildi, Rusiyadakı Qərbyönümlü və ya Qərbə münasibətdə neytral qüvvələr isə “totalitar rejimin qurbanları” kimi göstərildilər.
Cin Şarp özünün “Diktaturadan demokratiyaya” kitabında Qərbə qarşı olan hakimiyyətlərin qeyri-legitim olmasını göstərmək üçün çoxlu sayda simulyasiya üsulları təsvir edir. Burda etiraza çıxmış qızların ağ köynəklərində milis dubinkalarının zərbələrindən yaranmış qan izləri də var, saxta hazırlanmış pasportlar və pullar da, o cümlədən açıq diversiyalar, hökumət orqanlarına tabe olmama və sabotaj da. Amerikan şəbəkəsi Rusiyaya qarşı həm də Şarpın həmin metodları ilə işləyir. Liberalların “antidiktatura ritorikası” adlandırılan ritorikası uyğun liderin seçilməsini müəyyənləşdirir – beləsini ki zəif olsun, boz olsun, heç nə ilə seçilməsin, kənar təsirlərə meylli olsun və Qərb beləsi ilə asanca manipulyasiya edə bilsin.
Cin Şarpın təlimi qeyri-zorakı faktora əsaslanır ki, əslində daha çox qan-qadalıdır, axı o legitimliklə oynayır, halbuki zorakı yol özü leqallıqla birbaşa təmasa girir və buna görə də onun qarşısını almaq daha asandır. O vaxt ki şəbəkə qanunu tapdalayır, hökumətin tam hüququ olur ki, onun qarşısını alaraq durdursun və hakimiyyət bu hüquqdan aktiv şəkildə istifadə edir. Lakin şəbəkə qanunu tapdalamırsa hakimiyyət özü legitimlik məkanından çölə düşür.
Rusiya hakimiyyəti vətəndaş cəmiyyətinin dublikatına qarşı hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarını çıxarmaqla məhz legitimlik dırmığını tapdalayır. Axı eyni zamanda elə həmin meyarlarla öz şəxsi şəbəkəni yaratsaydın, məsələn, gənclərdən ibarət ictimai və siyasi hərəkatlar qursaydın, amerikan şəbəkəsi kimi sən də vətəndaş cəmiyyətini simmetrik simulyasiya edə bilərdin. Amerikan şəbəkəsindən fərqli, ona əks bəyanatlar verən, liberal siyasi aktivliyə qarşı fikirlər yürüdən belə şəbəkədən istifadə imkan verərdi ki, hakimiyyətin legitimliyini saxlayasan və daha effektiv fəaliyyət göstərəsən.
AZƏRBAYCAN XALQINA MÜRACİƏT: AZƏRBAYCAN VƏ RUSİYA XALQLARININ ÜMUMİ DÜŞMƏNİ VAR — ABŞ
Biz böyük dövlətin süqutunu yaşadıq ki, Cənubi Qafqazda problemlərin yaranması və Rusiyanın qeyri-müəyyənliyə və çaşqınlığa qərq olması ilə nəticələndi. Yaxşı xatırlayırıq ki, bir çox postsovet respublikaları necə böyük həvəslə Qərbin ağuşuna can atdılar, böyük ümidlər içində Amerika və Avropa ilə əlaqələr qurmağa başladılar. Və əlbəttə ki bu ümidlərin necə puç olmasının da şahidi olduq.
Azərbaycan da öz təcrübəsində Avropanın və Amerikanın nə olduğunu sınaqdan keçirmişdir. Amerikanın necə bir qəddarlıqla və kobudluqla nəinki öz düşmənlərinin, o cümlədən neytral qüvvələrin, hətta onu özünə dost sayanların da öhdəsindən gəldiyini biz hamımız görürük. Yaxın Şərqə baxmaq kifayətdir ki, amerikanyönümlü rejimlərin bir-birinin ardınca necə çökdüyünün, Misirdə Mübarək rejiminin necə yıxıldığının, Qəddafinin qollarının necə burularaq amerikanyönümlü terrorçulara şırğalanmağa verildiyinin, Əsədlə necə əvvəl sakit ticarət qurub, qarşılıqlı ünsiyyət yaradıb, sonra üstünə İŞİD orduları göndərmələrinin şahidi olaq. Yəni Qərb üçün özündən başqa heç bir müttəfiq yoxdur, müqəddəs heç nə yoxdur, heç bir razılaşma və öhdəlik də vecinə deyil. Qərblə əlaqələr — həmin ölkənin müstəqilliyinin itirilməsi ilə nəticələnir, ölkəni xaosa qərq edir və məhvə sürükləyir. Qərbə dövlətlərdən maksimum lazım olan şey, xüsusən də postsovet respublikalarından istədiyi- ərazilərində ABŞ və NATO hərbi bazaları qurmaqdır. Tabe olanları da tabe olmayanlarla birgə ətçəkənə verirlər.
Başa düşmək lazımdır ki, Azərbaycan da bu taledən yan keçməyib və Qərblə təmasını davam etdirərsə, əvvəl-axır öz müstəqilliyini itirirək dediyimiz alqoritm üzrə məhvə yuvarlanacaq. Azərbaycan da eyni alqoritm üzrə Ermənistanda baş verən amerikanyönümlü maydan inqilabı ilə üzləşəcək və fəlakətlərə düçar olacaq.
Ermənistan Rusiyanın strateji müttəfiqi sayılmaqla iyirmi ildən çox idi ki, amerikan və Qərb strateqlərinin boğazında sümük kimi qalmışdı. Nəticədə biz nə gördük? Eyni ssenari, eyni alqoritm işə salındı, Qərb polittexnoloqlarının yazdığı eyni metodlarla Yerevanda da Ukraynada, Gürcüstanda və digər postsovet respublikalarında müşahidə etdiyimiz maydan həyata keçirildi. Amerikanlar praqmatik adamlardır və “it works” prinsipi ilə hərəkət edirlər. Yəni əgər hansısa metod işləyirsə, demək ondan istifadə etmək gərəkdir. Və bizi inandırmaq lazım deyil ki, bəs bu Ermənistanda xüsusi hadisədir, bəs bu maydan deyil, sadəcə xalq korrupsioner hakimiyyətə qarşı qalxmışdır – Paşinyanın hökumətində oturanların siyahısına baxan kimi anlamaq olur ki, bütün bu söhbətlər cəfəngiyyatdır. Ermənistanda sırf maydan həyata keçirilmişdir – sadəcə istənilən ölkədə rast gəlinən neqativ enerji yenə Qərbin və ABŞ-ın maraqları çərçivəsində qanuni hakimiyyətin devrilməsinə yönəldilmişdir. Burda heç bir eksklüzivlik, heç bir xüsusilik yoxdur.
Bunları, xüsusən də Gürcüstanın çoxdan amerikanlar tərəfindən ələ keçirildiyini anlayarkən, –orda amerikan hərbi bazaları, NATO hazırlıq mərkəzləri yerləşib, gürcü elitalarının rusofob ritorikası isə hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq fontan vurmaqdadır,– biz belə bir məntiqi nəticəyə gəlirik ki, Azərbaycan bu gün Cənubi Qafqazda Rusiyanın yeganə müttəfiqi olaraq qalır. Fakt belədir. Bir az əvvəl belə deyildi, amma indi Azərbaycanla Rusiyanın ən dayanıqlı, özü də strateji münasibətləri qurulub. Ermənistandakı maydanı və Gürcüstanın Qərb tərəfindən çoxdan ələ keçirilməsini nəzərə alsaq, demək olar ki Azərbaycan Qafqaz respublikaları arasında Rusiyanın yeganə dostudur.
Burdan nə nəticə hasil olur? Şübhəsiz ki, həm Rusiya, həm də bütün postsovet ölkələri, o cümlədən də Azərbaycan üçün təhlükəsizlik məsələsi ön yerdədir. Əsas təhlükə mənbəyi isə ölkələri bir-birinin ardınca suverinlikdən məhrum edən, fəlakətlərlə üz-üzə qoyan ABŞ-dır. Məhz ABŞ rəngli inqilablar törədir, maydanlar qurur, ölkələri bir-birinin ardınca öz strateji nəzarəti altına salır və suverenlikdən məhrum edir. O cümlədən Qərbdə yaradılmış, dövlətçilikləri məhv etmək üçün sırf əldəqayırma texnoloji maşın olan İŞİD kimi beynəlxalq terrorizmin qollarını işə salaraq öz istədiyini həyata keçirir. Suriyada açıq-aydın şəkildə ortalığa çıxdı ki, İŞİD kimi terrorçu təşkilatlar Qərb maraqlarında fəaliyyət göstərən əldəqayırma texnoloji instrumentdir. Bu instrument Qərb, ABŞ və NATO-ya xoşgörünüşlü bəhanə verir ki, istənilən dövlətin işinə qarışsınlar, istənilən regiona dürtülsünlər, istənilən məkanı dağıtsınlar, istənilən xalqı xaosa, qan-qadaya və qətliama qərq etsinlər.
Beləliklə, müasir dünya və müasir dövlətlər üçün 2 əsas təhlükə faktoru var: ABŞ və ABŞ-ın doğurduğu beynəlxalq terrorizm. Bu təhlükələrə qarşı effektiv mübarizə apara biləcək yeganə güc – Rusiyadır. Biz bunun Suriyada şahidi olduq. İŞİD kimi beynəlxalq terror təşkilatları istənilən ölkəni çökürtmək iqtidarındadır. Arxasında böyük qüvvələrin durduğu belə təşkilatların qarşısını heç kəs ala bilməz. Əgər Allah eləməmiş, bir anlığa İŞİD-in terrorçu şəbəkələrinin Azərbaycan ərazisinə girməsini təsəvvür etsək, çox dəhşətli nəticələr olardı. Qarabağ probleminin yaratdığı fəsadlar bununla müqayisədə cüzi olardı. Suriya nümunəsi göz önündədir.
Ona görə də Rusiya ilə müttəfiqlik, strateji, hərbi-strateji əlaqələr həyati vacib məsələlərdir. Əlbəttə çoxvektorlu siyasət həyata keçirərək regionda hamı ilə müttəfiqlik münasibətləri qurmaq olar, amma geopolitik nöqteyi-nəzərdən heç bir ikimənalılıq ola bilməz. Geopolitik seçim ciddi şəkildə birmənalı olmalıdır: ya atlantik geopolitik seçim, ABŞ və Avropaya yönlənmək (Avropa özü də ABŞ-ın nəzarəti altındadır və hazırkı durumu ilə amerikan koloniyasını xatırladır), ya da avrasiyaçı geopolitika, avrasiyaçı seçim və Rusiya ilə qarşılıqlı əlaqə.
Geopolitika kimi ciddi məsələlərdə ikimənalılıq qətiyyən ola bilməz. Rusiya və Türkiyə arasında qarşılıqlı əlaqənin interfeysi olmaqla məhz azərbaycanlılar həm türklərlə, həm də ruslarla gözəl anlaşırlar ki, bu da Moskva ilə Ankaranın yaxınlaşmasına unikal imkan verir. Rusiya ilə Türkiyənin yaxınlaşmasında məhz Azərbaycanın rolu həlledicidir. Azərbaycanlılar həm də Rusiya ilə İranın qarşılıqlı anlaşma yaratmasının interfeysidirlər. Və bu çoxvektorluluq – Azərbaycanın əsas kozırıdır.
Qərb Qafqazda özünün koloniya prinsipini həyata keçirir və təbii resursları sümürüb aparır. Rusiya isə Qərbə qarşı dayanmaqla regionu təhdirlərdən qoruyur. Azərbaycanlılar başa düşməlidirlər ki, Qərb soyğunçuluqla məşğul olur, Rusiya isə çiçəklənmə gətirir. Tarixən belə olub, belə də olacaq.
Qərbin idarə etdiyi mətbuatda gedən məişət söhbətlərinə fikir verməmək, məsələlərə sivil mövqedən yanaşmaq lazımdır. Qafqazda destabilizasiya mənbəyinin əslində nə olduğunu, ölkənin və xalqın gələcəyi üçün hansı layihənin daha tutarlı və səmərəli olduğunu anlamaq gərəkdir.
Avrasiya Birliyi, ya NATO? Seçim budur. İnsanın ənənələrə bağlı insan olmaqdan çıxıb postinsana çevrilməsini nəzərdə tutan Qərbə inteqrasiya Azərbaycan xalqına nə verəcək? Fikirləşin və öz seçiminizi edin. Xaos və dağıntı gətirəcək təhdidləri müəyyənləşdirmək zamanıdır. Dediyimiz kimi, heç bir postsovet dövləti ayrı-ayrılıqda ABŞ-ın dünyada qurduğu terrorçu şəbəkələrin öhdəsindən gəlməyə qadir deyil. ABŞ-ın və onun yaratdığı terrorun öhdəsindən gəlməyə yalnız Rusiya qadirdir.
Bir daha təkrarlayırıq ki, geopolitik nöqteyi-nəzərdən heç bir ikimənalılıq ola bilməz. Ya Rusiya iləsən, ya da Qərblə!
Ya Avrasiya inteqrasiyası proyektləri çərçivəsində stabillik və təhlükəsizlik qazan, ya da təhlükə və amerikan ssenarisi üzrə suverenliyini itirmək növbəni gözlə!
Mən Azərbaycan xalqını avrasiyaçı geopolitik seçimə üstünlük verməyə çağırıram. Xalqlarımız regionda təhlükəsizliyi təmin etmək üçün bir-biri ilə əl-ələ verməlidirlər.
Hər iki ölkə rəhbərinin müdrik və uzaqgörən siyasəti Rus və Azərbaycan xalqlarının təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır və müştərək gələcəyimizin qurulmasına böyük yol açır.
SON SÖZ
"Geopolitika termininə öyrəşməyimizə macal tapmamış ekspertlər camiəsinə, o cümlədən siyasi hadisələrlə maraqlanan insanların məişət danışığı dövriyyəsinə yeni anlayış girdi – şəbəkə müharibələri.
Bu gün Amerika artıq öz məqsədlərini gizlətmədən dünya imperiyası qurmağa çalışır. Və ən əsası, amerikan imperiyasının yolunun üstündə duran ən böyük maneə – Rusiyadır. Minlərlə böyük ulularımızın səyləri nəticəsində ərsəyə gəlmiş nüvə qalxanı ilə qorunan ölkə. Vicdanla ərsəyə gətirilmişdir: axı hətta on beş illik dağıntıdan sonra belə okeanın o üzündəki “müttəfiqimizi” qorxutmaqda davam edir, o dərəcədə ki nəhəng kontinental məmləkət ilə nüvə qarşıdurması barədə hətta düşünməyə belə qorxur. Demək hiyləgər tərpənmək lazımdır, incə yanaşmalar tələb olunur, daha iyrənc metodlar gərəkdir, çünki hələ indiyədək rus silahı ilə birbaşa toqquşmada heç kəs tab gətirməyib.
Bu kitab xırda fəsillərdən ibarətdir ki, Amerikanın apardığı şəbəkə müharibəsi, onun öz imperiyasını nə səbəbə qurması, bizim buna necə reaksiya verməli olmağımız, şəbəkə çağırışlarını necə cavablandırmağımız nümunələrdə təsvir olunur. Müəllif öz baxışlarını gizlətməyərək birbaşa anladır ki, kitab Avrasiya geopolitikası mövqeyindən yazılmışdır. Mətnlərdə həmin yanaşma açıq bəyan olunur. O cümlədən bəzi yerlərdə müəllif Zbiqnev Bjezinski, Pol Volfoviç kimi amerikan geostrateqlərinə və siyasətçilərinə, eləcə də amerikan qlobal imperiyasının quruculuğu arxasında duran digər ekspetlərə və politoloqlara qarşı çıxır.
Kitab ondan bəhs edir ki, Rusiya daim Qərb üçün təhlükə olub və olacaq. Biz Qərb üçün yalnız o zaman dost sayılırıq ki, dağılma, çökmə və qırılma həddində olaq. Rusiya Qərb üçün yalnız o vaxt ideal dost olacaq ki, mövcudluğunu dayandırsın, sadəcə yox olsun. Və bu hədəfə çatmaq üçün bütün vasitələr işə salınıb. QHT, KİV, korrupsiyalaşmış məmurlar, muzdla işləyən hakimlər, hüquq müdafiəsi təşkilatları, liberal nəşrlərin redaksiyaları, hətta öz maddi vəziyyətlərindən narazı pensionerlər, təşrif buyurmuş ümumdünya maliyyə böhranı – bütün bunlar Rusiyaya qarşı istifadə olunan silaha çevrilir. Bu silah Rusiyaya qarşı müəyyən şəraitlərdə və yanaşmalarda texnoloji və effektiv müharibə vasitəsi kimi işə salınır. Şəbəkə müharibəsi aparılır. Və nə qədər ki biz bu məsələnin mahiyyətini başa düşməyəcəyik, ona qarşı antizəhər hazırlamayacayıq, nüvə silahının belə gücsüz olduğu şəraitdə effektiv müqavimət texnologiyaları yaratmayacayıq.
Şəbəkə müharibəsi aparılan şəraitdə raketlər və tanklar çox hallarda bahalı metallolom yığınına çevrilir. Şəbəkə təhlükəsi – real təhlükədir ki, görünməz şəkildə ətrafımızı bürüyür. Şəbəkə müharibəsi – qəzavü-qədərdir.
Bu kitab baş verən prosesləri aydınlaşdırmaqla yanaşı bizim üçün yeni olan anlayışın – şəbəkə müharibələrinin məğzini açıqlayır. Müəllif geopolitika ilə, elə bizim özümüzün yaratdığımız informasiya cəmiyyəti ilə sıx bağlı şəbəkə strategiyalarının necə və hansı hallarda təzahür etdiyini nümunələrdə göstərir. Şəbəkə müharibələri dünya proseslərində, qonşu ölkələrin həyatında, bizim “milli respublikalarda”, ətrafımızdakı reallıqda özünü necə göstərir. Şəbəkələr bizi əhatə edən hər şeyə nüfuz ediblər – həm qlobal, həm də gündəlik həyatımıza. Və çox hallarda bu şəbəkələr təhlükəyə çevrilir.
Müəllif öz kitabında bir növ bizə müraciət edir ki, düşmən artıq yanımızdadır, “alaqaranlığa” nəzər salmaq, görünən reallıqdan da o tərəfə baxmaq, şəbəkə cəmiyyəti məkanına diqqət yetirmək vaxtıdır. Orda müharibə gedir..." (Aleksandr Proxanov)
dd.jpg)