ÖZÜNDƏN BAŞQASI DEYİL O...

 Bu dünyaya aid olmayan bir sakitliyin çökdüyü kişilərin oturduğu zallara adətən dodaqları möhürləyirmişcəsinə yayılan... açılmış rəhməti gözləyən ovuclardan göy üzünə yüksələn... ölülərin arxasından bezmədən vida şərqiləri söyləyən... səsini gündə beş dəfə hamıya çatdıran... Hər təbəssümünün arxasında bir “siratül - müstəqim” gizlənən... anlamağı yox, inanmağı təlqin edən, suallardan, sual verənlərdən xoşu gəlməyən... kişini qadına, qadını kişiyə haram hesab edən, gülsuyu ətri ilə ətrafı məst edən “son elçi” bir dilin şairidir o.

Dildən dilə keçdikcə sözlərin sehrini itirdiyini söyləsə də, insan onu oxuyanda sözlərin hardasa ilişib qaldığını, dağılmadığını hiss etsə də, o, öz dərinliyini həmin an hiss etdirir. Anlayır oxucu dərhal onun o “elçi dildə” nələr demək istədiyini... “Yol bir qadındır” çünki onun şeirlərində, “ruh örtülü bir qadın”... Və “qadın bir xəyaldır”, “payızın cəsədini” daşıyan... Küləklər isə “dişi bir şeytan”... Onun misralarında “Fərat coşur, qış tutuşur”, “şərab fəryada çevrilir”, “Gecələr hamilədir”, “Məzarlar göylərə yüksəlir”, “Tanrı andları geyinir əyninə”, “Ölüm əlləri olmayan cəlladlardan gələn bir şöləndir”... Sözlər isə... “sözlər bir cəsəddir”... “Evlərin qapısını zülüm örtür”... İçəridə “hərflərdən səccadələr” və “hənəfilər və kafirlər”... Bax, elə bu cür... “həyat yavaş – yavaş köçür”... Özünün dediyi kimi “kəhanət bağçasında bir şərqli çiçəkdir” o...

Onu köçə hazırlayan hadisələr ilmə - ilmə bir – birinə bağlanmağa başlayanda o, cəmi on dörd yaşında idi. Əlləri dizlərində, balaca başı önə doğru əyilmiş vəziyyətdə Qurani – Kərimi xətm etməsindən cəmi iki il ötürdü. Atasının “qədim ətirlərlə dolu” şeir kitabları ilə zəngin kitabxanasında saralmış kitablardan saatlarla şeir oxuyar, vaxtını şairlərlə keçirərdi.

Suriyanın müstəqilliyini yenicə əldə etdiyi həmin vaxtlarda bir həyəcan var idi Lazkiyədə. Ölkə prezidenti Şükrü Əl Qüvvəti təşrif buyuracaqdı şəhərə. Bayram keçiriləcəkdi şəhərdə. Doğulduğu gündən etibarən çox az kənara çıxdığı evlərində oturub ölkəsinin müstəqilliyini əldə etməsini tərənnüm edən bir şeir yazdı.

Və gözlədiyi gün gəlib çatdı. Prezident artıq onların şəhərinə təşrif buyurmuşdu. Xalqı salamlamışdı. Rəsmi tədbirlərdən sonra növbə gəlib şənliklərə çatmışdı. Əli Əhməd yazdığı şeiri Əl Qüvvətinin qarşısında oxumaq istəyirdi. Atası bunu “öz yerini bilməmək” kimi qəbul edib etiraz etsə də, oğlunun istəyinə qarşı çıxa bilmədi. Amma şeiri oxuyub kürsüdən enəndə rahat bir nəfəs aldı. Qəzəblənmədi Əl Qüvvəti. Əksinə, oturduğu yerdən qalxaraq gəlib onu qucaqladı, gülümsəyərək alnından öpdü. Arxasınca Əl Əhməddən nəsə bir arzusunun olub olmadığını soruşdu. Əli Əhməd “oxumaq istəyirəm” – deyə cavab verdi bu suala.

Qurani – Kərimi bir neçə dəfə xətm etmək yerinə məktəbə getmək, “Müsəlman bir şiə” olmaqdan başqa daha nəsə olmaq istəyirdi o. Daha sonra narahatlıqla gözləməyə başladı. Görəsən prezident verdiyi sözü tutacaqdı? Oxumaq istəyi həyata keçəcəkdi? Digər uşaqlar kimi onun da çantası, qələmi, kitabı, dəftəri olacaqdı yəni? Bunları düşünmək belə onu həyəcanlandırırdı. Partada oturub dərs çalışa biləcəkdi? Yoxsa bütün bu arzular bir xəyal kimi sönüb gedəcəkdi?

Yox... Sönüb gedəsi xəyallar deyildi bütün bunlar. Belə ki, bir neçə ay sonra bir məktub gəldi prezidentdən. Həyəcandan əlləri titrəyə - titrəyə zərfi çatdı. Bir neçə cümlədən ibarət olan məktubda Dəməşqdəki Fransız Kollecinin Əli Əhmədi gözlədiyi yazılmışdı. Tartusa çatanda on iki illik məktəbi cəmi dörd ilə bitirəcəyini qətiyyən bilmirdi. Fransız Kollecini bitirdiyi il qəbul olunduğu Dəməşq Universitetində onu şeirlər yazacağı, ölkəni işğal etmiş fransız qüvvələrinə qarşı yaradılan tələbə təşkilatında keçirəcəyi hərəkətli bir dörd il gözləyirdi.

Ədəbiyyat və fəlsəfə təhsilini tamamladıqdan təxminən iki il sonra Livanlı ədəbiyyat tənqidçisi Xalidə Saleh ilə ailə qurdu. Ziyalı bir ailənin övladı olan xanımına adını Türkiyəli yazar Xalidə Ədib Adıvara heyranlıq duyan atası vermişdi.

Özü isə çoxdan Adonis təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlamışdı artıq. Əsl adı olan Əli Əhməd Səid Əşbər adından istifadə etməməyinin səbəbi isə bu adın olduqca uzun olması idi. Təsir edici sayırdı Adonis adını. Yunan mifologiyasının Adonisinin varolma hekayəsi ona çox şey deyirdi...

Kral atası ilə sevişən və buna görə ona həyat verən kişi tərəfindən ölümə məhkum edilən, lakin Tanrıların yardımı ilə mərsin ağacına çevrilən Mirranın qabığından dünyaya gəlmişdi Adonis. Gözəlliyə aşiq olan Afrodita ilə onu gizlətsin deyə əmanət edildiyi Feresfon tərəfindən paylaşılması mümkün olmayanda qısqanc Artemisin üstünə qısqırtdığı çöl donuzunun buynuzu ilə yaralanmışdı və son nəfəsini verəndə yaralarından axan qanından güllər açılmışdı. Doğuluşun və ölümün simvolu idi “Adonis” adı onun fikrinə görə. Var olmaq idi, yeniləşmək idi... Bax, buna görə də o, artıq Adonis idi.

Ancaq ilk şeir kitabı olan “İlk şeirlər”i bütün azadlıqların qara tüllərlə örtüldüyü öz ölkəsi Suriyada yox, irqlərin, səslərin, tanrıların iç – içə yaşadığı, mədəniyyətlərin beşiyi Livanda nəşr etməyi qərara aldı. Daha sonrakı il bu kitabın davamı sayılan “Küləkdəki yarpaqlar” kitabı nəşr olundu. Fikirlərinin, sözlərinin azad ola bildiyi yerlərdə yaşamaq arzusu ilə çırpındığı həmin illərdə Paris səyahətindən qayıdan kimi radikal bir qərarla Suriya vətəndaşlığından çıxdı. Otuz yaşı var idi və o, artıq Livan vətəndaşı idi...

Vaxt itirmədən o, Livanlı şair Yusif Əl Hal ilə birlikdə ərəb şeirini bütün düyaya təqdim etməyi qarşısına məqsəd kimi qoyan “Şeir” dərgisini təsis etdi. Ən məhsuldar olduğu bu illərdə o, dalbadal kitablar yazdı.

Amma Livana da sığmadı qoca Adonis... Ən azad yerdə yaşasa da, Orta Şərqin bir sənətçi üçün ağır olan havasından tez sıxıldı. Paytaxt Beyrutda başlayan vətəndaş müharibəsi onu daha da narahat etməyə başlamışdı. Yaşamalı olduğu yerə Parisə köçdü.

Artıq düşüncələrini budamağa, budamadığı hallarda isə başına gələcəklərdən özünü sığortalamağa məcbur deyildi. O, bir şair idi və bundan belə başqa heç nə düşünməyəcək, ancaq şeir yazacaqdı. Düşünməyəcəkdi hardan gəlib hara getdiyini. Doğulan kimi qulağına pıçıldanan o dildə özünü ifadə etməyə çalışacaqdı. Əslən Suriyalı, yer üzündə varlığını təsdiqləyən dördbucaqlı kağızda Livanlı, əsl həyatda isə o, bir Parisli idi. Amma özünü bu şəkildə tərif etməyi həmişə rədd edəcəkdi. Heç kim tərəfindən qurulmayan, heç kimdən ona miras qalmayan bir ölkənin vətəndaşı olduğunu söyləyəcəkdi o. “Şərqin və Qərbin olmadığı bir dünyanın” içinə yerləşdirmişdi o, mənliyini. Bir “dil ölkəsi”nin oğlu idi... Dünya bir idi, şərq – qərb ayrılığı deyə bir məqam yox idi. Bunlar siyasətçilərin icad etdiyi qavramlar idi... Hansı siyasi axımın fikirlərini mənimsədiyini soruşanda o, heç bir ideologiyaya aid olmadığını, bir az da anti – ideoloq olduğunu iddia edirdi.

“Özümdən başqa heç kimi təmsil etmirəm - deyirdi – Mən özümdən başqası deyiləm...”

Əlbəttə, bir İslam ölkəsində dünyaya gəldiyi üçün, ilkin təhsilini din alimlərindən aldığı üçün jurnalistlərin tez – tez İslamla bağlı suallarıyla qarşılaşırdı. Amma yolaverdi cavablarla heç kimi üzmək istəmirdi. Çünki anti – ideolojik olduğunu iddia etsə də, qətiyyən siyasətdən uzaqda deyildi Adonis. Məsələn mövzu Səddam Hüseynə gələndə Səddam Hüseyn rejiminə qarşı olduğunu, amma bir rejimin bombalanaraq yox edilməyəcəyini bildirmişdi. Islamiyyətin 1600 ildir içində yaşadığı sistemin bu günkü problemlərə cavab verə bilmədiyini, həmin sistemdən çıxa bilmədiyi müddət boyunca həmişə tənqid ediləcəyini ifadə edirdi rahatlıqla.

Ancaq problem bu idi ki, heç bir ərəb yazarı ya da tənqidçisi bu mövzular barəsində fikir bildirmək belə istəmirdi. 1968 – ci ildən bəri nəşr elətdirdiyi “Maavəqf” dərgisində ərəb mühitində qadının həyatı barəsində özəl sayı hazırlamaq istədiyi zaman sərt tənqidlərlə üz – üzə qalmışdı. Və bütün bunlardan narahat olurdu Adonis. “Maavəqf” dərgisini bağlamaq həddinə də gəlib çıxmışdı hətta...

Amma öz ölkəsində kimlərsə onun bu sözlərindən narahat olurdu. Tanrının mələklərinin Həzrəti Məhəmməd peyğəmbərə göndərdiyi vəhyləri sorğulamaq bir şairin, üstəlik öz ölkəsini tərk etmiş bir şairin işi ola bilməzdi. Cihad elan olunan bir ölkə ilə danışıqlar masası arxasında oturmağı təklif etmək isə ümumiyyətlə qəbul ediləcək bir hal deyildi. Və Danimarkada baş verən, müsəlmanların qəzəbinə səbəb olan karikatura söhbətində onun “Təkcə karikatura çəkməsəniz, hətta oturub bütün günü Allahı söysəniz də əlinizə heç nə keçməyəcək. Həzrəti Məhəmməd bu karikaturaya layiq olan bir insan deyil.” – deməsi onun barəsində olan fikirləri qətiyyən dəyişdirmədi. Əvvəlcə heç tərk etmədiyi ərəb dili özündən uzaqlaşdırdı onu, əsərləri ərəb dilində nəşr olunmadı, xaricdə nəşr olunan əsərlərinə isə qadağa qoyuldu. Sonra İsraillə sülh danışıqları aparılması barəsində etdiyi təklifə görə Suriya Yazarlar Birliyindən xaric edildi. Ərəb divan şeirini üç cilddə toplaması, “Dünənin kitabı, bu günün məkanı” kitabı ilə ərəb siyasi tarixini, ədəbiyyatını və şeirini yenə üç cilddə bir araya gətirməsi də təqdirə şayan olmadı.

Əslində onu “Mən məni sürgün edən bir dildə yazıram.” – deməyə vadar edən də elə bu xaric olunmaqları idi. Adonis bu gün 80 yaşındadır. Soyadını verdiyi və “rəhbəri” olduğunu söylədiyi xanımı Xalidə Səid ilə bərabər Parisdə yaşamağa davam edir. Yazır, yaradır... Dünyanın demək olar ki, hər yerindən ona gələn təkliflərə “yox” – demir. Əgər söhbət ədəbiyyatdan gedirsə. Həmişə olduğu kimi o, yenə də şeir üçün yazır.   

http://oktayhacimusali.blogspot.com/