Sezai Karakoçdan şeirlər

Çağdaş Türk İrfan şeirinin ən öndər isimlərindən bir Sezai Qarakoçun bu şerləri yaradıcılığının ilkin dövrlərinə təsadüf edir. Bu kitabda şairin ilk qələm təcrübələrini də verməyi məsləhət bildik. Gəncliyində yazılsa da, Türk şeri içərisində orjinal dəsti-xəttə sahib olan bu şerlər Azərbaycan oxucusu üçün də maraqlı olacağı fikrindəyəm.

Bu şerlərini yenidən işləyən şair 1998-ci ildə «Mona Roza» adıyla yenidən kitab şəklində çap etdirib. Yenidən yayılanan bu şerlər Türkiyənin irfani dünyagörüşə sahib sənət çevrəsində böyük səs-küyə səbəb oldu. Şerin üzərinə onlarla məqalələr yazıldı. Zaman göstərir ki, S.Qarakoçun ilk qələm təcrübələri əsl sənət nümunələridir.

Mona Roza

Uçurmamı rüzgar yırtdı dostlarım!

Gəlin duvağından qopan bir rüzgar.

Bu rüzgar üzündən bulutlar yarım;

Bu rüzgar üzündən mənə olanlar…

O Ceviz dalları, o asma, o tut,

Gün-gün, məktub-məktub böyüyən umud…

Yanağından-yanağına artıq qalmış tut

Məhəbbət davam edərmiş bir rüzgar qədər.

Yağmur duası

Mən gəldim gələli açmadı göylər,

Ya mən buludları anlamayıram,

Ya buludlar məndən nəsə gözləyir

Həyat bir ölümdür, eşq bir uçurum…

Bir yağmur bilirəm, bir də Çaldırım (döngə)

Biri damla-damla alnıma düşər;

Digərində durub göyə baxaram.

Nə şəhər, nə dəniz qoxuyan gəmilər;

Nədənsə aldanmış ilk gecə anam

Ovsunlu bir köynək geydirmiş mənə

Heç də vuramadı göylər mənə qəm,

Dinmədi içimdə qopan fırtına.

Biri çıxmış kimi boş bir məzardan,

Ortalıqda ölüm səssizliyi var.

Mənə nə gəldiysə gəldi yuxarıdan,

Mənə nə etdiysə etdi buludlar.

Yaxşı ki bilməyir qələbəliklər

Yağmura baxmağa pəncərə arxasından

İnsandan insana şükür ki, fərq var;
Birinə cənnətsə, birinə zindan –

Yağmur duasına çıxsaydıq dostlar;

Buludlar yarılar, hava açardı.

İndi nə ehtimal, nə də imkan var.

Göyə hökm etməkdən asan nə vardı.

Mən gəldim gələli açmadı göylər,

Ya mən buludları anlamayıram,

Ya buludlar məndən nəsə gözləyir

Həyat bir ölümdür, eşq bir uçurum…

EŞQ VƏ ÇİLƏLƏR

Mona Roza, qara güllər, ağ güllər;

Gülcənin gülləri və bəyaz yataq

Qapadı qırıq quş mərhəmət istər;

Ah, sənin ucbatından qana batacaq,

Ular aya qarşı kirli çaqqallar,

Baxar ürkək-ürkək dovşanlar dağa.

Mona Roza, bu gün məndə bir hal var,

Yağış iri-iri düşür torpağa.

Zeytun ağacının qaranlığıdır

Əlindəki alma ilə başlayan…

Bir yaqut üzükdə aydınlanan sirr,

İsti və balaca üzündəki qap.

Zambağlar ən ıssız yerlərdə açar

Və vardır hər vəhşi çiçəkdə qürur.

Bir mumun altında gözləyən ruzgar,

İşıqsız ruhumu sallar da durar.

Əllərin, əllərin və barmaqların

Bir nar çiçəyini əzirmiş kimi…

Əllərindən bəlli olur bir qadın

Dənizin dibində gəzirmiş kimi.

Açma pəncərəni, pərdələri çək:

Mona Roza, səni görməməliyəm.

Bir baxışın ölməyimə yetəcək:

Anla Mona Roza, mən gedərgiyəm…

Zaman çox sürətlə keçir Mona,

Saat on ikidir, söndü lampalar

Uyu da durnalar gəlsin yuxuna,

Baxma qərib-qərib göyə bu qədər.

Axşamları gəlir əncir quşları,

Qonarlar baxçamın incirlərinə;

Kiminin rəngi ağ, kiminin sarı.

Ah, məni vursalar bir quş yerinə!

Ki mən, Mona Roza, taparam səni

Əncir quşlarının baxışlarında

Həyatla doldurur bu boş yelkəni

O məsum baxışlar… Su kənarında

Qırğın-qırğın baxma üzümə Roza

Hələ eşitmədin məndən türkülər

Mənim eşqim uymaz elə hər saza,

Ən gözəl şərqini bir güllə söylər…

Yağışlardan sonra böyüyər başaq,

Meyvələr səbirlə yetişirmiş

Bir gün gözlərimin ta içinə bax:

Anlarsan ölülər nə üçün yaşarmış.

Artıq inan mənə mühacir qızı,

Dinlə və qəbul et etirafımı

Bir soyuq, bir qərib, bir mavi sızı

Alov-alov sardı hər tərəfimi,

Qızıl bilərziklər, o qorxulu tən,

Cavab versin bu qanlı quş tükünə:

Bir tük ki, can verər bir gülümsəsən

Bir tük ki, bağlıdır gecəyə, günə;

Mona Roza, qara güllər, ağ güllər,

Gülçənin gülləri və bəyaz yataq

Qanadı qırıq quş mərhəmət istər;

Ah, sənin üzündən qana batacaq.

II – ÖLÜM VƏ ÇƏRÇİVƏLƏR

Bir lampa yanır xəfif və sarı;

Qərib bir yolçuluq, qatar və Gülcə,

Bir xəncər bölür, ah röyaları

Bir röya, bir xəncər, bir əl; və, və, və

Lampalar yanır xəfif və sarı;

Gecə qar yanacaq sabaha qədər,

Torpaqda ət, sümük qırıntıları

Yarı ölüləri bir qorxu tutar

Bir daşa dəyincə qafatasları
Ölülər ki, yalnız dırnaqları var,

Və yalnız burxulmuş diz qapaqları… -

Bir lampa yanır xəfif və sarı

Açır əllərini göyə bir qadın

Uzanır, uzanır qızıl saçları

Uğrunda ölünən gözəl qızların.

Bir lampa yanır xəfif və sarı

Qarabəniz gənc, xatirə və qan.

Yaşıl gözlü qızıl hıçqırıqları

Sızır bir qapı aralığından;

Lampalar yanır, xəfif və sarı.

Bir lampa yanır xəfif və sarı;

Uşaqlara açar mağaraları

Gün görməmiş quşlar və hörümçəklər

Eşqi elan edən dil balıqları

Aşina suları tezcə tərk edər…

Lampalar yanır, xəfif və sarı;

Baxırlar atəşə, gülə böcəklər.

Köpəklər parçalar bülbülləri

Məktubları yeyər, boz ağac qurdu

Bayquşlar oxuyur xarabalıqda;

Bir lampa yanır xəfif və sarı.

Bir qəza Gülləni tapır hər yerdə

Süvarisiz şahə qalxan atları…

Bir ruhun işığı vardır göylərdə,

Bir lampa yanır xəfif və sarı,

Bayquşlar oxuyur xarabalıqda.

Bir lampa yanır xəfif və sarı

Titrəyir ildırım düşmüş kimi yer

Gözlər arzuyla qaranlıqları

Analar, atalar, bir də qardaşlar.

Ta duyar içində ani bir ağrı,

Bir hüzün şərqisi tutdurub gedər.

Bir lampa yanır xəfif və sarı,

Hər yataq dopdolu, bir yataq bomboş

Bir nəşə şərqisini tutdurub gedər

Birinci, ikinci, üçüncü sərxoş;

Güllələr sıxılır, göylərə doğru,

Sərçə balaları yuvada titrər.

Bir lampa yanır xəfif və sarı

İncə yelkənləri götürür yellər.

Titrədir qəlbləri və bayraqları

Gəmidən torpağa uzanan əllər

Bir lampa yanır xəfif və sarı,

Bir yolun köksünə həsrət qalacaq

Gizli xəzinələr, su ilanları…

İncə yelkənləri tərpədir yellər;

Bir lampa yanır xəfif və sarı.

Bəyaz pələrinli hür tayfaları

Bağlayır özünə qara pişiklər;

Titrəyir könüllər və qara bayraq,

Bir yosun köksünə həsrət qalacaq

Gəmidən torpağa uzanan əllər.

Bir lampa yanır xəfif və sarı,

Qərib bir yolçuluq, qatar və Gülcə.

Bir xəncər bölür, ah, röyaları:

Bir röya, bir xəncər, bir əl; və, və, və…

III PEŞMANLIQ VƏ ÇİLƏLƏR

Rüzgar əsir, yağış yağır, Tülkülər üşüyür;

Ocağı aydınladır bir ordunun parçası

Ana atəşin önündə pərişan,

Ana atəşin önündə hür…

Yağışlar kürəyiylə kürəyim arasındadır;

Şərqilər dodaqlarıyla dodaqlarımın

Min parçaya böldü məni bir divanə sir, -

Səsi gəlir səsi, günahkar uşaqların;

Şərqilər dodaqlarıyla dodaqların arasındadır.

Könüllər yanaraq qovuşacaqdı;

Üzdəki iztirab, çilə ocağı,

Onun bu ocaqda yanan torpağı

Bir gecə röyamda ovuclarımı yaxdı,

Mənim gözlərim yaşıldır, onun gözləri qara;

Mən günah qədər bəyazam, o tövbə qədər qara.

Ananın başı əlləri arasında,

Barmağındakı aydınlıq günlərdən qalma üzük.

Bir fotoqraf asılıbdır divarda;

Güzgüyə, gecəyə, keçmişə dönük,

Ananın başı əlləri arasında.

Bir tüfəyin burnu havadadır

Mərmisiz partlamaq üzrədir.

Mən bir kiçik qızam, mən bir dəli qızam,

Siz məni nə anlayırsınız siz!

Bir tüfək partlamaq üzrədir, mərmisiz…

Bir zaman çölündən asılmış qızların

Ətəyini mən çəkdim

Neyləyim köksümü qara dağın sərt rüzgarı

Doldurmuş,

Anamdan ilk sürü Gülcədə əmdim.

Ankaraya, çatal dağa bir zindandan gün vurub;

Az qala yerinə mən öləcəkdim

Bir saman çöpündən asılmış qızların…

Pişiklər xalıları parçalayır,

Qırmızı bir işıq düşür yerə.

Ananın dizində dərman yox,

Ananın qafası iki bölükdür.

İnsanın ruhuna hökmü yoxdur atəşin,

İncəcik pərdələrə hökmü yoxdur, rüzgarın;

Pişiklər xalıları parçalayır.

Atəşdə sarı gül açan saxsılar,

Qızarmış bir çörək kimi durur,

Qulağıma əcaib səslər gəlir,

Quş yumurtasından çıxan insanlar

Axırda bir ata yəhər vururlar.

Mən bir şərqi, mən bir tükəm;

Mən Məryəmin yanağındakı tükəm.

Məni bir övliya nəfəsi uçurdur,

Qəlbimdə Allahın əlləri durur

Bəzəkli ayaqlarım iplə bağlıdır,

Mən onun kədəri, özümün qürbətiyəm;

Mən bir övliyanın həsrəti,

Mənim gözlərim yaşıldır,elədir, elədir onun gözləri qara;

Mən günah qədər bəyazam, o tövbə qərar qara…

Ocaq sönür, atəş kül olur.

Ananın saçları bəyaz,

Ana saçlarını yolur.

Atəşin içində gül açır, sərvi böyüyür,

Ardıc böyüyür, uşaq böyüyür;

Ocaq sönür, atəş kül olur,

Ana ruhunda ruhuma əyilir.

Yarası quşun qanadın isidən

Bir günəş torpağı yarıb çıxacaq.

Qadınlar yaşadığını zənn etsə də,

Şərqisiz qaldıqca yaşamayacaq

Qadınların Şərqilər, ərəblər aydınlardır.

Qadınları Şərqilər, zəhərlər aydınlardır.

Artıq mən gedəcəyəm, ata yəhər vururlar.

Xatirələrimi bir-bir yandıracağam.

Əntarimi parça-parça edib

Zəhərli kirpiklərə qoyacam.

Bəyaz bir qayanın üstünə çıxıb

Köksümə qara bir kül taxacam

Batan günə doğru güllələr sıxıb

Özümü boşluğa tullayacağam

Ayaqlarımın altından keçir bir dəniz…

Mən bir kiçik qızam, mən bir dəli qızam,

Siz məni nə anlayırsınız, siz!

Artıq mən gedəcəyəm atım kişnəyir;

Bir körpə tum istəyir, bir ölü şərt istəyir

Ayaqlarımın altından keçir bir dəniz, bir dəniz;

Mən onun gözləri çağırır, duramam, duramam.

Mənim gözlərim yaşıldır, ah sənin gözlərin qara;

Mən günah qədər bəyazam, o tövbə qədər qara…

1952, Payız

VƏ MONA ROZA

Peyğəmbər çiçəyinin ayrılığında ara

Sənə doğru uzanan çarəsiz əllərimi

Sirrimi danışıram vəfalı balıqlara;

Yalnız onlar tutacaq bu dünyada yerimi

Koy verib telli-pullu saçlarım rüzgara,

Bir uşağın ardına düşən heykəllərimi.

Bir çevrə sağ əlimdən bulanıq suya düşdü

Və boğazımı sıxdı incə, uzun barmaqlar.

Günahkar torpağıma saçından bir tel düşdü;

Nə olmuş sənə Roza, bir dərdə tutulmusan.

Bir çörək qədər əziz, fikirlər belə bitdi;

Qəhr olsun manolpyalar və Noel ağacları

Bu şapkanı çıxarıb tullayıram irmağa;

Hər şeyim sizin olsun, həp sizin, kəsik başlar.

Röyasında hörümçək başlarsa ağlamağa

İçinə gül qoyduğum tüfək ölməyə başlar

Günahını belinə yükləyən Kaplumbağa

Kimi, ölüm önündə öz mənliyim yavaşlar

Eləysə bu şapkanı tullayıram irmağa.

Bu kişilər qoxunu pişiklər kimi alır

Və pişiklər hər gecə sürünür yastıqlara.

Dənizləri bəxtiyar edən günlər qısalır

Satılmayan çiçəklər, zəhərli və qapqara,

Unudulmuş kişilərə və qadınlara qalır

Bir kəkliyin gözləri düşər əriyən qara

Və kişilər qoxunu pişiklər kimi alır.

Və tənhalıq, siqaret külü qədər tənhalıq!

Və torpağın röyaya ilan kimi girişi

Sənə də, Mona Roza, döş körpəni saxlarıq

Əllərində qılçıqlı boltların bir dişi

Sənin xatirən kimi böyük, yeni, qaranlıq;

Sənin xatirən qədər Allah və şeytan işi…

Bu gün yalnız yağışa dözə biləcəyəm

Ta boğazıma qədər çıxan dəli yağışa

Tükümə xoruzdan daha çox güvənəcəm

Güvənəcəyəm bu bəlalı yağışa

Ruhumu bayraq kimi mən təslim edəcəyəm

Asılmış bir adamın iki əli yağışa

Bu gün yalnız yağışa dözə biləcəyəm.

Bir qatar işığına, günəşə çəkmək səni

Və bir şəhər yaratmaq ruhundan Gülcə deyə

Parçalanan gəmiyi və deşilən yelkəni

Qatışdırmaq səssizcə oxunan bir tülküyə

Və sonra bir qıraqda öldürmək ölməyəni

Və son vermək bitməyən, bu bitməyən şərqiyə,

Sənə tovuzquşunun içimə girdiyini

Son, en son söz olaraq söyləmək istəyirəm

İçimə girdiyini, tükünü yolduğunu

İçimdə tovuzların bir-bir yox olduğunu

Mənə də bir cüt ağ qanat qaldığını.

Peyğəmbər çiçəyinin aydınlığında ara

Sənə doğru uzanan çarəsiz əllərimi.

Peyğəmbər çiçəyinin ayrılığında ara

Sənə doğru uzanan çarəsiz əllərimi

Sirrimi danışıram vəfalı balıqlara;

Yalnız onlar tutacaq bu dünyada yerimi

Koy verib telli-pullu saçlarım rüzgara,

Bir uşağın ardına düşən heykəllərimi.

İŞARƏT

Nə zaman yandı əlin

Nə vaxt əllərini yaxdı xatirəm?

Nə vaxt üzük kimi taxtı xatirəm,

Barmağına, bu gizli və acı işarəni, gəlin.

1954

QƏDƏR YOLU

Ətrafımız ucsuz-bucaqsız çöllər

Yerlər dəmir, Göylər bakır Madonna.

Nehirlər çəkilmiş, qurumuş göllər;

Aramızda dəniz vardır Madonna!

Gəlir-gəlməz Venedikdən aynalar,

Ucuz göydə qara-qara qarğalar.

Biçdi ömrü qılınc kimi lövhələr

Bizə qalan sadəcə səbir, Madonna!

1956

İTKİ

Üstünün paltarı gözünün rəngində

Yürüyür, yürüyürdü arxasına baxmadan

Onu itirdim bir qış günündə

Yağmur, yağmur, yağmur yağırdı durmadan.

Ölü aparan bir maşın

Araya girdi deyəsən

Qaçdım qaçdım yetişəmədim

Sanki ölümü örtən bir sütundu zaman

İnsanlar avtomobillər dalğın, xəbərsiz zalım

Qaytaramadım onu yoxluqlara dalmaqdan

Zəhmət çəkmək artıq boşunaydı

Görəsən boşunamıydı.

Döndüm donub qaldım olduğum yerdə

Gözlərimi örtürdü duman, duman, duman

Könlüm nə keçmişdə, nə gələcəkdə

Bir məhkumdum görülməmiş bir cəzaya düşən

Bir əzaba düşən

Hesaba kitaba sığmaz.

1957

Uyğulayan və təqdim edən: Xanəmir Telmanoğlu