Öləndə bayrağa büküləcəyəm

Sayman Aruz

AYB-nin Güney Azərbaycan şöbəsi

Şairin Ana Vətənə bağlılığı  şeirlərinin hər misrasından bizə tərəf boylanır

Sabir Rüstəmxanlı poeziyası cox güclü bir milli şüur poziyasıdır

O həssas qəlbə malik böyük imkanlar şairidir

 Xalq şairi olan Sabir Rüstəmxanlı kimi mübariz insanlarımızın yaradıcılığı haqqında yazmaq ilk addım atmaq qədər çətindir. Addımlar illəri aşıb bu günə gəlir. O uzun yolu bizlərə bir daha xatırladır. Xalqımızın yaşadığı ağrılı, kədərli günləri yenidən yada salırıq.
Göz yaşları da, itki də var bu addımlarda, bəli, amma nailiyyətlərimiz də az deyil. Bu yazımda Azərbaycanın müstəqillik qazanmasında müstəsna xidmətləri olan bir ədibin yaradıcılığına, ömür yoluna bir nəzər salmaq istəyirəm və sizləri də mənimlə birgə bu səyahətə dəvət edirəm.

 Həyat su kimi axıb gedir və istəsən də, istəməsən də səni də özü ilə bu axına qatıb aparır. Bioqrafiyasından məlum olur ki, Sabir Rüstəmxanlı 1946-cı ilin may ayının 20-də Yardımlı rayonunun Hamarkəndində anadan olub. Yardımlı qəsəbə onbirillik məktəbində oxuyub. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Filologiya elmləri doktorudur. Erkən yaşlarından başladığı ədəbi fəaliyyəti 1967-ci ildən əsas peşəsinə çevirib. 1967-1978-ci illər ərzində “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində xüsusi müxbir və şöbə müdiri, 1978-1989-cu illər arasında isə “Yazıçı” nəşriyyatının baş redaktoru işləmiş, yüzlərlə elmi, ədəbi-tənqidi, publisistik yazı çap etdirmişdir. İlk kitabı 1970-ci ildə nəşr edilib. O vaxtdan bəri Azərbaycanda, Türkiyədə, İsveçdə və dünyanın digər ölkələrində 20-dən artıq şeir, nəsr və publisistik kitabları nəşr olunub. Kitabları Azərbaycanın yüksək ədəbi mükafatlarına layiq görülmüş, onun adını bütün türk dünyasında və əski Sovetlər Birliyində tanıtdırmışdır. Bəlli olur ki, “Ömür kitabı” adlı əsəri Azərbaycanda xalqın milli və yurdsevərlik duyğularının oyanmasında ciddi rol oynamış və 1988-ci il milli azadlıq hərəkatının mənəvi təməllərindən biri olmuşdur. Bu məşhur kitab haqqında dəfələrlə türkçü və vətənpərvərlərimizdən yüksək fikirlər eşitmişəm. Deyilənlərə görə, 90-cı illərdə Azərbaycan ziyalılarının stolüstü kitabı imiş. “Tanımaq istəsən”, “Xəbər gözləyirəm”, “Gəncə qapısı”, “Sağ ol, ana dilim!”, “Qan yaddaşı”, “Zaman məndən keçir” və sair kimi şeir kitablarının, “Bütövlük”, “Didərginlər”, “Cavad xan” kimi poemaların, “Bu sənin xalqındır” publisistik yazılarından ibarət əsərin, “Atamın ruhu”, “Xətai yurdu”, “Göy Tanrı”, “Ölüm yaşamaqdan şirinmiş” kimi romanlarının da müəllifidir. Şairin kitabları bir çox dünya xalqlarının dillərinə tərcümə olunub.

 Bu gözəl insan 1988-ci ildə başlanan Milli azadlıq hərəkatının ilk təşkilatçılarından və liderlərindən, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıcılarından biridir. 1989-cu ildə ilk demokratik qəzet olan “Azərbaycan”ı təsis edib və iki il onun baş redaktoru olub. Bir sıra vəzifələrdə çalışıb, Azərbaycanın taleyi ilə bağlı dünyanın otuz beş ölkəsində çıxışlar edib, haqq səsimizin dünyaya çatdırılması üçün dəyərli işlər görüb.

 Əsl şair, yaradıcı insan xalqıın, ölkəsinin taleyinə biganə qala bilməzdi. Sabir Rüstəmxanlını da 1988-ci ildə şairlikdən siyasətə elə məhz bu duyğuları və Vətənsevərliyi gətirdi. “Vətən daşı olmayandan olmaz ölkə vətəndaşı...” Başçılıq etdiyi Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının ideoloji xətti və ruhu da onun ədəbi yaradıcılıq ruhuna yaxındı. Ədəbi yaradıcılığı və siyasi fəaliyyəti bir vəhdət şəklində inkişaf edir.

 Əsl şair şeirləinin ilk misrasının sözlərindən belə tanına bilər.

Şimşəklər çinartək sancılıb yerə,

Düşmənin gözünə dirsəkdi hər dağ.

Babalar atını sürüb gedibdi,

Qalalar boylanıb qalıbdır ancaq.

Oğlu – Şah İsmayıl Xətayi adlı,

Ağ atlı oğlan var, atı qanadlı;

Bir də Suraxanı atəşgahı var,

Bir də Misri qılınc, bir də Çənlibel;

“Heydərbaba” yazılmış bir dil.

Torpağı ot deyil, kişi göyərdən

Vətən... Vətən!

 Ədəbi yaradıcılıqda mütləq orijinallıq və özünəməxsusluq olmalıdır. Bu da yüksək keyfiyyətin və sənətkarlığın bir göstəricisidir. Əslində bunsuz yaradıcılıq aləmində möhkəm bir yer tutmaq və yaratmaq çətin olardı. Öz yaradıcılıq duyumu və nəfəsi ilə yaddaşlarda qalan sənətkarlar heç kimə bənzəmir, heç zaman da bənzəməyə çalışmır. Hər zaman rəngarəng, canlı və real həyati tablolarla zəngin bir yaradıcılıq nümayiş etdiməyə, yaşatmağa çalışırlar. Belə bir sevgi duyumuna malik olan insanlar dünyanın dövr etməsi ilə daha da dolğunlaşır və inkişaf edir.

 Şair Sabir Rüstəmxanlı daima öz yaradıcılığı ilə, şeirləri ilə yaddaşlarda qalır və yaşayır. Onun lirik dünyası zəngin və çoxcəhətlidir. Dili poetikdir, səlisdir, axıcı və oynaqdır. Sözü misralarda bütün poetik qüvvəsi ilə səsləndirməyə çalışır və buna çox zaman müvəffəq olur. O, sözü misralarda canlı bir dünyaya çevirir.

Üzümə dağların nəfəsi dəyir,  
Alışır, danışır, yanır, inləyir.
Torpağa qayıtmaq asan iş deyil
Bu zülmü bir qərar bitirməyəcək,
O torpaq bizləri götürməyəcək!

Vətən dağlarında daş olanındı,
Göyündə qanadlı quş olanındı,
Sinəsin açmağa xış olanındı
Ağac ək, toxum səp, yetirməyəcək,
O torpaq bizləri götürməyəcək!

 Şair bir xalqa məxsus ola bilər, amma o şair yaradıcılıq hüdudları ilə dünyanı belə aşa bilər. Bir şair üçün, Vətənini əsl sevgi və qayğı ilə sevən şair üçün hüdud və sərhəd yoxdur. Harda olursa olsun öz xalqının səsini dünyaya və bütün cahana belə ucalda, yaya bilər. Sabir Rüstəmxanlı bir şair kimi, bir vətəndaş kimi daima şeirlərində Azərbaycanın haqq səsini ucaltmış və dünyaya çatdırmağa çalışmışdır. Şeirlərində məzmun və forma vəhdətini qorumağa çalışmış və reallığı kəskin bir bıçaq kimi ictimaiyyətə ünvanlamışdır.

Bu vətən deyilən dünyam sirlidi,

Bir paytaxtı sevinc, bir paytaxtı qəm.

Bu Vətən torpağı çox qəribədi,

Hələ sərhəddini tapa bilmirəm!

Arzu da beləcə sərhədziz olur,

Ümman da beləcə, göy də beləcə.

Ruhumuz sərhədsiz olduğu üçün

Payımız gəlibdi göydən beləcə.

  Ruhumuz sərhədsiz olduğu üçün” şeiri şairin lirik duyumunun poetik bir sıçrayışıdır. Şeir həm mövzu, həm də mündəricə etibarilə zəngin və dolğundur. Şairin lirikası insanın həyat prosesində doğan duyğunu, düşüncə və həyəcanlarını əks etdirir.

 Şairin Ana Vətənə bağlılığı  şeirlərinin hər misrasından bizə tərəf boylanır. Sanki bu sevginin nə qədər geniş və sərhədsiz olduğunu sübut etmək istəyir. Vətən və onun müstəqilliyi şair üçün hər şeydən vacibdir. Sabir Rüstəmxanlı misraları yalnız vərəqlərdə deyil, həmçinin işdə, əməldə olan gerçək bir müstəqilliyin olmasına yönəlmişdir.

Müstəqillik! İlk inamım, ilk həsrətim!

Müstəqillik! Xalqın məslək bayrağıdır.

Müstəqillik- hər ölkənin, məmləkətin

Zülm, əsarət orbitindən çıxmağıdır!

 Şair müstəqilliyin hər xalqın həyatında nə qədər vacib, zəruri bir dönəm olduğunu bildirir bu misralarda.

 Sabir Rüstəmxanlı poeziyası cox güclü bir milli şüur poziyasıdır. Xalqın, millətin öz keçmişini, əzəmətini dərk etməsi və yaşatması ruhunun poeziyasıdır.

Şeirlərin lirik qəhrəmanı şairin özüdür. Hər bir şeirdə eyni bir ruh fərqli bir döyüntü və yüksəlişlə irəliləyir.

Yol ver yurdun bayrağına,

              Vaxtın, gücün, ölümün

yendirə bilmədiyi,

Əyrilərin düz yoldan

               döndərə bilmədiyi,

Bir haqq bayrağı var əlimdə.

Kimsənin dağına qonmaz,

Kimsənin yaxasına sancılmaz,

Yad küləklər əsib keçə

                     ürəyimiz kimi açılmaz.

 Şair Sabir Rüstəmxanlının vətəndaşlıq lirikasının ideya-mündəricəsi, etik-əxlaqi, siyasi və fəlsəfi düşüncələr aləmi zəngin və çoxcəhətlidir. Amma bu çoxcəhətli olmasının da qayəsi, ruhu şeirdən-şeirdə daha dərinləşir. Onun vətəndaşlıq lirikası, sevdası vətənin təsviri ilə məhdudlaşmır, daha da geniş ənginliklərə yol açır.

Sabir Rüstəmxanlı sözün əsl mənasında şairdir. Onun poetik fırçasının çəkdiyi lövhələr  rəngarəng və cazibədardır. O həssas qəlbə malik böyük imkanlar şairidir.

 Azərbaycanın azadlığı və istiqlalı yolunda mübarizəni öz yaradıcılıq amalına çevirən Sabir Rüstəmxanlının  cəsarətli vətəndaşlıq şeirlərində zamanın nəbzi döyünür, həyat hadisələrindən doğan daxili narahatlıq, çılğınlıq başlıca yer tutur.

Vətən eşqi!

               Bir əsim yel, ötən duman,

Onumuzun üəyində, minimizin dilindədir.

Mən azadlıq qapısını döyən zaman

Gördüm o da iblislərin əlindədi.

Yurd yenilib?

                     Ürək yara, dilim qabar,

Hara baxsan söz gülləsi...

                     kimlər kimin qapısına!

Dünən xalqa öz eşqindən dəm vuranlar

Məlhəm deyil, köz basırlar

                      məmləkətin yarasına!

 Sabir Rüstəmxanlının yaradıcılığı özündə bir çox vacib məqamları və anları da  əks etdirə bilib. Həm cənub mövzusu var, həm də tariximizin ağrılı- acılı günləri, tarixləri də var. Şair olanlara, haqsızlıqlara biganə qala bilmir və şeirlərində haqqın səsini daima ucaldır.

                    

Dalğa idim ummanına qovuşdum,

Zəvvar idim, karvanına qovuşdum,

Azadlığa gümanına qovuşdum

Azadlığın ilk səngəri, Təbrizim,

Tarixlərin şah əsəri, Təbrizim!

 Sabir Rüstəmxanlının hər şeiri yeni bir açılıma qanad verir. Heç bir şeir bir-birini təkrar etmir və hər an yenilik gətirir. Hər bir şeir yeni bir dünya, yeni bir bahar ətirli çiçəkdir sanki. Onun şeirləri bir nəfəsə oxunan deyil, aram-aram, asta-asta oxunan həzin bir musiqidir.

 Hər bir sənətkar öz zəmanəsini haqq-ədalət səsidir. Cəmiyyətin qanlı-qadalı günlərindən, onun ümumi və fərdi yaralarından öncə xəbər tutmaq, hər cür bəladan, xəstəlikdən müalicə yolları aramaq da məhz onun üzərinə düşür.

Sabir Rüstəmxanlı poeziyası da öz oxucusunu güclu, döyüşkən bir ruhla qarşılayır. Onun həm şeirlərindən, həm publisistik əsərlərindən, həm də romanlarından bunu görmək, oxumaq və duymaq olur.

 Yazımın sonunda sənətkarın ən çox, ən çox sevdiyim “Təzə pərdə” şeirini sizin nəzərinizə çatdırmaq istərdim. Nəyə görə məhz “Təzə pərdə”? Çünki məhz belə şeirləri oxuyanda azəri türkü olduğumuzla fəxr edirik, qəlbimiz qürur hissi ilə dolur. Buyurun, siz də oxuyun, bir anlıq da olda əsl milli poeziyanın saz qolunun təzə pərdəsindən siz də dadın:

Ulu babam Rüstəmxanın

Alapaça atı varmış.

At qiymətli bir papağı,

Toz götürməz adı varmış.

Boydan hündür, səsdən uca…

Öz yerini bilən olub.

Söz altında qalmaqdansa

Söz üstündə ölən olub!

Uzaq eldən qız gətirib.

Sonra işi düz gətirib.

Bir gövdədən

Yeddi budaq haçalanıb.

Yeddi oğul el içində ad çıxarıb.

Yeddi köhlən tərpənəndə

Daş yollardan od çıxarıb.

Bizim nəsil bir sevginin

Nüvəsindən şaxələnib.

Qayalarda sınaq tapan

Qoç igidin

Yuvasından şaxələnib.

Neçə arxa, neçə qanad,

Neçə çarpaz, neçə düyün…

Budağından tumurcuq tək

Çırtlamışam mən də bir gün!

O ulusun adı məndə-

Babaların şax səsiyəm.

Bizim nəsil saz qoludur,-

Onun təzə pərdəsiyəm!..