İlya Zemtsov: “Partiya, yoxsa mafiya? Oğurlanmış respublika- Azərbaycan”III hissə: “VİP restoranda Əliyevlə görüşəcəksən”
Heydər Əliyevin şəxsi sosioloqu onun haqqında nələr yazıb?
Müəllif İlya Zemtsov 70-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsində şöbə rəisi işləyib. Sonradan Azərbaycanda əldə etdiyi təəssüratlar və faktlar əsasında kitab yazıb.
***
Sovet İttifaqı təkbətək oğurlanmış 250 milyon nəfərdən ibarətdi. Onların arasında bütövlükdə oğurlanan bir respublika vardı.
Bu respublikada insanlar gecə növbələrində yağış altında donurdular, bu ölkədə 3 uşaq anası özünü yandırırdı, çünki 13 il zirzəmidə yaşayırdı, bu ölkədə insanlar boğaza yığılıb Leninə 5 mərtəbəli əmlak-muzey tikintisinə etiraz səslərini muzeyin rəy kitabına yazırdılar: “Üfunətli meyit-heç kimdir!”.
***
Xəlilov mənə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulmasının 50 illiyinə həsr olunmuş kitab, daha doğrusu broşura yazmağı təklif etdi. “Azərbaycanın səxavətli torpağı” kitabını yazdım. Niyə də yazmamalıydım. Xəlilova “Azərbaycan etikasında humanizm ideyaları” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını bir il tez yazmağa kömək göstərmişdim. Bu yaxınlarda isə doktorluq işi VAK-da təsdiq olunmuşdu və Azərbaycan “Bilik” cəmiyyətinin sədri təyin edilmişdi. Şagird hörmətli müəlliminə borclu qalmamışdı, Sov.İKP MK-nın Soçidəki sanatoriyasına iki putyovka gətirmişdi. Mən də həyat yoldaşımla bu sanatoriyada yaxşıca dincəlmişdim...
Bu gün Xəlilov daha əliaçıq görünürdü:
-Nə istəyirsən de, bütün istəklərini yerinə yetirməyə hazıram.
-Varlanmısan?
-Ondan da yaxşı bir iş olub. Kitab Əliyevin xoşuna gəlib.
-Əliyevin? Əliyevin bu məsələyə nə dəxli var?
Xəlilov lovğa-lovğa əlini kürəyimə çəkdi, bu an o hər sözü yerinə yetirməyə hazır idi. Onu Bakı Şəhər Partiya Komitəsi üzvlüyünə namizəd seçmişdilər, tezliklə respublika Ədliyyə naziri olacağına ümid edirdi.
Əliyev üçün kitab çap etdirmişdi.
Xəlilov “Bilik” cəmiyyətinin nəşriyyatında nəfis çap edilmiş kitabı qarşıma qoydu. Mənim yazdığım kitabdı, əvvəlini bir qədər dəyişmişdilər, bir də korafəhm bir nəticə yazmışdılar, əvvəlki yazı üslubundan fərqlənirdi, elə bil göydən düşmüşdü.
-Düzəlişləri kim edib? Tamam zay yazıblar.
Xəlilov xoşbəxt idi. Böyük addımlarla tullana-tullana yeriyirdi və dodaqaltı “Muğam” zümzümə edirdi. Elə bil “Moskva” mehmanxanasındakı otağı ölçürdü.
-Mühüm deyil. Əliyev professor Tokarjevskiyə redaktə etməyi tapşırdı. Bu onun qaydasıdır, üslubu tanımasınlar deyə belə edir.
-O bununla kitabı özününküləşdirib?
Xəlilov istehzamı başa düşmədi...
-Sən nə danışırsan? Əliyev kitabı götürüb vərəqləyib. Yüz metrdən bilinir ki, sənin üslubundur. Çoxmənalı bir göz vurdu,- mənim dissertasiyamda olduğu kimi...
Beləliklə, sabah saat 3-də Barxivedə ol,- bilirsən, orda birinci şəxslər üçün restoran var. Əliyev orda səninlə görüşəcək. Mühüm söhbət var. Maşın lazımdır? Yox? Nə? Məşğulsan? Səfehlik eləmə! Bu, tarixi bir görüşdür.
Xəlilov nadinc uşaq kimi ordunu şişirtdi və güldü...
***
Bakı ağ gəlin kimi geyinmişdi. Qoca Xəzərin dalğaları şahə qalxırdı.
-Deməli, gedirsən?
-Bəli.
-Yüksəlişdə heç nəyə nail ola bilmədin, heç olmasa çalış axsayanda nəyəsə çatasan... Dəli...
-Kim?
Əliyev qaşqabaqla mənə baxdı:
-Həqiqətən kim?- üzünü çevirdi. Əliyev bu gün çox mərhəmətli görünürdü.
Ön söz əvəzi
Bu hekayətlər sənədli povest deyil, sənədlərin dili ilə acı bir həqiqətdir. Sənədlər olduğu kimi bəzən redəktəsiz təqdim olunub.
Heydər Əliyev 1969-cu il Azərbaycan KP MK-nın avqust plenumunda demişdi: “Tarix - Leninizmin tarixidir, Leninin dahi ideyalarının həyata keçirilməsi tarixidir”.
Bu plenum V.İ.Leninin anadan olmasının 100 illiyinə hazırlığa həsr edilmişdi. Amma H.Əliyev 22 dəfə Leonid Iliçin adını çəkdi və hər dəfə zal sürəkli və davamlı alqışlarla baş katibin adını salamladı.
Bu plenumdan bir neçə ay sonra baş verənlərə diqqət yetirək.
Zemtsov yazır: “1970-ci ilin fevral ayının 13-də Gəncədə 42 yaşlı, 3 uşaq anası, ibtidai təhsilli, tək ana üstünə ağ neft tökərək özünü yandırıb. O, 3 uşaqla 13 il zirzəmidə yaşamışdı, 19 dəfə şəhər İcraiyyə Komitəsinə ev almaqla bağlı müraciət etmişdi. 20-ci dəfə aldığı rədd cavabına dözə bilmədi. Mərhumun yazdığı məktubda deyilirdi: ”İndi verərlər!".
1972-ci il. Lenin adına muzeyin direktoru Bağırovun Azərbaycan KP MK-ya yazdığı məlumatdan: “1972-ci il may ayının 4-də muzeyin rəylər kitabına xuliqancasına qeydlər yazılmışdır: ”Üfunətli meyit heç kimdir! - ona 5 mərtəbəli malikanə tikmisiniz, amma insanlar hələ də baraklarda yaşayırlar. Zavağzalnı küçəsinə gəlin və gözlərinizlə görün!".
Başlanğıc... Göyərçinlərin batırdığı büst və torpaq rəngində adamlar
Nədən başlamalı? Bu həmişə çətindir. Bəlkə adi hadisələrdən başlayaq, bayağı mülahizələri bir yana qoyaq.
Növbələr... Aramsız yağışdan evin divarına sığınan insanların həyəcanı, qorxu hissi, mərhəmət istəməsi aydın görünürdü. Burda, Azərbaycanın qərbində yerləşən Kirovbadda (Gəncədə) belə növbələrin sayı yüzə çatır. Növbədə duranların sifətləri ağarıb, torpaq rəngindədir, qan işartısı görünmür.
Sifətlərdən ümidsizlik, taleləri ilə barışmaq, arsızlıq, itaətkarlıq yağır. Ayaqqabıları cırıq-cırıqdır, üst-başları kir-pas içindədir. Bütün gecəni aramsız yağış altında növbədə durublar.
Qonşuluqda cinayət axtarışı idarəsinin boz sütunlu binası yerləşir. Giriş qapısının yanına elan lövhəsi vurulub. “Milis tərəfindən axtarılır!”. Lövhənin ortasında görüntüləri ilə nifrət oyadan qatillərin, oğruların, zorakılıq törədənlərin şəkilləri asılıb. Kiçik bağdakı mərmər özülün üstündəki bürünc adamın büstünü göyərçinlər batırıb. Bürünc adam bir əlində şapkasını tutub, o biri əlini yoldan keçənlərə uzadıb. Mənə elə gəlir ki, bürünc adam çox ağır fikrə dalıb, özünə “mən belə cəmiyyət yaratmaq istəyirdim” sualını verib və yerindən qopub kütləyə qoşulmaq istəyir.
Növbədəki insanlar isə çarəsizliyin əsiridirlər. Bu təhqir olunmuşlar xəyallarına güc verib batırılmış büst kimi yerlərindən bir himlə qopacaqlarını gözləyirlər və... Gözlərinin önünə yaxınlıqdakı lövhə gəlir: “Milis tərəfindən axtarılır!”.
Dünən olduğu kimi elə bu gün də qaşqabaqlı dəstə sakitdir. Əmin-amanlıq yaradan sahə müvəkkili işsizlikdən saatına baxır, özünü düzəldir və səhərin açılmasını gözləyir. Səhər növbə genişlənəcək və uzanacaq, onda qələmlə ovuclara yazılmış nömrələri yoxlamağa ehtiyac olacaq.
1969-cu ildə Azərbaycanda məhsul az olmuşdu. Moskva qarşısında raport vermək üçün məhsulun çoxu kolxoz və sovxozlardan alınmışdı. Moskva qarşısında öyünmək üçün kəndlini ac, şəhərliləri isə növbələrə düzmüşdülər.
1969-cu ilin iyul ayının 14-də Azərbaycan KP MK-nın fövqəladə plenumunda deyiləcəkdi: respublika korrupsiya məngənəsində sıxılır. Bu, respublika rəhbərliyinin “yarıtmaz subyektiv rəhbərliyinin” nəticəsidir.
Bir məruzənin ömrü qədər
Hələ aprelin 14-dür... Opera teatrında partiya-təsərrüfat fəallarının yığıncağı keçirilir. Zal ayaq üstə birinci katib Vəli Axundovu salamlayır.
Həmin zalda nələr danışıldığını bir yana qoyaq. Mərkəzi Komitənin şöbələrinin verdiyi xidməti məlumatı nəzərdən keçirək. Fəallar yığıncağı günü 98 sənaye müəssisəsi işləmirdi, xammal gətirilməmişdi. Sovxozlarda işçilərə əmək haqqı ödənilmirdi. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi əmək haqqı fondunu dağıtmışdı.
Axundov tribunada çıxış edən gün 196 oğurluq, 92 zorakılıq hadisəsi baş vermişdi. Birinci katib çıxışını sona yetirəndə ölkədə 12 nəfər öldürülmüşdü, xəstəxanalarda 72 nəfərə ilkin yardım göstərilmişdi. İdarə rəisi polkovnik Rzayev düşünürdü, bəlkə zorakılığa məruz qalanlarla bağlı cinayətləri axşama kimi qeydə almasın, onlardan kimsə abrına qısılıb ərizəsini geri götürə bilər.
Axundov 1755 nəfərə səmimi qəbul və alqışlar üçün minnətdarlıq etdiyi an Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, ölkədə 49 min nəfər yaşlı adam oxuyub yaza bilmirdi, 32 min uşaq məktəbdən yayınmışdı. Bakıda Semaşko adına xəstəxanada həkimlər general Rojkov ezamiyyətdə olduğu üçün uşağını kor bağırsaqdan operasiya etməkdən imtina edirdilər, çünki ailə həkimə verməyə 200 manat tapa bilməmişdi. Azərbaycanda yaşayış evlərinin çoxunda su, elektrik enerjisi, tualet yoxdu, bu, bütünlükdə Qərbi Avropadakı belə evlərdən çoxdu. Bakı əhalisinin 32 faizi kommunal mənzillərdə yaşayırdı, adambaşına 10 kvadratmetr yaşayış sahəsi düşürdü. Ölkədə nifrət at çapırdı.
(Ardı var) azadliq.info Surxay Hüseynli
Комментариев нет:
Отправить комментарий