Səlim Babullaoğlu: “Reklam mətnləri hər gün insanları təhqir edir”

Səlim Babullaoğlu ilə bu dəfə ədəbiyyat haqqında yox, ədəbiyyatın və kitabın televiziyada təbliği, televiziyada dilin istifadəsi, reklam və bu kimi başqa problemlər haqqında danışdıq.

- Necə bilirsiz, televiziyalarımızda ədəbiyyat və kitab kifayət qədər təbliğ olunurmu?
-Bir dəfə demişəm, indi bir dəfə də deyim: mən ədəbiyyatçıyam, soyuducuda da ədəbiyyat görmək istəyirəm, ona görə suala cavab verərkən ehtiraslı ola bilərəm. Bir sözlə cavab versəm sualınıza, onda deməliyəm ki, yox, kifayət qədər təbliğ olunmur. İnsanın havadan sonra ən çox istifadə elədiyi sözdür. Sözün toplandığı ən yaxşı vasitə kitabdır. Amma sabunun, şampunun təbliğinə baxın, kitabın təbliğinə baxın. Fərq məlumdur. Əlbəttə, bütün telekanallarda kitab, ədəbiyyat, ədəbiyyatçılarla bağlı verilişlərə rast gəlmək olar. AzTV-də, İTV-də də, ATV-də də, “Space”də də, Regional TV-də də… yeni nəşrlərlə bağlı proqram var, “Mədəniyyət saatı” var, “Ortaq məxrəc “, “Qərib axşamlar” var, məsələn, Regional TV-nin Xaçmaz bölməsi çoxlu dəyərli, baxımlı proqramlar edir…
“Mədəniyyət” kanalı Nobel mükafatçıları ilə bağlı silsilə hazırlayır. Demək olar ki, əksər TV-lərin Səhər proqramları ədəbiyyata lazım bilinən qədər yer verilir.
Hamısı sağ olsun, amma bu fikirdəyəm ki, bunlar azdır. Televizya mütəxəssisləri, menecerləri unutmamalıdırlar ki, mətbu söz, TV sözü bədii sözün övladıdır. Övladlar isə atalarının yanında güclü olurlar, onlara sayğıyla yanaşanda daha hörmətli olurlar.

- Televiziya dili, reklam çarxlarındakı dil, dublyaj… bu sahədə vəziyyəti necə qiymətləndirirsiz?
- Bilirsiz, əslində dünən ATV-də “Gün keçir” proqramında da bu mövzu müzakirə olunurdu. Məni də dəvət etmişdilər. Buna görə onlara təşəkkür edirəm. Orda da eynən həmin məsələlər müzakirə edilirdi. Tutalım, orta məktəb şagirdlərinin gündəliklərindəki reklam səhifələri məsələsi. Məncə bu, biabırçılıqdır. Bunlar niyə gündəliklərdə olmalıdır axı? Olmazmı, həmin reklam və elanların yerinə ədəbiyyat və mədəniyyət dünyasından dərsliklərə düşməyən əlavə məlumatlar salınsın? Olmazmı uşaqlar kompüter reklamı yerinə Məhəmməd əl Xarəzmin həyatından bir maraqlı faktla tanış olsunlar?
Ya da tutalım, “Qarqantua və Pantaqruel” haqqında, Fransua Rable haqqında nəyisə öyrənsinlər… İndi kimsə pul qazanacaq deyə gündəliklər reklam posterlərinə çevrilməlidir? Reklamlar, reklam mətnləri hər gün insanları təhqir edir. “Ana, sən qabyuyan, yaxud paltaryuyan deyilsən, sən qadınsan?” – bu nə məntiqdir, bu nə deməkdir? İndi kimsə varlanacaq deyə qadın obrazı belə bayağıcasına təhqirmi olunmalıdır? Kiminsə qabyuyan, paltaryuyan maşını yoxdursa neynəsin? Yaxud bu maşınlar icad olunana qədər yaşamış insanlar, qadınlar necə olsunlar? Sabah da “samosval” maşınları reklam edib desinlər ki, ata, sən hambal deyilsən…Gülüncdür bütün bunlar. “Susuzluğuna etibar et!”. Bu nə deməkdir? Bu hansı dildədir? Belə misallar sonsuzdur. Konfetləri animasiya ilə hərəkətə gətirirlər, onlardan obraz düzəldirlər, sonra da onları yeyirlər. Bu ki hannibalizmdir…
Nə vaxta qədər aparıcılar Azərbaycan dilində baş tutmadı, mümkün olmadı, yaxud elə olmadı yerinə “alınmadı” sözünü istifadə edəcəklər. Yaxud ruscada “kotoriy”in kalkası olan “hansı ki” kəlməsini işlədəcəklər? Alınmadı, alındı, bizim dildə pərt olmaq, qızarmaq, yaxud utanmaq mənasını verir. Deyirlər, filankəs alındı. Yəni pərt oldu. Belə misallar onlarcadır. Mən bu fikirlərin bir çoxunu verilişin aparıcısı Nanə xanımla söhbətimdə dedim. Onlar da sağ olsunlar ki, bu məsələləri qabartmışdılar. Ümumiyyətlə, son 4-5 ayda ATV-nin siması dəyişir, şəxsən bu məni sevindirir. Ağıllı, düşündürücü verilişlər artır. Studiyalar, dekorasiyalar yenilənir. Bunu informasiya proqramlarında da hiss eləmək olar, başqa verilişlərdə də. O toyxana estetikası aradan çıxır, inanıram ki,Vüqar Qaradağlı və komandası daha xeyirli işlər görəcəklər.
Bir məqamı da deyim. Bəzən olur ki, bir kanalda gözümüzü döyənək edən bayağı veriliş ya ictimai qınaq, ya sadəcə rəhbərliyi tərəfindən haqlı olaraq bağlanır. Bir-iki həftə sonra görürsən ki, həmin o bayağı veriliş başqa kanalda efirə çıxır. Buna yol vermək olmaz. Yalnız reytinq xətrinə işləmək, cılız rəqabət aparmaq olmaz. Əgər bir bayağı veriliş bağlanırsa, başqa kanalda onun peyda olması peşə əxlaqına ziddir. Nə olsun ortada hansısa reklam və sponsor pulu var. Axı veriliş sonucda Azərbaycan tamaşaçısının əleyhinə işləyir. Bilirsiz, xaricdə belə bir təcrübə var. Bir adam işə girəndə ondan əvvəlki iş yerindən xasiyyətnamə istəyirlər. Yəni dolayı yolla peşəkar kriteriyalar var. Yox, mən demək istəmirəm ki, kimsə şəxsi problem zəminində iş yerindən gedibsə, o başqa yerdə işləməsin. Söhbət proqramdan gedir. Bir kanalda özünü doğrultmayan bayağı verilişin başqa kanalda təkrar peyda olması peşəkar əxlaqa ziddir. Bu şeylər olmayınca nəticələrdə axsayacağıq.

-Necə bilirsiz, toxunduğumuz bu məsələlərin həlli üçün mərkəzləşmiş struktur olmalıdır?
-Əslində bu struktur var. Televiziya Şurası var və bir çox məslələlərə o nəzarət edir. Amma son toxunduğum məsələ məncə onların diqqətindən yayınıb. Qaldı dil məsələlərinə , ölkə başçısının bu ilin may ayında bir sərəncamı oldu. Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında. Məncə bu istiqamətdə mövcud komissiya işləyir və noyabr ayından sonra bu məsələlərə aydınlıq gələcək, əlbəttə.

“525-ci qəzet”