Sima Ənnağının musiqili şeirləri

İbrahim Sel

 “Alatoran” yazar hərəkatını izləyənlər üçün Sima Ənnağının şeirlər kitabı yeni ədəbi hadisə ola bilər. Düzdür, bundan əvvəl ədəbi qəzet və jurnallarda Simanın şeirləri ara-sıra görünürdü- o əsasən təhlillər yazır və tərcümələr edirdi- lakin ara-sıra başqa şeydir, qabağında real, kağızdan və fikirlərdən dördbucaqlı şəklində yoğrulmuş kitabın olması isə başqa məsələ; artıq burda müəllifin iç dünyası ilə tanış olursan, onun sözə münasibətini aydınca sezirsən və poetik potensialını qiymətləndirmək üçün geniş imkanlar yaranır.

 Adı “Oyuncaqların üsyanı” olan kitabda məsum bir insan dünyası inikas edilib, qadın duyğularının əks-sədası yer alıb. Hər şeydən əvvəl, kitab yaxşı dizayn olunub. Mütaliədə ilk nəzərə çarpan isə Simanın səmimiliyidir. Aristokratlıq Simanın ruhundadır. İndilərdə çox yazırlar, nə gəldi yazırlar və ərsəyə gətirdikləri çeynə-tüpür maklaturanın fonunda bolluca piar da olunurlar. Aurası kəndə bağlı qalan, amma paytaxta köçüb media aslanlara çevrilən, stilini Sindi Krouforda bənzədərək oxucunun ətini tökən, min bir ciddi-cəhdlə mədəni olduğunu sübut etmək üçün rus dilinin qol-qabırğasını sındıran bir çox qadın yazarlarımız özlərini də bezdiriblər, xalqı da. Sarışın rəngə boyadıqları priçeskalarının altından Qafqazın qədim sakini- tərəkəmə cizgiləri aydınca sezilməkdədir. Simanın “Bizim qadınlarda” şeirində deyildiyi kimi: “En yerə, bizim kimi bozbaş bişir!” Sima ari qızı olmasına rəğmən moedrn ruhla çox yaxın məsafədədir.

Bakı- ovcumun içində,

Ürəyimin içində,

Gözümün içindədir…

 Bəli, modern yazmaq hər adama yaraşmır. Daha dəqiq desək, yapışmır. Simada hər fikir, hər misra tam səmimidir. Çünki o sırf duyğularını yazır, stilə uyğun nəsə qondarmır.

 Başlayaq hədəfə gələn cəhətlərdən. “Səninlə görüşəndən sonra” zəifdir, hətta zaydır deməkdən özümü zorla saxlayıram. Kitab belə bir neqativ şeirlə başlayır. Bəlkə bu da bir taktikadır? Axı AYO-çular həm də müxtəlif taktiki gedişləri ilə də yadda qalıblar. Deyə bilmərəm. İndi kitab qabağımdadır, “Məgər bu azdır?” misrası ilə bitən ikinci şeirin altına sadə karandaşla “Bəli, azdır” yazmışam.  

 Vərəqləyib mütaliəni davam etdirdikcə isə tam fərqli auraya düşürsən. Əsl zövq başlanır. “Deyirsən” şeirində verilən mesaj təbitətin qanunları ilə üst-üstə düşür. Və ardınca “Yad planet”… Bu şeir rok mahnı tipindədir. Məhz bura çatanda istirahət vaxtım üçün necə dəyərli bir tapıntı əldə etdiyini anladım. Son zamanlar elə ağır materiallarla yüklənmişəm ki… Kutzeye, Nabokov, Silvia Plathın gündəlikləri, Rinöske, Folkner, Böll… Hamısını oxuyub şərhlər yazmalı, dekonstruksiya hazırlamalı və zövqlərinə uyğun olaraq dostlara hansınısa oxumağı məsləhət görməliydim. Bir sözlə, başım şişmişdi, fayllar üst-üstə qalaqlanmışdı. Hətta məndə azca da olsa, ədəbiyyata bir “otvraşşenie” yaranmaqdaydı. Hamısı da o səbəbdən ki, istirahət vaxtımın qayğısına qalmamışdım, qarışdırmışdım bir-birinə. Məsələn, qatarda oxunmalı kitabı divanda uzanaraq oxuyursan, tənəffüslərdə oxunmalı kitabı maşının arxa oturacağında. Ondan proqram qarışır bir-birinə. “Oyuncaqların oyunu” isə ruhu cilalayır. Sakitləşdirir, səbrli olmağa çağırır, akummolyator kimi enerji ilə yükləyərək yenidən həyata desant edir. Mən bilirdim bu xüsusda kitablar var, ancaq işimə elə qapılmışdım ki, onlardan ayrı düşmüşdüm. Çoxdan fikrim vardı ki, rahat və yüngül kitablar taparaq əlimin altında saxlayım. “Oyuncaqların oyunu” vaxtında o boşluğu doldurdu.

Günəşin həlim istisi

Çöhrəmi oxşayanda,

Budaqlarda tumurcuqlar pırtlayanda,

Səhər tezdən qayğısız sərçələr

Yuxuma haram qatanda,

Anlayıram: yaz gəlibdir… 

 Kitabın öz sözündə yazır, həyəcanlıyam, ona görə ki, ilk kitabımla ədəbi mühitə qatılmağa cürət edirəm. Əlbəttə, bu təvazökarlıq nümunəsidir. Sima ədəbi camiədə kifayət qədər tanınan və sevilən müəllifdir. Xidmətləri yetərincədir, ona görə də başı ucadır. O qədər Azərbaycanda analoqu olmayan nəzəriyyələri və cərəyanları tərcümə edərək cəmiyyətə ərməğan edib ki! Bu qız ədəbiyyatşünaslığa öz töhfəsini verib. Başqaları gülə-bülbülə şeir qoşub gündəmə gəlməyə çalışdığı vaxt, ürəyinin yağını əridərək tərcümələrlə məşğul olub. Mətbuatda gedən yazılarında zərrə qədər də olsa, “çuşkalıq” komponentinə rast gəlməzsən, halbuki bayağılıq baş alıb gedir. Bakını köçlər basandan sonra öz aliliyini saxlamaq və fərqlənmək də asan iş deyil. 

 Kapitalist ölkələrində hər firmanın “üzü” olur (litso firmı), bu əsasən gənc və qəşəng qızlardan seçilir, onun çöhrəsi təşkilatının bir növ simgəsi kimi yaddaşlarda oturur. Həmin işçi həm də firmanın tərəqqiyə hesablanmış mexanizmindən kifayət qədər baş çıxarır, işgüzar və ümumi inkişafa yardımçı olur. AYO-da da “firmanın üzü” rolunu Sima Ənnağı oynayır. AYO- orda əsas tərcümə işlərini görən bu qızla assosiasiya olunur. Mənçimçün Sima Ənnağısız AYO-nu təsəvvür etmək olduqca çətindir.

 Ön sözdə yazır ki, kitabı çap etdirmək uzun əzab-əziyyətlərdən sonra başa gəldi. Bəli, hamımız bilirik ki, əgər yerlilərin hakimiyyətdə deyilsə, bu məmləkətdə geniş ictimaiyyətə öz sözünü çatdırmaq, kitab buraxmaq, hətta dərc olunmaq çətin məsələdir. Gərək bəxtin gətirə lazım olan bölgədə doğulasan- müstəqilliyin bizə bəxş etdiyi töhfələrdən biri də budur!

 Ümumilikdə götürəndə, nə anlaşılır bu kitabdan? Müəllif sırf azərbaycanlıdır, öz dilinin incəliklərinə çox gözəl bələddir, halbuki məhz bu kriteriya indi çoxlarında çatışmır. Fikri bəzi saxta pafosçulardan fərqli olaraq sadə, apaydın şəkildə oxucuya çatdırmağı bacarır. Müəllif o qədər səlisdir ki, məşhur “rus sadəliyi”ni təcəssüm etdirən obraz yaradıb. Yəqin ki burada Sima xanımın rusdilli pedaqoji təhsili az rol oynamayıb.

Axı bu mənim dünyamdır…

Mənim dünyam…

 Ruh sakitliyinə çağırış edən “Oyuncaqların oyunu”nu almaq, tapıb oxumaq qərarına gələcək oxucularımıza məsləhət görərdim ki, bu kitabı ayurveda musiqiləri sədaları altında oxusunlar. Yutub belə musiqilərlə doludur. İkiqat həzz verəcək. Ancaq o fonda Simanın stixiyasını tam anlamaq olur .

 Borxesin kitab haqqında bir yazısı var. Deyir kitablar ona görə yazılmayıb, onu başa düşsünlər, ona görə yazılıb ki, oxucu bu kitabları öz istədiyi kimi başa düşsün və düşünmək imkanı əldə etsin. Və bura “Poeziya qədimlərdə ilahidən gələn səslər olub” fikrimizi də əlavə etsək, Simanın şeirləri ayurveda mahnıları ilə təmasda riqqətəgətirən bir atmosfer yaradaraq oxucunu çuğlayır. Sima elə sənətkarlardandır ki, oxucuya özünəməxsus aura bəxş edir, oxuyla paralel kosmik musiqi notları da eşidirsən.

Ver mənə büllür kimi pak duyğularını,

Həsrətdən axan göz yaşlarını,

Qəlbinin məxfi guşəsinə baş vur,

Həqiqəti orda ara,

Qalma haqla nahaqq arasında,

Tərəddüdlər içində.

Soruş, 

Soruş könlündən,

O səadət mülkündən,

Kimdi sənin can yoldaşın

Haralardadır…

 Sezdinizmi? Poeziya elə budur. Əsl mahnı effektidir. Varmı bizdə belə sətirləri notlara kökləyəcək bəstəkarlar? Buyursunlar… İncəsənət institutunun yaradıcılıq fakultələri üçün bol eksperiment material))

Könlümün saray daşları

Yaquttək qanlı-qanlı

Danələrlə bəzəndi,

Ürəyim param-parça,

Ürəyimdə xarabalıq.

 Şeir- sırf mahnı effekti verməlidir. Şeirin musiqisi içində olmalıdır. Musiqilikdən kənar şeir ölüdür.

 Simanın “Qızcığaz” şeirini yeni nəşr etdiyimiz “Azərbaycan şeir antologiyası”na salmışıq. Doğrudan da ideal sənət nümunəsidir.

 Həmişə “sənət sənət üçündür” tendensiyasına sadiq kimi görünən Simanın kitabda sərgilədiyi “sənət xalq üçündür” mövqeyi bir antiqlobalist kimi mənim ürəyimcə oldu.

 “Döyüşkənlərə e-mail” şeiri də oxunaqlı şeirdir. Bu, bir növ mübariz insanların, qaniçən məmurlara qarşı çarpışan yoldaşların himndir. Bir dəyərli jurnalist dostum var, ona göstərəcəm, qoy oxusun, inanıram ki xoşuna gələcək.

Bəlağətli yazmışam?

Axı bu həqiqətdir.

 Onun şeirlərində maraqlı poetik tutum var:

Qayğılar daşını əritmək üçün,

Kədər buludunu dağıtmaq üçün

Bir sözün kifayətdir,

Yalnız bir sözün…

 “Fərqli dünyalar” şeirində insan yaşantılarını, bir roman səhifələrinə sığmayacaq duyğuları bir şeir parçasında vermək cəhdi:

Fani idim, varlıq verdin,

Kiçik idim, böyütdün,

Özümə düşmən idim,

Dost etdin,

Dost oldun,

Mən bunu istəmədim

-zənnimcə uğurlu alınıb. 

 “Alleqoriya” şeir deyil, bir qəlb hekayətidir. “Qəlb aynası üstündəki pərdəni…” şeiri də ecazkardır.

 Bilmirəm, milliliyi kim necə başa düşür? Çünki indilərdə bizdə bir çox anlayışlar kimi “millilik” də mutasiya olunaraq kəllə-mayallaq forma alıb. “Oyuncaqlar”da sırf azərbaycanlı ruhu duyulur (yaxşı mənada, indi bizdə tez-tez işlədilən arxaik mənada yox!). Bu cür eksperimentlər nə qədər çox olsa yaxşıdır. Sima Ənnağı qələmində azərbaycanlı olmaq prestij kimi görülür. Bu, əlbəttə ki təqdirəlayiqdir.

 Bəli, həyat heç vaxt tükənmir, hər şey yaxşı olacaq, müvəqqəti üzüntülərin izi də qalmayacaq… Simacan, bizə bu cür optimist duyğular aşıladığın üçün sənə təşəkkürlər! Ardı bəlkə oldu, hə? Kim bilir… Sənə müdrik olmağı arzulayıram.