“ƏRƏB BA­HARI”NIN GÖ­RÜN­MƏ­YƏN TƏ­RƏF­LƏRİ

Asif Həsənli

Professional Oxucu Liqası

Ərəb baharının təşkilatçısı –Facebook

Əsas məq­səd ha­ki­miy­yəti de­vir­mək, döv­lət çev­ri­lişi et­mək­dir, nef­tə yi­yə­lən­mək­dir

17 de­kabr 2011-ci ildə Tu­nis­də ha­ki­miy­yətə qar­şı nü­ma­yiş­çi­lə­rin eti­raz dal­ğası «ərəb ba­harı»nın baş­lan­ğıc nöq­təsi oldu. İn­qi­lab dal­ğası Mi­sirə keçdi. Li­vi­yada və­tən­daş mü­ha­ri­bəsi baş verdi. Bəh­reyn, Su­riya, Yə­mən­də xalq üs­yanı, Əl­cəzair­də, İor­da­ni­yada, Mə­ra­keş­də və Oman­da küt­ləvi eti­raz ak­si­ya­ları, Livan, Mav­ri­ta­niya, Sudan, Səu­diy­yə Ərə­bis­tanı və Kü­veyt­də sosial bə­ra­bər­siz­liyə qar­şı eti­raz­lar baş verdi.

20-dən çox ərəb öl­kə­sin­də təq­ri­bən eyni vaxt­da küt­ləvi nü­ma­yiş­lər, eti­raz dal­ğa­ları, üs­yan və in­qi­lab baş ver­miş­di.

Bu­rada incə və dü­şün­dü­rücü mə­qam odur ki, 20 öl­kə­nin təq­ri­bən 13-də xalq küt­lə­ləri Fa­sebook və Tvit­ter sosial şə­bə­kə­ləri və Qooql əha­təli in­ter­net şə­bə­kəsi va­si­təsi ilə ayağa qall­dı­rıl­mış­dı.

İn­ter­net va­si­təsi ilə bü­tün ərəb dün­ya­sını çal­xa­la­yan ça­ğı­rış­la­rın eyni mə­kan­dan idarə olun­ma­sını gü­man et­mək ol­maz­mı? Əgər olar­sa, o za­man araş­dır­ma apar­mağa eh­ti­yac ya­ra­nır və bu öl­kə­nin təq­ri­bən ABŞ ol­ması gün­dəmə gəlir.

Elə isə, gəlin, eh­ti­mal və gü­man­lara yox, konk­ret fakt­lara  is­ti­nad edək və «ərəb ba­harı»nın gö­rün­mə­yən tə­rəf­lə­rini nə­zər­dən ke­çir­məyə ça­lı­şaq.

Mi­sir­də 13 yaş­lı Fa­ri­qin Fa­sebook sosial şə­bəkə ilə bü­tün öl­kəyə et­diyi ça­ğı­rış ha­mıya bəl­li­dir. Gö­rək bu Fa­riq kim­dir və onun in­ter­net şə­bəkə ilə əla­qəsi nə vaxt ya­ran­mış, nə üçün xal­qa mü­raciət etmiş, xalq onun ça­ğı­rı­şına han­sı sə­bəb­dən müs­bət reak­siya ver­miş­dir?

Əv­vəl­cə, qeyd edək ki, hə­min Fa­ri­qin atası Sə­lim əl-Sü­veyn 12 il ABŞ-da ya­şa­mış, Ka­li­for­ni­yada ali təh­sil almış, Lara adlı ABŞ və­tən­daşı ilə ev­lən­miş­dir. Bu ailə 2004-cü ildə Mi­sirə gəl­miş­dir. Əs­lən Qa­hi­rə­dən olan Sə­lim əl-Sü­veyn Qa­hi­rədə bö­yük in­ter­net şə­bə­kəsi ya­rat­mış, ABŞ-ın apa­rıcı fir­ma­ları ilə ti­ca­rət mü­qa­vi­lə­ləri bağ­la­mış­dır.

Lara isə Qa­hirə Uni­ver­si­te­ti­nin bey­nəl­xalq si­yasi əla­qə­lər fa­kül­tə­si­nin müəl­li­məsi  kimi ça­lış­mış, Va­şinq­ton, Nyu-York, Te­xas və Ka­li­for­niya şə­hər­ləri ilə Si­yasi Dia­loq­lar Mər­kə­zi­nin di­rek­toru kimi ic­timai fəa­liy­yət gös­tər­miş­dir.

24 yan­var 2011-ci ildə Fa­riq Fa­sebook in­ter­net şə­bə­kəsi va­si­tə­silə bü­tün Mi­sir xal­qına hə­yə­can­lı bir ça­ğı­rış etdi:

«Ey qə­dim və ulu Mi­sir xalqı! Sa­bah 25 yan­var 2011-ci il saat 11-00-da Qa­hi­rədə Təh­rir mey­da­nın­da Mi­si­rin yeni hə­yat dal­ğası baş qal­dı­ra­caq! Ba dal­ğa Mi­sirə xoş­bəxt­lik və fi­ra­van hə­yat gə­ti­rə­cək! Hüs­nü Mü­ba­rə­kin ha­ki­miy­yə­ti­nin sonu çat­mış­dür. Bunu o, özü də başa dü­şür və ar­tıq ha­ki­miy­yəti təh­vil ver­mək fik­rin­dən uzaq deyil.  Qə­dim Mi­sir mə­də­niy­yə­ti­nin, yük­sək si­vi­li­za­si­ya­sı­nın, müa­sir hə­yat tər­zi­nin in­ki­şafı na­minə, xal­qın şən və bəx­tə­vər gün­lə­ri­nin qu­rul­ması na­minə, mad­di və mə­nəvi azad­lıq­la­rın hə­yata ke­çi­ril­məsi na­minə Təh­rir mey­da­nına yı­ğı­şın!

Mi­sir xal­qı ən yük­sək mə­də­niy­yətə ma­lik olan xalq­dır. Ən yük­sək mə­də­niy­yətə ma­lik olan xalq ən yük­sək sə­viy­yədə, di­gər xalq­lar­dan daha yax­şı ya­şa­ma­lı­dır. Bunu Təh­rir gös­tə­rə­cək! Təh­rir bi­zim ta­le­yi­miz ola­caq! Təh­rirə yı­ğı­şın, Təh­rirə axı­şın, Təh­rirə gəlin!

Bu axın Mi­sir xal­qı­nın azad­lıq axını ola­caq­dır!

Mə­nim 13 ya­şım var! Mən keç­mi­şin bəd­bəxt Mi­si­rin­də yox, gə­lə­cə­yin xoş­bəxt Mi­si­rin­də ya­şa­maq is­tə­yi­rəm! Mə­nim kimi mil­yon­lar­la Mi­sir öv­lad­ları yax­şı ya­şa­mağa la­yiq­dir­lər! Xoş­bəxt Mi­si­rin şən və ideal hə­yatı uğ­run­da la­yiq ol­du­ğu­muz haq­qı al­maq üçün Təh­rir mey­da­nın­da sa­bah saat 11-də gö­rü­şə­cə­yik! Mi­sir xal­qı azad­lıq xal­qı­dır! Azad­lıq xal­qını azad­lığa ça­ğı­rı­rıq! Bu ça­ğı­rış Mi­si­rin və Mi­sir xal­qı­nın ça­ğı­rı­şı­dır! De­məli, saat 11-00-da Təh­rir­də!»

Er­təsi gün Fa­ri­qin bu ça­ğı­rı­şına 500 min adam yı­ğış­dı. Üç gün ər­zin­də bu rə­qəm ar­tıq 3 mil­yonu keç­miş­di. Qa­hi­rə­nin Təh­rir mey­danı azad­lıq mey­da­nına yox, qa­rət­lər, iğ­ti­şaş­lar, qətl­lər mey­da­nına çev­ril­di. Fa­ri­qin kim ol­ma­sı­nın ar­tıq heç bir əhə­miy­yəti yox idi. Üs­yan alovu bü­tün öl­kəni bü­rüdü. Get­dik­cə güc­lən­di.

13 yaş­lı bu oğ­lanı nə va­dar et­miş­di ki, bü­tün Mi­sirə mü­raciət et­məyə məc­bur olur­du? Ata­sı­nın ki­fa­yət qə­dər var-döv­ləti, anası uni­ver­si­tet müəl­li­məsi, özü isə hər şey­lə tə­min olu­nan bir uşaq! Bu vax­ta qə­dər heç bir si­yasi pro­ses­də iş­ti­rak et­mə­yən, va­li­deyn­lə­rinə, müəl­lim­lə­rinə və döv­lət adam­la­rına qar­şı şəx­si fik­rini söy­lə­mə­yən, o qə­dər də öz həm­ya­şıd­ları ara­sın­da se­çil­mə­yən bu uşa­ğın bir­dən-birə in­ter­netə mü­raciət et­mə­si­nin sə­bəbi nə ola bi­lər­di? Bu­rada yal­nız bir ar­qu­ment or­taya çı­xır ki, bu da çox çək­mədi ki, in­ter­net şə­bə­kə­lə­rin­də ya­yıl­dı: «ABŞ-ın si­fa­rişi ilə va­li­deyn­lə­rin tə­şəb­büsü ilə ça­ğı­rış edil­miş­dir!

Bəl­kə də Fa­ri­qin va­li­deyn­ləri öz­ləri uşa­ğın adın­dan ça­ğı­rış edib­lər?» 

Hər hal­da bu iki ver­si­ya­dan biri hə­qi­qətə uy­ğun gəlir.

İn­ter­net şə­bə­kə­lə­rin­də bu ça­ğı­rı­şın ABŞ-ın si­fa­rişi ilə ya­zıl­dı­ğını id­dia edən­lə­rin əv­vəl­cə ya­nıl­dı­ğını gü­man et­mək olar­dı. Bir müd­dət son­ra ha­di­sə­lə­rin in­ki­şafı və Mə­həm­məd əl-Ba­ra­de­yin Mi­sirə gə­lə­rək Hüs­nü Mü­ba­rə­kin is­te­faya get­mə­si­nin vax­tı­nın çat­dı­ğını bil­di­rən bə­ya­nat­lar ver­məsi onu gös­tər­di ki, 13 yaşı bir gən­cin ça­ğı­rışı heç də Mi­sir xal­qı­nın ümumi rəyi de­yil­dir.

Əv­vəla, bu ça­ğı­rışı edən Fa­ri­qin özü­nün kim ol­duğu, va­li­deyn­lə­ri­nin ABŞ-la əla­qə­si­nin sıx ol­duğu, bu öl­kə­nin döv­lət or­qan­ları ilə, qeyri-hö­ku­mət təş­ki­lat­ları ilə və di­gər bey­nəl­xalq təş­ki­lat­lar­la əla­qə­lə­ri­nin ol­ması ay­dın­laş­dı­rıl­dı və mə­lu­mat­lar do­laş­mağa baş­ladı ki, Mi­si­rin sse­na­risi məhz ABŞ-da ha­zır­lan­mış, ABŞ və­tən­da­şı­nın oğlu tə­rə­fin­dən ça­ğı­rış elan edil­miş və Təh­rir mey­da­nın­dakı mü­na­qişə bu döv­lə­tin əlal­tı­ları tə­rə­fin­dən qı­zış­dı­rıl­mış­dır.

Şi­mali Af­ri­ka­nın apa­rıcı mət­buat or­qan­la­rın­dan olan «Əl-Ərəb Nyus» in­for­ma­siya agent­li­yi­nin Qa­hirə bü­rosu bu ba­rədə daha cid­di xə­bər­lər ve­rir­di. Agent­lik ya­zır­dı:

 «Fa­riq adlı 13 yaş­lı uşa­ğın in­ter­net­lə bü­tün Qa­hi­rəni ayağa qal­dır­ması ABŞ kəş­fiy­ya­tı­nın işi­dir. Mə­sələ on­da­dır ki, Fa­ri­qin atası Sə­lim in­ter­net şə­bə­kə­sinə rəh­bər­lik edir. Bir gün­də bu qə­dər adamı mey­dana yığ­maq, sü­rət­li in­ter­net­dən is­ti­fadə etmək, mə­lu­matı yay­maq, bü­tün sayt­lara və email agent­lə­rinə, küt­ləvi in­for­ma­siya va­si­tə­lə­rinə gön­dər­mə­yin öh­də­sin­dən yal­nız atası Sə­lim gəl­miş­dir. Anası Lara isə bu xə­bəri bey­nəl­xalq aləmə, a cüm­lə­dən, ABŞ-ın si­yasi dai­rə­lə­rinə mə­lu­mat ver­miş, ora­dan gös­tə­riş­lər al­mış­dır».

 Agent­li­yin araş­dır­ma­sına görə Fa­ri­qin ça­ğı­rışı ABŞ-ın təş­ki­li­dir, Qa­hi­rədə təş­ki­lat­çı­lıq iş­lə­rini isə məhz ABŞ tə­rə­fin­dən 12 il əv­vəl Qa­hi­rəyə yer­ləş­di­ril­miş öz agent­ləri – Sə­lim və Lara, yəni Fa­ri­qin va­li­deyn­ləri ol­muş­dur.

MA­QATE-nin rəh­bəri, əs­lən mi­sir­li olan Mə­həm­məd əl-Ba­ra­de­yin bir­dən-birə Mi­sir pre­zi­den­ti ol­maq is­tə­yi­nin kö­kün­də də məhz ABŞ fak­to­ru­nun da­yan­dığı şüb­hə­siz­dir. Əgər MA­QATE ABŞ-ın məq­səd­ləri üçün fəa­liy­yət gös­tə­rən bir təş­ki­lat­dır­sa, bu təş­ki­la­tın rəh­bəri də ABŞ-ın agen­tura şə­bə­kə­si­nin üzvü ol­ma­lı­dır. Nə­zərə al­saq ki, Mə­həm­məd əl-Ba­ra­dey ABŞ-dan Mi­sirə pre­zi­dent ol­maq id­dia­sı ilə gəl­miş­dir­sə, de­məli, bu id­dia­nın tam tə­fər­rüat­ları Ağ Evdə cı­zıl­mış, Mə­həm­məd əl-Ba­ra­dey Mi­sir pre­zi­den­tinə na­mi­zəd se­çil­miş və  Mi­sirə gön­də­ril­miş­dir.

Fa­ri­qin ata­sı­nın 12 il ABŞ-da ya­şa­ma­sını və ana­sı­nın ABŞ və­tən­daşı ol­ma­sını diq­qət mər­kə­zinə gə­tir­sək şüb­hə et­mək ol­maz ki, 13 yaş­lı bu uşa­ğın ça­ğı­rı­şı­nın kon­tur­ları da məhz ABŞ agent­ləri tə­rə­fin­dən ha­zır­lan­mış­dır.

De­məli, «ərəb ba­harı»nın ilk sse­na­ri­sini məhz Ağ Evin rəh­bər­ləri yaz­mış­lar.

Daha bir ma­raq­lı mə­qama Li­van­da rast gə­li­rik. O qə­dər də in­ki­şaf et­mə­yən bu öl­kədə in­ter­net şə­bə­kə­si­nin zəif ol­du­ğuna bax­ma­ya­raq fev­ra­lın 27-də  təq­ri­bən yenə də saat 11-00-da Fa­sebook şə­bə­kəsi va­si­tə­silə yeni ça­ğı­rış edil­di. Əhali Li­va­nın pay­tax­tı «Əzab­lı­lar mey­danı»na ça­ğı­rı­lır­dı­lar.

Qə­ribə də bu­dur ki, in­ter­net va­si­tə­silə de­mok­ra­tiya, azad­lıq, sosial bə­ra­bər­lik və hü­quqi döv­lət şüar­ları səs­lən­di­ri­lir, xal­qın hə­yat sə­viy­yə­sini yük­səlt­mək üçün is­la­hat­lar ve­ril­məsi tə­ləb olu­nur­du. Əha­li­nin ən zəif yer­lə­rin­dən «tutan» təş­ki­lat­çı­lar bu kimi vəd­lər­lə in­san­ları «Əzab­lı­lar mey­danı»na də­vət edir­di­lər.

Er­təsi gün isə mey­dan­da ta­ma­milə baş­qa şüar­la­rın səs­lən­di­ril­məsi bu­nun da müəy­yən qüv­və­lə­rin təx­ri­batı ol­du­ğunu üzə çı­xar­dı. Nü­ma­yiş­çi­lər han­sı tə­ləb­lər irəli sür­məyə baş­la­mış­dı­lar. On­la­rın tə­ləb­ləri belə idi:

«Hiz­bul­lah» şiə qrup­laş­ma­ları si­lahı yerə qoy­sun­lar, Li­van or­du­su­nun tə­rə­finə keç­sin­lər.

Elə hə­min mey­dan­da Hiz­bul­lah tə­rəf­dar­ları ilə di­gər din qrup­laş­ma­ları ara­sın­da mü­na­qişə qı­zış­dı, qa­rət­lər baş­lan­dı, təx­ri­bat­lar tö­rə­dil­di və asa­yiş po­zul­du.

Amma dini ic­ma­la­rın işə qa­rış­ması nə­ti­cə­sin­də və­ziy­yət sta­bil­ləş­di, mü­vəq­qəti ba­rı­şıq əldə olun­du.

 Ba­rı­şıq za­manı bir-bi­rinə zid­diy­yət­li möv­qe tu­tan iki qrup­laş­ma ara­sın­dakı an­laş­ma nə­ti­cə­sin­də mə­lum oldu ki,  bu da təş­kil­dir.

Su­ri­yada baş­la­nan eti­raz dal­ğası da Mi­si­rin ana­loji varian­tı de­mək idi. Yenə də hə­min Fa­sebook sosial şə­bə­kəsi va­si­tə­silə 4 fev­ral 2011-ci il ta­rix­də bü­tün Su­riya əha­li­sinə mü­raciət edə­rək bu günü xal­qın «Qə­zəb günü» ad­lan­dır­dı və saat 11-00-da ha­mını mey­dan­lara axış­mağa ça­ğır­dı.

Bə­şər Əsəd komp­ro­misə ge­də­rək öl­kədə 48 il­dən çox da­vam edən föv­qə­ladə və­ziy­yəti ara­dan gö­tür­dü, amma bu heç nəyi də­yiş­mədi.

Hal­buki nü­ma­yiş­çi­lər ilk növ­bədə «föv­qə­ladə və­ziy­yət ara­dan qal­dı­rıl­sın» şüar­ları ilə kü­çəyə çı­xi­mış­dı­lar. Belə bir mən­zərə ya­ran­mış­dı ki, on­la­rın tə­ləb­lə­ri­nin əsa­sın­da məhz bu da­ya­nır, amma bu tə­ləb ye­rinə ye­ti­ril­dik­dən son­ra nü­ma­yiş­çi­lər daha da qı­zı­şa­raq Bə­şər Əsə­din özü­nün is­te­faya get­məsi tə­lə­bini irəli sür­dü­lər.

Təbii ki, bu­rada bü­tün amil­lə­rin xa­rici fak­tora əsas­lan­ma­sını söy­lə­mək əda­lət­siz­lik olar­dı. Çün­ki hü­cum­lar­dan, qa­rət­lər­dən qı­zış­mış xalq küt­lə­lə­ri­nin qa­ba­ğın­da heç nə da­yana bil­məz. Müx­tə­lif tə­bə­qə­lər­dən iba­rət olan nü­ma­yiş­çi­lər dəs­tə­si­nin tə­ləb­ləri də müx­tə­lif cür səs­lə­nir.

So­ma­lidə 13 fev­ral 2011-ci il saat 11-00-da mər­kəzi mey­dana yı­ğı­şa­raq əv­vəl­cə əmək haq­la­rı­nın ar­tı­rıl­ması tə­lə­bini irəli sür­dü­lər, son­ra isə üs­yan­çı­lar «Mü­ca­hid­lə­rin Şə­bab Hə­rə­katı» qrup­laş­ma­sı­nın li­deri Şeyx İb­ra­hi­min və Fe­de­ral hö­ku­mə­tin baş­çısı Şeyx Şə­rif Əh­mə­din ha­ki­miy­yə­ti­nin dev­ril­mə­sini tə­ləb et­di­lər.

Bü­tün bu ha­di­sə­lə­rin fo­nun­da ana­lo­giya üzrə konk­ret fakt­ları nə­zər­dən ke­çir­sək han­sı amil­lə­rin əsas rol oy­na­dı­ğını mü­şa­hidə edə­rik. Bu amil­lər han­sı­lar­dır:

1.Baş ver­miş eti­raz ak­si­ya­la­rı­nın sse­na­risi və tə­ləb­ləri de­mək olar ki, ey­ni­dir.

2.Ça­ğı­rış va­si­təsi əsa­sən Fa­sebook-dur.

3.Baş­lan­ma vax­tı hər yer­də saat 11-00-ı əhatə edir.

4.Əsas məq­səd ha­ki­miy­yəti de­vir­mək, döv­lət çev­ri­lişi et­mək­dir, nef­tə yi­yə­lən­mək­dir.

Qeyd olu­nan bu amil­lə­rin za­man və mə­kan ba­xı­mın­dan ana­li­tik təh­li­lini apar­saq və ha­di­sə­lə­rin ge­di­şinə rəh­bər­lik edən qüv­və­lə­rin ha­ra­dan qay­naq­lan­dı­ğını ana­liz et­sək aşa­ğı­dakı ye­kun nə­ti­cəyə gə­lə­rik:

1.«Ərəb ba­harı»nın sse­na­risi ABŞ-da ha­zır­lan­mış­dır.

2.Ərəb dün­ya­sını eti­raz ak­si­ya­la­rına ça­ğı­rışı hə­yata ke­çi­rən Fa­sebook sosial şə­bə­kəsi ABŞ tə­rə­fin­dən idarə olu­nur və bu şə­bə­kəni idarə edən­lər əha­lini mey­dan­lara yığ­maq üçün küt­ləvi ça­ğı­rış­lar edir­lər.

3.Eti­raz­la­rın əsas məq­sədi döv­lət çev­ri­liş­ləri et­mək və re­jim­ləri də­yiş­mək va­si­tə­silə ABŞ-a ya­xın olan hö­ku­mət­lə­rin qu­rul­ması - ABŞ-ın si­ya­sə­tinə uy­ğun­dur.

4.Əsas hə­də­fin mü­səl­man öl­kə­ləri ol­ması ABŞ-ın rəh­bər­liyi ilə Av­ro­pa­nın mə­na­fe­yinə uy­ğun­dur.

5.Əsas in­qi­lab­la­rın neft öl­kə­lə­rin­də baş ver­məsi ABŞ-ın neft si­ya­sə­ti­nin baş­lıca prio­ri­tet­lə­rin­dən bi­ri­dir. De­məli, 2010-cu ilin de­kab­rın­da baş­la­mış olan «ərəb ba­harı» sse­na­risi ABŞ tə­rə­fin­dən ha­zır­lan­mış bir «ta­maşa» ol­muş­­dur ki,  bu «ta­maşa»nın qu­­ru­luş­çu re­jis­soru, bədii rəh­­bəri Ağ Ev olmuş, rol­ları isə  məz­lum xalq küt­lə­ləri oy­na­­mış­dır.

Geo­si­yasi mə­kan­da xal­qı ümum­xalq in­qi­laba qal­dı­ran qüv­və­lə­rin  mü­ka­fat­lan­dı­rıl­ma­sını yada sal­saq, bir daha «ərəb ba­harı»nın xa­rici qüv­və­lə­rin təş­kili ol­du­ğuna heç bir şüb­hə qal­maz.

Belə ki, 2011-ci ilin sent­yab­rın­da Yə­mən­də xal­qı ümum­xalq eti­raz ak­si­ya­la­rına səs­lə­yən li­der Tə­və­kül­lə xa­nım Kər­ma­nın No­bel mü­ka­fa­tına la­yiq gö­rül­məsi bu fik­ri  bir daha təs­diq edir ki, in­qi­lab heç də öz-özünə baş ver­mə­miş­dir və onu təş­kil edən­lər var­dır!