Azərbaycan-İsrail aysberqinin sualtı və suüstü hissələri

İlqar Salmanlı

İsrailin xarici işlər naziri Aviqdor Libermanın KİV-də “məxfi” adını alan 22-23 aprel səfəri öz yekunları ilə məxfilik pərdəsini qaldırmadı və arxada İsrailin siyasi üfüqündə qırğı kimi tanınan xarici siyasət qurumu başçısının Bakıdan uçan təyyarəsinin şelfi qaldı.

Azca aşağı endirilmiş məxfilik pərdəsi boşuna deyil. Üç il əvəl prezident Əliyev qeyd edib ki, gözlə görünən Azərbaycan-İsrail təmasları ikitərəfli münasibətlərin onda biridir. Бу barədə WikiLeaks yazışmalarında da məlumat verilib. Əliyev düz deyib. İsrail mətbuatının diplomatik mənbələrə istinadən məlumatına görə, məhz Azərbaycan tərəfi səfərin məxfiliyinin təşəbbüsçüsüdür.

Məxfilik motivləri ilk növbədə İran xüsusi xidmət orqanlarının Bakıda XABAD yəhudi məktəbinin müəllimlərinə qarşı terror aktı cəhdinin bu yaxınlarda ifşa edilməsi barədə məlumatlarla diktə edilmiş ola bilər. Bunu Libermanın və onun getdiyi yerlərin İsrail xüsusi xidmət orqanları tərəfindən güclü mühafizəsi də sübut edir. İsrail xüsusi xidmət orqanları təmsilçiləri qonağın Bakı yaxt klubunda təhlükəsiziliyini təmin edən Azərbaycan məxfi agentlərindən daha çox sezilirdi.

Libermanıın Bakıdakı görüşləri və açıq bəyanatları göstərdi ki, hər iki tərəf iki günlük səfər zamanı Azərbaycan-İsrail münasibətləri aysberqinin yalnız suüstü hissəsini nümayiş etdirdilər. Cəmiyyətə diplomat və biznesmenlər üçün sadələşdirilmiş viza rejimi və gömrük proseduru, mədəniyyət, turizm sahəsində əməkdaşlığın perspektivi kimi klassik dövlətlərarası münasibətlərin aysberqüstü mövzuları üzrə informasiyalar verildi.

“Məxfi” münasibətlərin sualtı hissəsinə nüfuz etmək istəyən mətbuat diqqəti İran problemi, Azərbaycana yüksək texnologiyalı silah tədarükü, İsrailin ölkə ərazisindən İrana qarşı istiafdə etməsi, eləcə də Təl-Əviv üçün əhəmiyyətli olan enerji təhlükəsizliyi məsələlərinə diqqət yetirdi.  

Liberman Bakıda Azərbaycan aerodromlarından İrana qarşı mümkün istifadə və İsrail ixracatının əsas maddəsi olan iki milyardlıq hərbi texnika tədarükünə beynəlxalq diqqəti azaltmağa cəhd etsə də, səfərdən sonra da hərbi mövzu aktuallığını saxladı.

Vacibliyə görə maraqlar sırasında ikinci olan energetika məsələsi göstərdi ki, İsrail XİN başçısı Bakıda Azərbaycanın Yaxın Şərq regionuna bundan sonra nufuz etməsi hədəfi ilə tərəfdaşlıq münasibətlərinin ardıcıl inkişafına zəmanət istəyə bilərdi. Söhbət təkcə Azərbaycanın Med Ashdod dəniz yatağının işlənməsinə cəlb edilməsindən yox, həm də ərəb-İsrail münasibətlərinin yumşaldılmasında müsəlman amilindən istifadədən gedir. Bir tərəfdən, sazişin şərtləri Azərbaycanın İranla münasibətlərinin məhdudlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Bu, İranın nüvə proqramı ilə bağlı sahələrdə Azərbaycan şirkətlərinin təmaslarının aşkarlandığı təqdirdə sazişin pozulmasını nəzərdə tutur. Digər tərəfdən İsrail əvvəllər olduğu kimi Təl-Əvivdə Azərbaycan səfirliyinin açılmasına diqqət ayırmadı. Bununla Bakının Fələstinlə həmrəy olan bir sıra ölkələrdə mövqeyni qorudu.

Liberman XİN rəhbəri və prezident Əliyevlə görüşdən sonra Bakıdan razı halda getdi. Azərbaycan və İsrailin 20 illik münasibətlərinə nəzər salan qonaq yaxt klubda qeyd edib ki, 1992-ci ildə diplomatik münasibətlər yaranandan iki ölkənin ticarət-iqtisadi münasibətləri iki yüz min dollardan 4 mlrd dollara yüksəlib.

İkitərəfli münasibətlərin tarixi isə göstərir ki, əməkdaşlıq dinamikası bu yaxınlarda artmağa başlayıb və yüksəliş mərhələsindədir.