Hafiz Mirzə
Böyük
xalqlar öz torpağındakı kiçik etnoslara həmişə böyüklük dəyərləri ilə yanaşır, onlara iltifat və
qayğı göstərməyə çalışır. Böyəlmək ruhu və enerjisi olan kiçik xalqlar isə
ya böyüklərlə, ya da bir-biri ilə birləşərək millətə çevrilir. Bu olmadıqda kiçik
etnoslar durğunluqdan əriyib itir, ya da hamını özünə birləşdirmək ədası
ilə özü-özünü israf edir. Xislətində
qorxaqlıq və acizlik olan xalqların heç vaxt böyük və qüdrətli dövləti,
insanlarında isə Vətən təəssübü olmur. Elələri XXI əsrə dünyanın hər yerinə
səpələnmış vəziyyətdə gəlib çıxdılar. Dünyada heç kəslə qaynayıb-qarışmayan,
xəyanət, tarixi fürsət və saxta yollarla böyük dövlət iddiasında olan
xalqlar da vardı. Elə kiçik, törəmə, köçürülmə tayfa və xalqlar özünü hamı üçün
yad, incik, əzilmiş və hər cür imtiyazlara layiq kimi hiss edir, özünə xoş
gələn böyüklük barədə rəvayətlər, nağıllar, inanclar uydurub, bunun
isti təsiri altında inkişafdan qalırdı.
Bu hal kiçiklərin böyüklük maniyası adlanır. Belə xəstəliyə onların din xadimləri və ziyalıları da tutulanda fəlakət baş verir. Eramızdan əvvəl Balkanlardan Livan, Suriya, Türkiyə, sonra İran ərazilərinə köçüb gələn qədim zox tayfalarından biri kimi haylar da özünü tapmaq üçün öz böyüklüyü, qədimliyi və yerli xalq olması barədə müxtəlif rəvayətlər, nağıllar uydurub, bunlara zaman-zaman özü də bir həqiqət kimi inandı. Lakin böyüklük maniyası qonşu və ərazisində yer alıb yaşadığı xalqlar ilə münasibətin uğurlu qurulmasına mane olurdu. Hayların yaratdıqı knyazlıqlar buna və döyüşkən olmadıqlarına görə çox tez dağılırdı. Bu zaman Oğuz türklərinin səmimiyyəti və döyüşkənliyi birgəyaşayış üçün daha münasib göründü. Bu iştahla hayların bir qismi Qafqazda məskulaşmağa başladı. Hətta buradakı türk tayfalarından birinin “ərmən” adını da götürdülər və onun qüdrətinə sığındılar. Lakin hayların ən münbit yerlərdə yurd salmaq, sərvət toplamaq və mənsəb qazanmaq həvəsi ilə ərmən türklərinin haqsevərliyi, sərtliyi və davakarlığı üst-üstə düşmədi.Gözəl qadın həvəskarı olması onların ən zəif cəhəti idi. Hayların nəsil davamı ana xəttinə daha çox istinad edirdi. Buna görə onlar öz qızlarını yaraşıqlı yetişdirərək ərmən türklərinə verməyə, qohumluq əlaqələrini genişləndirərək əlavə imtiyazlar əldə etməyə və onları tədricən asimlyasiyaya uğratmağa başladılar. Bu uğur onları qonşu ərazilərə də maraq göstərməyə həvəsləndirdi. Qonşuluqda Albaniya(Aquvan) yerləşirdi. Albaniya qərbdə Göycə gölünə qədər olan bir ərazini əhatə etmişdi. Onlar Günəş, atəş, Ay ilahələrinə sitayiş edirdilər. Buraya xristianlığı eranın 54-57-ci illərində apostol Yelisey gətirdi. Hay-erməniləri isə 327-ci ildə parfiyalı xristian missioner Qriqoris bütpərəstlikdən ayıra bildi. Sonralar alban və erməni-qriqorian kilsəsi arasında tabeçilik üstündə narazılıqlar düşdü. Ermənilərin əli ilə 1836-cı ildə çar hökuməti Alban xristian kilsəsinin fəaliyyətini tamamilə ləğv etdi.Bunun nəticəsində xristian albanların bir qismi qriqorian kilsəsinə üz tutmağa məcbur oldu. Beləcə, Qafqazın daha bir ərazisi döyüşsüz erməniləşdi. Böyəlmək yolunda bu çox mühüm uğur idi. Ayrıca liderləri olmadığı səbəbindən kilsə ermənilərin həyatında əsas rol oynayır, gələn hökmdarların qarşısında onların adından katalikos danışırdı. Müsəlman türklər kilsənin istəklərinə ehtiramla yanaşır, kiçiyin incidilməsi ayıb hesab olunurdu. Erməni kilsəsi xəlvətdə müxtəlif xəyanətlər etsə də aşkarda borclu qalmırdı. Onun ən yaxşı töhvəsi isə yalnız yaraşıqlı erməni qızları idi. Kilsə üçün qadın ən dəyərli siyasi vasitəyə çevrilmişdi. Hökmdar arvadının erməni olması isə həmin dövlətin başında məhz bir erməninin oturması qədər əhəmiyyətli idi. Türk hökmdarların ermənilərə Allah naminə güzəştlər etməsi onları qüdrətləndirir, müharibələrə səfərbər olunmaması isə əhali sayını artırırdı. Dağlıq Qarabağ Albaniyanın tərkibində bir ərazi idi və burada xristian qarqarlar və utilər yaşayırdı. Xristian olmaları səbəbindən ermənilərin məhz orada cəmlənməsi halı əvvəlcə təbii qaydada baş verdi. Bəzən qeyri-təbii yollar da üzə çıxırdı. II Rusiya -İran müharibəsindən sonra, 1828-ci ildə Türkmənçay sülh müqaviləsi ilə Azərbaycannın bir hissəsi Rusiya tərkibinə verildi, onun İrəvan, qismən də Naxçıvan xanlığı ərazisində Erməni vilayəti yaradıldı. İranın Qərb ərazilərində yaşayan 40 min, Türkiyənin Şərq torpaqlarında məskunlaşmış 84 min erməni xristian Rusiyanın təəbəsi olmağa təhrik edildi. Özünün Qafqaz siyasətinə əsasən Rusiya onları İrəvan xanlığının ərazisində məskunlaşdırdı. Beləcə, erməni kilsəsi müsəlman-türk torpaqlarında yerləşdikcə, artdıqca qüdrətlənir, zaman keçdikcə türk toponimlərinə, tarixi abidələrinə, folkloruna, milli mətbəxinə, adət-ənənələrinə sahib çıxırdı. Onlar hətta üç məşhur müəzzinin vəfatından sonra əhəmiyyətini qismən itirmiş Üçmüədzin məsçidini də ələ keçirdə və Eçmiadzin adı ilə mərkəzi iqamətgaha çevirə bildilər. Oğuz türkləri bir də onda ayıldılar ki, ermənilər kifayət qədər artmış, müəyyən əraziləri tutmuş və liderlər yetişdirmişdilər. XX əsrin əvvəllərində tarixi şərait və hərbi vəziyyət də ermənilərin tərəfində oldu. Amma dövlət yaratmaqdan ötrü ermənilərə konkret ərazidə böyük say tərkibinə malik olmaq lazım idi. Buna görə xristian himayədarları Anadolu və Azərbaycan türklərini İrəvan xanlığı ərazisindən sıxışdırıb çıxartmaq, bu ərazilərdə Türkiyə və Rusiya ermənilərini yerləşdirmək siyasətini davam etdirdilər.Erməni-qriqoryan kilsəsi yenə qabağa düşmüşdü. Kilsə oğuz türklərinə qarşı gənclərin düşüncəsini zəhərləyən hökmlər çıxardırdı. Buna görə dünyanın müxtəlif ölkələrində qanlı aksiyalar törədən 27 ən güclü terror təşkilatının 12-si ermənilərə məxsus idi. “ASALA”, “Hınçaq”, “MAQ”, “Erməni birliyi”, “Ermənistan Azadlıq Cəbhəsi”, “Cavaxk”, “Fidiani”,”Dro” adlı təşkilatları və Daşnaksütyun partiyası öz qanlı fəaliyyətini yalnız türk məmurlarına, sərkərdələrinə, müəssisələrinə, biznes strukturlarına qarşı yönəltmişdi. Erməni cinayətləri 1904-1907, 1914-1915, 1918-1920, 1948-1952, 1966-1967, 1988-2003-cü illərdə daha qanlı xarakter aldı. I Dünya müharibəsi zamanı isə çox dəhşətli hadisələr yaşandı. 1914-1920-ci illərdə türk əskəri I Dünya müharibəsi səngərlərində vuruşduğu zaman, ermənilər köməksiz qalan arxa cəbhədə, eləcə də Azərbaycan və İran ərazisində rəsmən 3,5 milyon oğuz türkünü qətlə yetirdilər. Türklər Vətəndaş müharibəsinin acı nəticəsi olan bu faciəni dilə-dişə salmağı özlərinə acizlik sanıb susdular, qat-qat az itkilər vermiş ermənilər isə bütün dünya qarşısında göz yaşı axıdıb, itkilərinə genosid (qətliam) adı verdilər, yardım, ianə və təzminat tələb etməyə başladılar. Aldıqları çox sərt cavab qarşısında ermənilərin bir qismi daha Anadoluda və Qafqazda qərar tuta bilməyib, bütün dünyaya yayılmışdı. Hara köçürdülərsə özləri ilə böyüklük iddiasını da aparır və lobbi yaradırdılar.1917-ci ildə müsəlman Bakıda hakimiyyətə yiyələnmiş erməni S.Şaumyan kilsənin strateji planını həyata keçirtməkdən ötrü mühüm fürsət qazandı. Onun yaratdığı 26 min nəfərlik erməni silahlı dəstələrinin başına Mikoyan, Andronik, Korqanov, Hamazasp və S.Lalayev kimi qəddarlıqda tanınan ermənilər gətirildi. Onlar isə guya ki, sovet hakimiyyəti qururmuşlar kimi Bakı, Gəncə, Şamaxı, Quba, Qarabağ, Göyçay, Lənkəran, Naxçıvan və digər bölgələrdə türk əhaliyə qarşı qətliamlar törətdilər. Növbəti tarixi fürsət nəticəsində, 1918-ci ildə ermənilər Qafqazda Ermənistan adlı kiçik bir dövlət yarada bildilər. Həmin ilin 30-31 mart tarixində onlar Azərbaycanın Bakı şəhərində 30 min dinc sakini xüsusi amansızlıqla qətlə yetirmişdilər. Apreldə İrəvanın türklər yaşayan məhəlləsi yandırıldı, camaat gülləyə tutuldu. Qədim Azərbaycan torpağı Zəngəzur oğuz türklərindən qismən təmizləndi. 1943-cü ildə Britaniya, ABŞ, SSRİ dövlət başçılarının II Dünya müharibəsi ilə əlaqədar toplaşdığı Tehran konfransında dünya erməni lobbisi İranda yaşayan ermənilərin SSRİ tərkibindəki Ermənistan respublikasına köçürülməsini xahiş etdi. II cəbhənin açılması naminə Stalin buna razılıq verdi. İrandan gələcək ermənilərin daha rahat yerləşdirilməsi məqsədilə Ermənistanda əhalinin 52%-ni təşkil edən oğuz türklərinin çıxarılıb Azərbaycan SSR-yə göndərilməsi qərara alındı. Həmin insanlar yaşamaq üçün Muğan və Mil çölünün susuz ərazilərinə töküldülər. Bu insanların çoxu bircə ilin içərisində tələf oldu. 1948-53-cü illərdə də bir neçə belə amansız deportasiya gerçəkləşdi. Beləcə, Ermənistan adlanan ərazidə əhalinin demoqrafik tərkibi sürətlə erməniləşdirildi. 1986-cı ildə M.Qorbaçov Sov.İKP MK-nın Baş katibi seçildi. O, Fransada səfərdə olarkən erməni lobbisi onun arvadına çox dəyərli bir üzük hədiyyə etdi və ondan Azərbaycan SSR-nin ərazisində ermənilərin daha sıx məskunlaşması nazarə alınaraq 1923-də yaradılmış Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində (DQMV) “əzilən” ermənilərə himayədarlıq etməsi xahiş olundu. M.Qorbaçovun iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri erməni Aqenbekyan isə Fransa jurnalına müsahibə verib, DQMV-nın Ermənistana verilməsini tam münasib hesab etdi. Bunlardan həvəslənən DQMV Ali Soveti vilayətin Ermənistan SSR-ə birləşməsi barədə qərar qəbul etdi. Azərbaycan bu qanunsuzluğu aradan qaldırmağa macal tapmamış Ermənistan rəhbərliyi öz tarixi ata-baba torpaqlarında yaşayan, indi Ermənistan SSR ərazisində qalmış azərbaycanlıları zorla qovmağa başladı. Bu zaman 216 azərbaycanlı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirildi. Ermənistanın 172 yaşayış məntəqəsində yaşayan 182 min azərbaycanlı, 18 min kürd qarlı-şaxtalı qış günlərində öz yaşayış yerini atıb Azərbaycan SSR-ə qaçmağa məcbur oldu. Paytaxt Bakını buna qarşı etiraz mitinqləri bürüdü. Eyni zamanda Ermənistanın paytaxtı Yerevanda da guya ki, DQMV-dəki ermənilərin pozulan huquqlarının müdafiəsi məqsədilə mitinqlər təşkil olundu. SSRİ rəhbərliyi üçün tam ermənilərdən ibarət olan DQMV-nın Ermənistan SSR-ə birləşdirilməsindən ötrü heç bir maneə qalmayacaqdı. Ancaq 1991-ci ildə SSRİ süquta uğradı. SSRİ-nin varisi olan Rusiya onun səhvlərindən dərs götürmədi. Rusiya daha ciddi cəhtlə Dağlıq Qarabağı azərbaycanlılardan boşaltmağa çalışdı. 1992-ci il fevral ayının 25-dən 26-a keçən gecə 366-cı rus alayı azərbaycanlıların yaşadığı Xocalı şəhərinə hücuma keçdi. XX əsrdə ermənilərin türklərə qarşı daha dəhşətli soyqırımı törədildi. Xocalıda 613 nəfər dinc sakin (63-ü uşaq, 106-ı qadın, 70-i qoca) qətlə yetirildi. Qaçmağa çalışan və bu zaman pusquya düşən azərbaycanlılar gülləbaran edilmiş, sonra başı kəsilmiş, dərisi soyulmuş, gözləri çıxarılmış, hamilə qadınların qarnı deşilmək, döşləri kəsilməklə meyitlər təhqir olunmuşdu. SSRİ rəhbərliyinin təzyiqləri nəticəsində daim silahlı hücumlar qarşısında əliyalın və köməksiz qalması oğuz türklərini Dağlıq Qarabağdan kütləvi şəkildə didərgin salırdı. 1992-93-cü illərdə Azərbaycanın yalnız azərbaycanlıların yaşamış olduğu Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Ağdərə, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan kimi şəhər və rayonları, ərazisinin Dağlıq Qarabağdan kənar ərazilər də daxil olmaqla 20%-i işğal olundu, 1 milyondan çox vətəndaş öz Vətənində qaçqın-didərgin vəziyyətinə düşdü, Bakıda ermənilərin əli və təhriki ilə müxtəlif terror aksiyaları, diversiyalar keçirildi.
Bu hal kiçiklərin böyüklük maniyası adlanır. Belə xəstəliyə onların din xadimləri və ziyalıları da tutulanda fəlakət baş verir. Eramızdan əvvəl Balkanlardan Livan, Suriya, Türkiyə, sonra İran ərazilərinə köçüb gələn qədim zox tayfalarından biri kimi haylar da özünü tapmaq üçün öz böyüklüyü, qədimliyi və yerli xalq olması barədə müxtəlif rəvayətlər, nağıllar uydurub, bunlara zaman-zaman özü də bir həqiqət kimi inandı. Lakin böyüklük maniyası qonşu və ərazisində yer alıb yaşadığı xalqlar ilə münasibətin uğurlu qurulmasına mane olurdu. Hayların yaratdıqı knyazlıqlar buna və döyüşkən olmadıqlarına görə çox tez dağılırdı. Bu zaman Oğuz türklərinin səmimiyyəti və döyüşkənliyi birgəyaşayış üçün daha münasib göründü. Bu iştahla hayların bir qismi Qafqazda məskulaşmağa başladı. Hətta buradakı türk tayfalarından birinin “ərmən” adını da götürdülər və onun qüdrətinə sığındılar. Lakin hayların ən münbit yerlərdə yurd salmaq, sərvət toplamaq və mənsəb qazanmaq həvəsi ilə ərmən türklərinin haqsevərliyi, sərtliyi və davakarlığı üst-üstə düşmədi.Gözəl qadın həvəskarı olması onların ən zəif cəhəti idi. Hayların nəsil davamı ana xəttinə daha çox istinad edirdi. Buna görə onlar öz qızlarını yaraşıqlı yetişdirərək ərmən türklərinə verməyə, qohumluq əlaqələrini genişləndirərək əlavə imtiyazlar əldə etməyə və onları tədricən asimlyasiyaya uğratmağa başladılar. Bu uğur onları qonşu ərazilərə də maraq göstərməyə həvəsləndirdi. Qonşuluqda Albaniya(Aquvan) yerləşirdi. Albaniya qərbdə Göycə gölünə qədər olan bir ərazini əhatə etmişdi. Onlar Günəş, atəş, Ay ilahələrinə sitayiş edirdilər. Buraya xristianlığı eranın 54-57-ci illərində apostol Yelisey gətirdi. Hay-erməniləri isə 327-ci ildə parfiyalı xristian missioner Qriqoris bütpərəstlikdən ayıra bildi. Sonralar alban və erməni-qriqorian kilsəsi arasında tabeçilik üstündə narazılıqlar düşdü. Ermənilərin əli ilə 1836-cı ildə çar hökuməti Alban xristian kilsəsinin fəaliyyətini tamamilə ləğv etdi.Bunun nəticəsində xristian albanların bir qismi qriqorian kilsəsinə üz tutmağa məcbur oldu. Beləcə, Qafqazın daha bir ərazisi döyüşsüz erməniləşdi. Böyəlmək yolunda bu çox mühüm uğur idi. Ayrıca liderləri olmadığı səbəbindən kilsə ermənilərin həyatında əsas rol oynayır, gələn hökmdarların qarşısında onların adından katalikos danışırdı. Müsəlman türklər kilsənin istəklərinə ehtiramla yanaşır, kiçiyin incidilməsi ayıb hesab olunurdu. Erməni kilsəsi xəlvətdə müxtəlif xəyanətlər etsə də aşkarda borclu qalmırdı. Onun ən yaxşı töhvəsi isə yalnız yaraşıqlı erməni qızları idi. Kilsə üçün qadın ən dəyərli siyasi vasitəyə çevrilmişdi. Hökmdar arvadının erməni olması isə həmin dövlətin başında məhz bir erməninin oturması qədər əhəmiyyətli idi. Türk hökmdarların ermənilərə Allah naminə güzəştlər etməsi onları qüdrətləndirir, müharibələrə səfərbər olunmaması isə əhali sayını artırırdı. Dağlıq Qarabağ Albaniyanın tərkibində bir ərazi idi və burada xristian qarqarlar və utilər yaşayırdı. Xristian olmaları səbəbindən ermənilərin məhz orada cəmlənməsi halı əvvəlcə təbii qaydada baş verdi. Bəzən qeyri-təbii yollar da üzə çıxırdı. II Rusiya -İran müharibəsindən sonra, 1828-ci ildə Türkmənçay sülh müqaviləsi ilə Azərbaycannın bir hissəsi Rusiya tərkibinə verildi, onun İrəvan, qismən də Naxçıvan xanlığı ərazisində Erməni vilayəti yaradıldı. İranın Qərb ərazilərində yaşayan 40 min, Türkiyənin Şərq torpaqlarında məskunlaşmış 84 min erməni xristian Rusiyanın təəbəsi olmağa təhrik edildi. Özünün Qafqaz siyasətinə əsasən Rusiya onları İrəvan xanlığının ərazisində məskunlaşdırdı. Beləcə, erməni kilsəsi müsəlman-türk torpaqlarında yerləşdikcə, artdıqca qüdrətlənir, zaman keçdikcə türk toponimlərinə, tarixi abidələrinə, folkloruna, milli mətbəxinə, adət-ənənələrinə sahib çıxırdı. Onlar hətta üç məşhur müəzzinin vəfatından sonra əhəmiyyətini qismən itirmiş Üçmüədzin məsçidini də ələ keçirdə və Eçmiadzin adı ilə mərkəzi iqamətgaha çevirə bildilər. Oğuz türkləri bir də onda ayıldılar ki, ermənilər kifayət qədər artmış, müəyyən əraziləri tutmuş və liderlər yetişdirmişdilər. XX əsrin əvvəllərində tarixi şərait və hərbi vəziyyət də ermənilərin tərəfində oldu. Amma dövlət yaratmaqdan ötrü ermənilərə konkret ərazidə böyük say tərkibinə malik olmaq lazım idi. Buna görə xristian himayədarları Anadolu və Azərbaycan türklərini İrəvan xanlığı ərazisindən sıxışdırıb çıxartmaq, bu ərazilərdə Türkiyə və Rusiya ermənilərini yerləşdirmək siyasətini davam etdirdilər.Erməni-qriqoryan kilsəsi yenə qabağa düşmüşdü. Kilsə oğuz türklərinə qarşı gənclərin düşüncəsini zəhərləyən hökmlər çıxardırdı. Buna görə dünyanın müxtəlif ölkələrində qanlı aksiyalar törədən 27 ən güclü terror təşkilatının 12-si ermənilərə məxsus idi. “ASALA”, “Hınçaq”, “MAQ”, “Erməni birliyi”, “Ermənistan Azadlıq Cəbhəsi”, “Cavaxk”, “Fidiani”,”Dro” adlı təşkilatları və Daşnaksütyun partiyası öz qanlı fəaliyyətini yalnız türk məmurlarına, sərkərdələrinə, müəssisələrinə, biznes strukturlarına qarşı yönəltmişdi. Erməni cinayətləri 1904-1907, 1914-1915, 1918-1920, 1948-1952, 1966-1967, 1988-2003-cü illərdə daha qanlı xarakter aldı. I Dünya müharibəsi zamanı isə çox dəhşətli hadisələr yaşandı. 1914-1920-ci illərdə türk əskəri I Dünya müharibəsi səngərlərində vuruşduğu zaman, ermənilər köməksiz qalan arxa cəbhədə, eləcə də Azərbaycan və İran ərazisində rəsmən 3,5 milyon oğuz türkünü qətlə yetirdilər. Türklər Vətəndaş müharibəsinin acı nəticəsi olan bu faciəni dilə-dişə salmağı özlərinə acizlik sanıb susdular, qat-qat az itkilər vermiş ermənilər isə bütün dünya qarşısında göz yaşı axıdıb, itkilərinə genosid (qətliam) adı verdilər, yardım, ianə və təzminat tələb etməyə başladılar. Aldıqları çox sərt cavab qarşısında ermənilərin bir qismi daha Anadoluda və Qafqazda qərar tuta bilməyib, bütün dünyaya yayılmışdı. Hara köçürdülərsə özləri ilə böyüklük iddiasını da aparır və lobbi yaradırdılar.1917-ci ildə müsəlman Bakıda hakimiyyətə yiyələnmiş erməni S.Şaumyan kilsənin strateji planını həyata keçirtməkdən ötrü mühüm fürsət qazandı. Onun yaratdığı 26 min nəfərlik erməni silahlı dəstələrinin başına Mikoyan, Andronik, Korqanov, Hamazasp və S.Lalayev kimi qəddarlıqda tanınan ermənilər gətirildi. Onlar isə guya ki, sovet hakimiyyəti qururmuşlar kimi Bakı, Gəncə, Şamaxı, Quba, Qarabağ, Göyçay, Lənkəran, Naxçıvan və digər bölgələrdə türk əhaliyə qarşı qətliamlar törətdilər. Növbəti tarixi fürsət nəticəsində, 1918-ci ildə ermənilər Qafqazda Ermənistan adlı kiçik bir dövlət yarada bildilər. Həmin ilin 30-31 mart tarixində onlar Azərbaycanın Bakı şəhərində 30 min dinc sakini xüsusi amansızlıqla qətlə yetirmişdilər. Apreldə İrəvanın türklər yaşayan məhəlləsi yandırıldı, camaat gülləyə tutuldu. Qədim Azərbaycan torpağı Zəngəzur oğuz türklərindən qismən təmizləndi. 1943-cü ildə Britaniya, ABŞ, SSRİ dövlət başçılarının II Dünya müharibəsi ilə əlaqədar toplaşdığı Tehran konfransında dünya erməni lobbisi İranda yaşayan ermənilərin SSRİ tərkibindəki Ermənistan respublikasına köçürülməsini xahiş etdi. II cəbhənin açılması naminə Stalin buna razılıq verdi. İrandan gələcək ermənilərin daha rahat yerləşdirilməsi məqsədilə Ermənistanda əhalinin 52%-ni təşkil edən oğuz türklərinin çıxarılıb Azərbaycan SSR-yə göndərilməsi qərara alındı. Həmin insanlar yaşamaq üçün Muğan və Mil çölünün susuz ərazilərinə töküldülər. Bu insanların çoxu bircə ilin içərisində tələf oldu. 1948-53-cü illərdə də bir neçə belə amansız deportasiya gerçəkləşdi. Beləcə, Ermənistan adlanan ərazidə əhalinin demoqrafik tərkibi sürətlə erməniləşdirildi. 1986-cı ildə M.Qorbaçov Sov.İKP MK-nın Baş katibi seçildi. O, Fransada səfərdə olarkən erməni lobbisi onun arvadına çox dəyərli bir üzük hədiyyə etdi və ondan Azərbaycan SSR-nin ərazisində ermənilərin daha sıx məskunlaşması nazarə alınaraq 1923-də yaradılmış Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində (DQMV) “əzilən” ermənilərə himayədarlıq etməsi xahiş olundu. M.Qorbaçovun iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri erməni Aqenbekyan isə Fransa jurnalına müsahibə verib, DQMV-nın Ermənistana verilməsini tam münasib hesab etdi. Bunlardan həvəslənən DQMV Ali Soveti vilayətin Ermənistan SSR-ə birləşməsi barədə qərar qəbul etdi. Azərbaycan bu qanunsuzluğu aradan qaldırmağa macal tapmamış Ermənistan rəhbərliyi öz tarixi ata-baba torpaqlarında yaşayan, indi Ermənistan SSR ərazisində qalmış azərbaycanlıları zorla qovmağa başladı. Bu zaman 216 azərbaycanlı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirildi. Ermənistanın 172 yaşayış məntəqəsində yaşayan 182 min azərbaycanlı, 18 min kürd qarlı-şaxtalı qış günlərində öz yaşayış yerini atıb Azərbaycan SSR-ə qaçmağa məcbur oldu. Paytaxt Bakını buna qarşı etiraz mitinqləri bürüdü. Eyni zamanda Ermənistanın paytaxtı Yerevanda da guya ki, DQMV-dəki ermənilərin pozulan huquqlarının müdafiəsi məqsədilə mitinqlər təşkil olundu. SSRİ rəhbərliyi üçün tam ermənilərdən ibarət olan DQMV-nın Ermənistan SSR-ə birləşdirilməsindən ötrü heç bir maneə qalmayacaqdı. Ancaq 1991-ci ildə SSRİ süquta uğradı. SSRİ-nin varisi olan Rusiya onun səhvlərindən dərs götürmədi. Rusiya daha ciddi cəhtlə Dağlıq Qarabağı azərbaycanlılardan boşaltmağa çalışdı. 1992-ci il fevral ayının 25-dən 26-a keçən gecə 366-cı rus alayı azərbaycanlıların yaşadığı Xocalı şəhərinə hücuma keçdi. XX əsrdə ermənilərin türklərə qarşı daha dəhşətli soyqırımı törədildi. Xocalıda 613 nəfər dinc sakin (63-ü uşaq, 106-ı qadın, 70-i qoca) qətlə yetirildi. Qaçmağa çalışan və bu zaman pusquya düşən azərbaycanlılar gülləbaran edilmiş, sonra başı kəsilmiş, dərisi soyulmuş, gözləri çıxarılmış, hamilə qadınların qarnı deşilmək, döşləri kəsilməklə meyitlər təhqir olunmuşdu. SSRİ rəhbərliyinin təzyiqləri nəticəsində daim silahlı hücumlar qarşısında əliyalın və köməksiz qalması oğuz türklərini Dağlıq Qarabağdan kütləvi şəkildə didərgin salırdı. 1992-93-cü illərdə Azərbaycanın yalnız azərbaycanlıların yaşamış olduğu Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Ağdərə, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan kimi şəhər və rayonları, ərazisinin Dağlıq Qarabağdan kənar ərazilər də daxil olmaqla 20%-i işğal olundu, 1 milyondan çox vətəndaş öz Vətənində qaçqın-didərgin vəziyyətinə düşdü, Bakıda ermənilərin əli və təhriki ilə müxtəlif terror aksiyaları, diversiyalar keçirildi.
Ermənilərin
“Dağlıq Qarabağ” arzusu artıq “Dənizdən Dənizə Böyük Ermənistan”
sevdası ilə əvəzlənmişdi. Fürsət var ikən onlar Azərbaycanı bütünlüklə
işğal etmək istəyirdilər. Bu zaman Azərbaycanda rəhbərliyə xalqın
böyük oğlu Heydər Əliyev gətirildi.Onun sayəsində 1994-cü ildə atəşkəs
imzalandı. Atəşkəs dövründə Azərbaycan tədricən böhrandan çıxdı, iqtisadi
və hərbi cəhətdən inkişaf etdi, yeni dövlət quruculuğunda mühüm addımlar
atdı, qondarma “Dağlıq Qarabağ” problemi barədə əsil həqiqətləri bütün dünyaya çatdırdı.
Ermənistan isə zaman ötdükcə yoruldu, müharibə ölkə iqtisadiyyatını çökdürdü,
o, bölgədə təkləndi, beynəlxalq layihələrdən kənarda qaldı. Erməni xalqı
artıq kilsə oyunlarından tamam bezmişdi və ölkədən qaçıb dünyaya yayılırdı.
Onun əhalisi 3,3, Azərbaycanda isə əhali artıb 9 milyona, 2010-cu ildə
erməni büdcəsi 2 milyard, Azərbaycanda isə 15 milyard dollara çatmışdı. Azərbaycan
bu ədalətsiz müharibəni indi asanlıqla öz xeyrinə həll edə bilərdi. Lakin o
beynəlxalq təşkilatların tövsiyələrinə hörmət edərək problemin sülh danışıqları
yolu ilə həll ediləcəyinə ümid edir və gözləyirdi. Onsuz da zaman onun xeyrinə
işləyirdi. Azərbaycan kocmosa öz rabitə peykini buraxmağa hazırlaşdığı bir
vaxtda Ermənistan əhalisinin rəsmən 20,3%-i( qeyri-rəsmi 40%-i) xaricə
mühacirət etmiş, 23,5% yoxsulluq həddinə enmişdi. Ölkə müəssisələrinin əksəriyyəti
xarici borclara zəmanət qoyulduğu üçün artıq Ermənistanın əlindən çıxmışdı.
Böyük Ermənistan yaratmaq istəyən bir xalq mövcud olan kiçik Ermənistanı
da tam itirmək vəziyyətinə düşmüşdü. Kiçik xalqın böyüklük maniyası nəhayət
onu dağılıb yoxa çıxmaq mərhələsinə gətirmişdi.
Tam məntiqə
uyğun aqibət idi.
Комментариев нет:
Отправить комментарий