Roma Papasının sirli təbəssümü

Hafiz Mirzə. Hekayə

Qərbi Avropa, 843-cü il, Verden sarayı.

Verden qalasında böyük zalın tavanından asılmış billur şüşəli, iri şamdanlı   çil­çı­raq günün günorta çağına uyğun olaraq söndürülmüşdü. Divarlar florensiyalı  rəssamların çəkdiyi əlvan naxışlara, İsa Məsihin və həvarilərin şəkillərinə, asılmış  müxtəlif ikonalara və iri çərçivəli üç  portretə bürünmüşdü. Orada  yapma naxışlar, gümüşü və qızılı   barelyeflər də çox idi. Laybalay açılmış iri pən­cə­rələrin pərdəsı azacıq yellənir, içəriyə sərin meh dolurdu. Pəncərə arxasında yaxınlıqdakı Möz çayı aydın gö­rü­nür­dü.

Böyük zalın divarları önündə aşağıda dörd dəstə adam top­laş­mışdı. Onların əyin­­lə­­rin­də zər baftalı, qırmızı qumaşlı  paltarlar bərq vurur, zalın zəngin gör­kəmi ilə həmahənglik təşkil edirdi. Amma sarayın bu möh­təşəm zalına top­la­şan­la­rın gə­ril­miş üz ifadəsi, düyünlənmiş qaşlar, sıxılmış yumruqlar bütün bu rənga­rəng­liklə əs­la uyuşmur, ətrafa qaramat və ağırlıq saçırdı.  Bir qədər öndə top­la­nanlar  ali din xa­dim­ləri –kardinallar idi. Onların önündə ağ ipək par­ça­dan uzun əba geyinmiş, sinəsi və çiyinləri iri, dik yaxalıqlı, başı qırmızı, şiş papaqlı Roma Papası IV Qriqori enli kürsüyə oturmuş, əlindəki qızıl və gümüş işləməli bö­yük əsasını dik tutmuşdu. Onun göz qa­paq­ları dərin düşün­cə­lərinin önündə azacıq yu­mul­muşdu. Digər üç qrup dəs­tə­lərdəki əyni zər-bafta geyimli hersoqlar, əyanlar,  qraflar və sər­kər­dələr narahat baxışlarla  döşəməyə, tavana və divar rəsm­lərinə nəzər salır, susur və gözləyirdilər. Hərdən hərbçilər bir əlini uzun şpa­qa­­nın dəs­tə­yinə döyəcləyir, əyanlar isə hərdən qızılı bəzəkli iri qapıya, uzun zər-qu­maş pərdəli pəncərələrə və ön tərəfdə qoyul­muş iri, uzun stol və arxasındakı bə­zəkli taxtlara sarı gözucu baxıb, öz aralarında  xosunlaşırdılar. Onların baxışları nə­sə  tapmaq  ümidilə hərlənir, müxtəlif isti­qa­mət­lərə çevrilir, hərdən tavandan asıl­mış billur şamdan və divarlardakı rəsmlərin üzərində də dolaşırdı. İndi bu gö­zəl­lik­lər sadəcə rəng yığını təsirini bağışlayırdı. Hamı çox narahat idi. Həm də hamının nəzərləri, düşüncələri dolaşıb, hərlənib, sonunda Roma Papasının üzərində cəm­lə­nirdi. Papanın bu qədər sevinc içərisində olmasını kimsə görməmişdi. O nəyə belə sevinirdi? Roma Papası IV Qriqori bu hürkək və maraq dolu nəzərlərə, eləcə də öz arxasındakı kar­di­nal­ların artan narazı xosun­laş­ma­sına əhəmiyyət vermədən dü­şün­məkdə davam edirdi. Özünün əslində nələr keçirtdiyini biruzə verə bilməzdi.  Əs­lin­də olduğu kimi görünməsi düşüncələrinin çılpaq qalması kimi bir şey idi. Xris­tian ac qala, döyülə, söyülə, yaralana, hətta öldürülə də bilərdi. Amma o təkcə mü­qəddəs atanın adiləşdiyi, tam anlaşıqlı vəziyyətə endiyi məqamda sarsılırdı. Bu incə məqamı  gözləmək onun borcu idi. Bu olmasaydı, heç krallar da onunla hesab­laşmaz və heç indiki bu müqaviləyə də razılaşmazdılar. Ancaq bu müqavilə ən doğru qərar idimi? Böyük bir imperiya məhz elə onun papalıq dövründə və onun əli ilə dağılmalı idi?! O, xristianlığa dünya hakimi səviyyəsinə qaldırmağa and iç­mişdi. Lakin indi dünya ağalığı əvəzinə bir-birinə ağalıq etmək uğrunda müharibə aparan xristian hakimlərin arasında naəlac qalmış və böyük bir imperiyanın parçalanmasına qol qoymuşdu. Ha­ra­da səhv buraxdığını bir daha aydınlaş­dır­maq is­tə­yirdi. Sonra o, divar­dan asıl­mış iri portretlərə, oradan baxan şəxslərə nəzər salaraq, acı tə­bəs­sümlə gülümsədi. Bunlar Frank  imperiyasının kralları Gödək Pipin, onun varisi Böyük Karl və Kar­lın oğlu Mərhəmətli I Lüdovik idi. Gödək Pi­pin yenə də çər­çivənin içindən ona  qə­zəblə baxırdı. İlk dəfə bu por­tret­lər asılarkən hamı rəs­samın işini bəyənir, ona hə­diyyə verirdi. Təkcə o, rəssama “Bu portretdə baba kral nə üçün belə qəzəbli əks olu­nub?” deyə soruşdu. Rəssam isə ona, “Papa həzrətləri, o ki gülümsəyir!” cavabını verdi. Əcəb gülümsəmək idi. Yəqin ki, indi onun ruhu da da­ha çox onu qınayırdı. Onun za­ma­nın­da bu saray yepiskopların tez-tez top­laş­dığı yer idi. Məhz Gödək Pipin 756-cı il­də Roma  şəhərinin Monte-Vatikano tə­pə­liyini Roma Papasına ba­ğış­la­maq­la ora­da Vatikan kilsəsinin və son­ra­lar Pa­panın dün­yəvi hakimiyyətinin əsasını qoy­­muş­du. Kilsənin səlnamə dəf­tə­rində onun, büsbütün Qərbi Avropanı tutmuş impe­ri­ya­sının gələcək taleyi Papaya həvalə olunurdu.  Bu da heç nahaq deyildi. Çünki  məhz Ro­ma Pa­pası Zaxarinin kö­mək­li­yi ilə o, 751-ci ildə özünü  Frank dövlətinin kra­lı elan etmiş və Karolinqlər sü­la­lə­si­nin əsasını qoymuşdu. 768-ci ildə o ölərkən oğ­lu Karl Frank imperiyasının bir his­səsini idarə edirdi. Lakin o da Va­ti­kan kil­sə­si­nin ya­xın­dan kö­məkliyi ilə lan­qo­­bard­lar, saks­lar, ərəblər, qərbi slav­yanlar və di­gər­ləri ilə apar­­dı­ğı müha­ri­bə­lər­dən qa­lib ayrıldı. Sonra isə bir sıra tayfaları və xalqları zorla öz tər­ki­binə daxil edib bö­­yük Frank imperiyasını yaratdı. I Karlın dövründə də Roma Pa­pa­sına inam bö­yük idi. Papa III Lev onun imperatorluq tacqoyma mə­ra­si­mini röv­nəq­­lən­dir­mişdi. Bu barədə kilsə dəftərinə çox şərəfli cümlələr həkk olunmuşdu. 814-cü il­də Karlın ölü­mündən sonra onun  vəsiyyəti ilə oğlu I Lüdovik im­­pe­rator  təyin olundu. Va­ti­kanın kilsə səl­­naməsinə görə o bundan ötrü  Papa IV Stefanla məs­ləhətləşməmişdi. Yox­sa Pa­pa imperatorluq tacının I Lüdovikin ba­şına qoyul­ma­sına razılıq  ver­məzdi. Lüdovik çox mülayim, çox cəmimi, ədalətli zadə­gan idi. Lakin bir Papa ola­raq IV Stefan xe­yirxah iş görmüş, yeni imperatorun ba­şına tac qoymuşdu. Bəs in­di o - Papa IV Qri­qori olaraq  kimin başına im­perator ta­cını qo­ya­caqdı? Ona bu şərəf nəsib ola­caq­dımı? Kilsənin səlnamə dəftərində ondan Avropya nə yadigar qalacaqdı? I Lü­do­vik  deyəsən öz qanına yaxşı bə­ləd idi; hə­lə qocalıb əldən düşmədən vəsiyyət yaz­dı və imperiyanı özündən sonar öv­lad­la­rı arasında ədalətlə böldü. İmperator tacı bö­yük oğlu Lotara nəsib olmalı idi. Kiçik oğulları  Pi­pin və II Lüdovikə kral titulu ilə Akvitaniya və Bavariyanı ayırdı. I Lü­do­vik çox ədalətli, mər­həmətli və nəcib xris­tian idi. Amma ölüm yatağına  düş­mə­dən, çox-çox illər əvvəl­dən öz vəsiyyət­na­­məsini élan etməkdə haqlı idimi?  Papa ilə məs­lə­hət­ləş­səy­di, o yəqin ki, bu və­siy­­yətnaməni hələlik Vatikanda sax­la­dardı. Deyəsən təkcə bir də­fə daha ciddi səh­və yol verdi. Gə­rək Bavariya qrafı Veff Yudifin qızı ilə də  ev­lən­məyəydi. Ondan olan oğluna ata­sı­nın şərəfinə Karl  adını qoydu, o altı yaşında ikən onun üçün də pay ayırmağa məc­bur oldu. II Karla Alamann hersoqu titulu ve­ril­di. Yox, övadların  qa­baq­cadan öz payından və aqibətindən xəbərdar olması heç doğ­ru deyilmiş. Yə­qin ki, bu onlar üçün gələcəyə maraq hissini itirirdi. Bəlkə də elə buna görə Böyük Kar­lın nəvələri hələ atalarının sağlığında  münaqişələrə, mü­ha­ribələrə, qiyam­lara, üs­yanlara  başladılar. Hamısı da qüdrətli, bacarıqlı, cəsur. Am­ma Mər­hə­mətli Lü­do­vik hər dəfə övladlarına qalib gəlirlb. Sonra da rəhm edib on­ları bağışlayırdı. Bu da böyük səhv idi. Onun ifrat rəhimdilliyi mər­kəz­ləş­dirilmiş ha­kimiyyəti zə­if­lət­dir­di. Gərək özündən əvvəlki papalar bu barədə ciddi tövsiyələr ya­zaydılar. Övladlar əsas hakimiyyəti ələ almaq  üçün münaqişələr, toqquşmalar, təf­riqələr  aparırdılar. Bu isə imperiyaya xəyanət   sayılırdı. Xəyanətin cavabı ən sərt qaydada verilməli idi! Amma o da doğru ol­maz­dı. Bu minvalla sülalələr axırda  va­rissiz qalardılar. Nəsə bir yol tapılmalı,  top­lan­mış qüvvə harasa yönəlməli idi. Onu müəyyən etmək isə əslində bütün xristianların  ruhani atası olaraq onun öz üzə­rinə düşürdü. Bu mü­əyyən olmadığı üçün nəhayət fər­siz öv­lad­lar öz atalarını  ha­ki­miy­yətdən devirdilər, əsir götürdülər. 840-cı ildə Mər­həmətli Lüdovikin ölü­mün­­dən sonra isə qardaşlar öz aralarında hakimiyyət uğ­runda daha amansız müha­ri­bələrə başladılar.

 Qərbi Avropanın bücbütün əhatə etmiş Frank imperiyasının indi sonu çatmışdı. Gödək Pipinin də, Böyük Karlın da divardakı iri çərçivələrin içindən ona belə acıqlı baxmaqda haqqı vardı.  Amma o nə edə bilərdi? Bəzi xalqları, tayfaları zorla və aldadaraq öz dövlətinin ət­ra­fında birləşdirməsi onun Karlın özünün düzgün si­ya­­sət deyildi. Bunu ona Papa III Lev də, IV Stefani bildirilmişdi. Bəs o- IV Qriqori olaraq varislərə nə tövsiyyə eləmişdi? Odlu silah atəş açmaq üçün alınırdı. Atəş açmayacaqdısa bəs nə üçün alınacaqdı? Qüdrətlənən övladlar da müharibə apar­ma­ya­caqdılarsa, bəs nə üçün bu qədər qüvvətlənirdilər? Demək, bütün gü­­nahlar onun özündə idi. Sülh yaratması, onların qüvvəsinin sərf olunması yollarının müəyyən edilməsi hər nə cür yalanla olardısa, İisa Məsih onu bağışlayardı. Ancaq yalan üzə­rində imperiya yaratmaq bu imperiyanın Vizuvi vulkanının üzə­rində tikilməsinə bərabər idi. Böyük Karl gərək xristian xalqlarını aldadaraq özünə birləşdirməyəydi, zorla da olsa, onları tamam ram edərək birləşdirəydi – başqa yol tanımayaydılar. Bu da sonu; bu gün Pompeyin sonuncu günü yetişmişdi. İndi Frank imperiyasının taleyi bir stol və üç taxt üstündə həll olunacaqdı. Başqa yol qalmamışdı. Əks təq­dirdə Qərbi Roma yenidən hunların və ya daim bu həvəsdə olan müsəlman ərəb­­­lərin əsarətinə keçəcəkdi.

Papa IV Qriqorinin düşüncələrinin bu məqamında seremoneystr içəriyə daxil oldu, uzun əsasını üç dəfə döşəməyə vurub:

– Əlahəzrət Birinci Lotar! - deyə elan etdi.

Onun təqdimatından sonra bəzəkli iri qapı taybatay açıldı və Böyük Karlın nə­vəsi  Lotar içəriyə daxil oldu. Üzünə qüdrət və qəzəb ifadəsi həkk olunmuşdu. O, təşəxxüslə, hətta ona sarı baş əyən tərəf­daş­la­rı­na əhəmiyyət  belə vermədən, Ro­ma Papasına sarı isə başını azacıq tərpətməklə, gedib, iri stol ar­xa­sında  göstərilən üç taxtdan birində oturdu. Sonra eyni tərzdə  Alman II Lüdovik və Daz ləğəbli II Karl elan olundular. Onlar da ayaqlarını döşəməyə sanki öz qüdrətini nümayiş et­dir­mək məqsədilə belə bərk çırparaq, gedib uzun stolun arxasında, onlar üçün nə­zərdə tutulmuş  taxtlarda əyləşdilər. Bu zaman onlar bir-birlərinə də təşəxxüslə  nə­zər saldılar  və yalnız başlarını tərpətməklə, zörən salam verdilər. Bunlar daha bö­yük ərazilərə hakimlik etməyə layiq qüdrətdə idilər.

Razılaşmaya əsasən bundan sonra Roma Papasının vəzifəsi başlanırdı.

Papa IV Qriqori əsasına istinad edərək ayağa qalxdı və ağır addımlarla irəli çıxdı. Əvvəlcə düyünlənmiş barmaqlarını öz alnına, qarnına, sağ və sol çiyninə sarı aparıb xaç çevirdi. Müqəddəs Məryəm Anadan, Zaxaridən, İsa Məsihdən, sonra  daha bir neçə kəlmə Ata-Oğul və Müqəddəs ruhdan danışdı. Qarşısındakı üç qar­daşı dosta çevirmək və Frank imperiyasını xilas etmək naminə daha bir neçə cümlə İncildən deyəcəkdi. Amma onların bu uza­dıl­maya könülsüz  tərzdə dodaq büz­mə­ləri diqqətindən yayınmadı. Bu fərsiz övladlar indicə küsüb gedə və bü münaqişə yenə də davam edə bilərdi. Tökməyə kifayət qədər müsəlman qanı var ikən bun­ların ucbatından xristianlar bir-birlərinin qanını  axıtmağa vərdiş edirdilər. Ən yük­sək din xadimi olaraq onun vəzifəsi xristian dövlətlərini yalnız  birləşdirmək, qüd­rət­ləndirmək, xristianları qoru­maq olmalı idi. Kilsənin səlnamə dəftərində də belə və­siyyətlər yazılmışdı. Mü­səl­manlar heç bir vasitəçi olmadan xilafət halında birlə­şir­­di­lər, hər il könüllü şəkildə, dünyanın müxtəlif yerlərindən  yüz minlərlə  mü­səl­man həcc səfərinə çıxır, onların ali ibadət məkanı olan Məkkə şəhərində, Kəbənin başına toplanır və hamılıqla dualar edirdilər, xristianlar isə... Nə üçün xristianlar  Yerusəlimə toplaşmırdılar? Bunun ənənəsini o özü deyil, bəs kim qoymalı idi? Amma bütün xristianların ruhani atası olaraq o özü indi par­ça­lan­ma hökmünü verəcəkdi. Frank imperiyası onun əli ilə dağılır, Avropa sahibsiz qalırdı. Bunun han­sısa formada  yaxşı məqamları vardımı? Tarix özündə təkcə nəticəni deyil, həm də mahiyyəti  eh­tiva edir. Mahiyyət isə xristian toplumlar arasında qanlı mü­na­qi­şə­lərə son qoy­maq­dan və yeni tarixə üç yeni dövlət təqdim etməkdən ibarət olacaqdı.

Toplaşanlar onun üzündə maraqlı nə tapmışdılar? Onun qanı qara ikən hamı  sanki onun sevinc içərisində olduğunu zənn edirmiş kimi maraq, təəccüb və hə­sədlə ona baxırdılar.  

Papa üzünü azacıq sağ tərəfə çevirdi. Buna uyğun olaraq bu zaman kardinal Ponti arxadan ona yaxınlaşdı və sağ tərəfində durub əlindəki gümüşü məcmeyini  ona uzatdı. Məcmeyinin içindəki ucu zər qotazlı, qırmızı üzlü  qovluqlardan birini gö­tür­­məzdən al­­mazdan əvvəl Papa  bir əlindəki qızıl və gümüş işləməli əsasını mü­vəq­qəti tut­maq üçün kordinala verdi. Qovluğu açıb, oradakı vərəqi oxumalı, sonra imzalamaq üçün Böyük Karlın nəvələrinin qarşısına qoymalı idi. Onlar birlikdə necə də qüd­rətli görünürdülər. Bu qüdrət bütün dünyanı  ram etməyə yetərdi. Nə üçün də yox!

Bu andaca Papaya sanki nəsə agah oldu və o axtardığı hansısa cavabları  tapdı. Bunu özünə də ifadə etmək məqsədilə və bir ruhani Ata olaraq daha bir neçə kəlmə əlavə söz deməyə ehtiyac duydu. Onları beləcə birlikdə görmək,  üçü ilə də eyni za­manda danışmaq bir daha mümkün olacaqdımı? Burada toplaşanlar da bu hə­qiqəti qəbul etməli idilər.

–Mən Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh naminə hamını bir daha sülhə və əmin-aman­­­lığa çağırıram! Roma impe­ri­yasının…  bağışlayın, Frank imperiyasının da­xi­lin­­­də çox qanlar axdı. Axan xristian qanı oldu. Halbbuki axmalı ərəb qanı yetərincə var­­dı. Müsəlman ərəblər təkcə Frank imperiyasının və ona daxil olmuş xristianların deyil,  bütün Avropa xristianlarının ən qatı düşmənidir! Müsəlmanlar yüz ildən ar­tıq­­dır ki, Əndəluziyanı, Kordovanı tutublar. İndi burada, qulağımızın dibində Kor­dova əmir­liyi yaradıblar. Əgər Böyük Karl olmasaydı, Frank imperiyasını da tu­ta­caq­dılar. Biz buna necə dözürük?! Onlar dişlərini qıcıyıb bizim torpaqlarımıza  və sizin qadınlarınıza baxırlar. Siz zəifləyən kimi onlar hücum edəcək, arvadlarınızı gö­zünüzün önündəcə qamarlayacaq, övladlarınızı qul kimi işlədəcəklər. Buna görə də bütün qüv­vələri yalnız müsəlmanlara qarşı birləşdirmək, onlara daim hücum et­mək, inkişaf etməsinlər deyə daim gərginlikdə saxlamaq  la­­zım­dır. İslam Qərbi Av­ropaya daxil olarsa, əbədiyyətə qədər Avropanın mövcudluğu tamam başqa isti­qa­mət götürəcək. Siz bunu indi də, gələcəkdə də rəva bilməməlisiniz. Bəlkə əv­vəlcə Müqəddəs Yerusəlimə doğru yürüşə çıxaq, bütün işlərimizə İsa Məsihdən xe­yir-dua alaq! İnanın ki, biz Yerusəlimə daxil olmayınca İsa Məsih zühr et­mə­yə­cək! Zü­hurun iştirakçılarından olaq!

Bu gözəl ideya əvvəllər niyə ağlına gəlməmişdi? Bu xütbə ilə ötən Milad bay­ramında xristianlar qarşısında çıxış edərdisə, indi bəlkə də bu vəziyyət yaranmazdı.   Onların gücünü dünya işğalına yönəltmək vacib idi. Amma deyəsən artıq gec idi. Bö­yük Karlın nəvələri dilxorçuluqlarını ayaqlarını bir-birinin üstünə aşırmaqla, yel­ləməklə və dodaqları altında donquldanmaqla bi­ru­zə verməyə başlayırdılar. On­la­ra çox etibar etmək olmazdı, hər an onun sözünü kə­sər, durub gedə bilərdilər. Əsas məsələnin mətni hər üç tərəfə məlum idi və dönə-dönə yoxlanılmış, dü­zəl­dil­miş­di. O, əlindəki qırmızı üzlü qovluğu açdı, Ancaq əvvəlcə öz papalıq dövrünün ən gözəl ideyasını havadaca saxlamaq istə­mədi.

– Biz bu barədə növbəti Milad xütbəmizdə daha geniş danışacağıq, bütün xris­ti­an­lara qəti çağrışlar göndə­rəcəyik. Düşünürəm ki, o vaxt kimsə bunu inkar edə bil­mə­yəcək. – Əlindəki müqavilə vərəqinin giriş  şərtlərini oxumaq istəmədi və diq­qətini sonluqda saxladı. - Bu gün imzalanacaq müqavilənin bütün şərtləri sizə yax­şı məlumdur, sizinlə ra­zı­laş­dırılmışdır. Ona görə də… Müqavilənin  son­lu­ğu­nu oxu­­mağı qərara alıram. Be­lə­liklə, im­pe­rator titulu saxlanılmaqla İtaliya, Reyn və Ro­­na çayları boyunca tor­paqlar Lotarın ha­kimiyyəti altına verilir!...  Reyn ça­yın­dan şərqdəki böyük tor­paq­lar – Şərqi Frank kralığı  Alman Lüdovikin ha­ki­miy­yəti al­tına verilir!… Və…və… Reyn  ça­yın­dan qərbdəki  torpaqlar – Qərbi Frank kral­lı­ğı isə Karlın haki­miyyəti altına verilir!  Bundan sonra hər üç krallıq isə sülh və əmin-amanlıq şəraitində ya­şa­ya­ca­ğına söz verir. Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh na­mi­­­nə bu mü­qa­vi­lə­ni mü­ba­rək­ləyirəm!

 Roma Papası bu sözlərdən sonra arxadan kardinal Pontinin ona uzatdığı daha üç  zər qotazlı,qırmızı üzlü qov­luğu aldı. Daha sonra o bu dörd qovluğu bir-bir əvvəlcə Lotara imzalatdı. Mö­hürdar əridilmiş surqucu vərəqin üzərinə axıtdı. Lotar barmağındakı iri üzü­yü­nü şəst­lə surqucun üzərinə sıxdı. Alaman I Lüdoviq və Daz II Karl öz imzalarını və mö­hür­lə­rini mətnlərin altına qoydular. Roma Papası qovluqların birini özündə sax­la­yıb, o bi­riləri yeni krallara payladı. Bu zaman zala toplaşanlar əl çalmağa baş­ladılar. Am­ma yenə də kimsənin üzündə sevincə ifadəsi və təbəssüm görünmədi. Alqışlar al­tında hər üç kral ayağa qalxdı, stol arxasından çıxıb, Roma Papasının qarşısına gəl­di­lər. Kardinal Ponti gəlib onun əlindəki  4-cü qovluğu aldı,  iri əsasını özünə qay­tar­dı. Burada əvvəlcə Kral Lotar əyilib onun əlini öpdü və Papanın eşidə biləcəyi səslə özünü " Avropanın kralı Lotar!" kimi təqdim etdi. Amma onu yaxşı eşit­mə­yib­­lərmiş kimi digərləri özünü "Alman kralı II Lüdoviq!" və "Fransa kralı II Karl!" deyə təqdim etdilər.

Roma Papası üzünü qarşı divardakı Gödək Pipinin, Böyük Karlın və Mərhəmətli I Lüdovikin portretlərinə  sarı çevirdi  və baxışlarını xəcalət hissi ilə qaldırıb, on­la­rın üzünə baxdı. Por­tret­lər­dən baxan krallar indi çox qəmgin, dərdli və üzgün  gö­rü­nür­dülər. Gödək Pipin Roma Papasını bütün Avropanın əsas hakimi élan edərkən bu rüsvayçılığı təsəvvür etməzdi. De­yə­sən onlar bu yeni üç dövlətin gələcək aqibətini və bir-birinə qarşı mü­na­si­bə­tini çox dumanlı görürdülər.Roma Papası kimi o nə edə bilərdi? Olan yeganə bu münasib vəziyyət də onun sa­yəsində həyata keçmişdi. Bəs ali dini rəhbərləri olmayan imperiyalar nə edirdi?  Onlar da qüd­rət­lə­nib, sonra zəifləyir və parçalanırdılarmı? Bu ayrılma onlara bir­lik­də daha qüdrətli ol­duq­larını  başa sala bilə­cək­dimi?  Bəlkə də bu birlik  naminə  müsəlman ərəb­lə­rin onlara hücum etməsi lazım idi. Lakin daha yaxşısı xristianları İsa Məsi­hin Ye­ru­səlimdəki məzarından zühr edəcəyinə şahidlik və onun əskəri olmaq na­mi­nə yü­rüşə aparmaq olardı. Bu çox gözəl bir ideya idi! İndiki günün bir sabahı da vardı. Sabah nə olacaqdı? Avropada toplanmış qüvvəni hökmən kənara ixrac etmək lazım idi.  Bu olmazdısa Avropa dövlətləri bir-birinə hələ çox qənim kəsi­lə­cək, daha da parçalanacaqdılar.  Şərqə gedən tacirlərin çoxu geriyə müsəlman kimi qayıdırdı. Bu minvalla yüz ildən sonra daha nələr olacaqdı?  

Roma Papası IV Qriqori bu düşündüklərini növbəti Milad bayramına kimi unut­masın deyə öz kürsüsünə  oturan kimi sağ tərəfə qanrıldı.

Kardinal Ponti onun fikirlərini qeyd etmək üçün çin kağızı açmışdı. Papa asta­dan danışdıqca yeni-yeni ideyalar düşünür, bütün bu vəziyyətdən çox razı qal­ma­ğa baş­layırdı. Tədricən çöhrəsinə sevinc, təbəssüm qonurdu. Sevinməyə dəyərdi. Bu par­çalanma və bu ziddiyətlər olmasaydı, bəlkə də bu ideya doğ­ma­ya­caq­dı.     

Toplaşanlar isə buradan getmək üçün toparlandıqda gördüklərinə yenidən tə­əccüb et­dilər. Bayaqdan sevinirmiş kimi görünən Papanın üzü indi dərin məyusluq, qəm, kədər ifadə edirdi. Ha­mı  se­vin­məyə başladığı zaman onun belə üzgün gör­kə­mi­nə nə səbəb olmuşdu? Bu mü­qa­vilənin imzalanması və qanlı döyüşlərin kəsil­mə­si onun öz ideyası deyildimi?

Qarşısında baş əyib gedən bu insanların bu marağı, təəccübü indi əslində daxili sevinc içərisində olan Papanı heç vecinə deyildi. Zahirən kədərli göründüyü qədər də o sevinir, gülümsəyirdi: xristianlıq xilas olmuş, dünya ağalığı məhz bu ideya ilə baş­­lan­mışdı. Amma bu ideyanı tamam açıb-ağarda və bu nadanlara başa sala bilər­dimi? Bunlar İsa Məsihi çarmıxa çəkmiş qövm idi.

Kardinal Ponti  onun dediklərini sonra səliqə ilə səlnamə dəftərinə  köçür­də­cək­di. Növbəti Milad bayramına qədər bu düşüncələri hələ çox cilalana bilərdi.

Amma növbəti Milad bayramına qədər yaşamaq Papa IV Qriqoriyə nəsib ol­ma­dı. Ondan sonra gələn papalar II Sergi, IV Lev, III Benedikt, I Nikolay, II Adrian və digərləri daxildə toplanmış mənfi qüvvənin ixrac olunması ideyasına etinasız qal­dılar. Yəqin ki, elə buna görə də əvvəlcə hər şey daha pis oldu. 855-ci ildə Kral Lotar öldükdən  sonra  imperiya  daha dərindən parçalandı. Nəticədə tarixə Fransa, İta­liya və Al­maniya kimi üç dövlət qatıldı. Al­maniya kralı Alaman Lüdovikin sə­ləfi I Otton aza­cıq qüvvətlənən kimi öz gücünü bi­rinci elə "Frankdan qalma  qar­daş­­la­rı­na" göstərdi. 962-ci ildə o, İtaliyanın bir his­səsini, Çexiyanı, Bur­qun­diya kral­lığını, Niderland və İsveçrə torpaqlarını öz əra­zisinə qatdı və Mü­qəddəs Roma im­pe­ri­ya­sını yaratdı. Bu imperiyanın ömrü qov­ğalarda, qırğınlarda keçdi. Qərbi Avropanın qüdrətlənən hər bir dövləti digərlərinin başına bəla oldu.

  Hətta xristianlığın özü də çox keçmədi ki, qüdrətlənib dünyanı bürümək əvə­zi­nə iki hissəyə parçalandı. 1054-жц илdə Рома Папасы ЫХ Левlə qüdrətlənmiş Şərqi Бизанс impe­ra­tor­lu­ğu­nun arasında ziddiyət gərginləşdi. Константинопол килсясинин патриархы Михаил Керулари Romaya vergi ödəmək istəmirdi. Buna görə onlar bir-birlərini lənətlədilər, katolik və pravoslava ayrıldılar. Daha sonra katolik və pra­vos­lavlar da müx­təlif digər təriqətlərə bölündülər.

Qərbi Avropa daxili enerjinin digər istiqamətlərə yönəlməsini təmin etməkdə aciz idi. Amma Papa IV Qriqorinin vəsiyyətləri boşuna getmədi.  1095-ci ildə Papa II Urban  Fələstindəki müqəddəs yerləri müsəlmanların  hakimiyyətindən  azad et­mək adı altında və bununla da guya ki, Məsihin zühurunu görəcəkləri inamı ilə  qər­­­bi xristian döv­­­lətlərini bir araya gətirdi və  Xaç yürüşünə qaldırdı. Yüz illər ər­zin­­də 12 Səlib yürüşü Qərbi Avropanı xeyli qüdrətləndirdi. Amma bu, müsəlman Şər­­­qini inkişafdan saxladı. Çox-çox sonralar baş verən bütün böyük müharibələr, Asi­­ya, Afrika, Ame­rika və Avstraliyanın işğalı, hər iki dünya müharibəsi Qərbi Av­­ropadan  başlandı, Av­ropanı inkişad etdirsə də dünyada on milyonlarca insanın qət­­liamına,  kənd, şə­hər və ölkələrin dağıdılmasına səbəb oldu.  

XX əsrin sonlarında mənşəcə türk olan bir gənc rəssam Vatikandan bir azca pul qo­part­maq fikrinə düşdü və Papa IV Qriqorinin iri portretini çəkdi. Tabloya baxan Pa­pa II İoann Pavel zənd ilə dodaqlarını büzdü, qaşları düyünləndi.

-Mənim oğlum, bu portretdə  Papa IV Qriqori  nə üçün belə gülümsər əks olu­nub?- deyə soruşdu.

Rəssam təəccüblə çevrilib tabloya baxdı və heyrətlə:

-  Papa həzrətləri, o ki Verden müqaviləsi səbəbindən çox qəzəblidir!- cavabını verdi.- Mən bunu əks etdirməyə çalışdım.

Papa II İoann Pavel başını yırğaladı və çevrilib getdi.

Papanı hirsləndirdiyini düşünən və peşman olan bu gənc rəssam heç onun öz do­daq­la­rın­dakı təbəssümü də sezməmişdi.