RUSİYA ZAQAFAZYEDƏ HƏR ŞEYİ BACARIR

Valeri Korovin

VZQLYAD.AZ PORTALINA MÜSAHİBƏ, 25.11.2021

—Rusiya prezidenti Vladimir Putinin, Azərbaycan prezidenti İlham Əiiyevin və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın imzaladığı üçtərəfli bəyanatın bir ilinin tamamlanmasına həsr olunmuş üçtərəfli danışıqlar 26 noyabrda Soçidə baş tutacaq. Sizin bu danışıqlardan gözləntiniz nədir?

—Mənim gözləntilərim ümumilikdə Rusiya tərəfinin gözləntiləri kimi Zaqafqazyedə sabit sülhün bərqərar olması ilə əlaqədardır. Qərb isə sülhdə maraqlı deyil. Planetin bütün regionlarında Qərb, xüsusən də amerikan hegemonluğu müharibələr yolu ilə qurulur. Müharibə – ABŞ-ın hərbi müdaxiləsi üçün əsas səbəbdir. Amerikan polittexnoloqlarının müharibə törətmək cəhdləri, Qərb siyasətçilərinin onların iştirakı olmadan sülh yaradılmasından narazılıqları da bununla əlaqədardır.

Bir il əvvəl imzalanmış üçtərəfli razılaşma Qərbi və regiondakı amerikan şəbəkələrini qane etmir. Onlar həmişə olduğu kimi hər iki tərəfdən eyni vaxtda hərəkət etməklə aranı qarışdırmaq istəyirlər. Nəticədə həm Ermənistan, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə tərəfdə antirus təbliğatı sel kimi axır. Və əgər rəsmi KİV-lər müəyyən korrekt mövqe gözləyirlərsə də, bloqosfera nifrətlə aşıb daşır.

Əsas təsir obyekti Rusiya sülhməramlılarıdır ki, regionda real sülhün yeganə qarantıdılar. Bu isə dediyimiz kimi Qərbi və amerikan polittexnoloqlarını qane etmir. Onların məqsədi həm erməni, həm də azərbaycanlı tərəfini rusofob ritorika ilə qızışdırmaqdır ki, sülhməramlılar hər iki tərəfdən yağan nifrətin məngənəsi arasında qalsınlar, regionda sülh pozulsun. Hər bir tərəf üçün ayrıca səbəblər seçilib. Ermənilərə yeridirlər ki, Rusiya onlara lazımi dəstəyi vermədi, azərbaycanlılara yeridirlər ki, ruslar ancaq ermənilərə kömək edir. Həm bu tərəf, həm də o tərəf revanşist çağırışlarla qızışdırılır. Bu işdə əsas xeyirgötürən isə ABŞ-dır. Axı heç kəs o fikirdə deyil ki, müharibənin onun ölkəsi üçün hansısa xeyri ola bilər!

Beləliklə, hər üç ölkə liderinin vəzifəsi regionda sülhü möhkəmləndirməkdir, destabilizasiyaya səbəb olan bütün faktorları – ilk növbədə Qərb şəbəkələrinin müdaxiləsini aradan qaldırmaqdır. Bu həmin lderlərin birbaşa məsuliyyət zonasıdır: amerikan şəbəkələrini aradan götürmək, kökündə antirusiyaçılığı yaymaq dayanan amerikan təbliğatının mənbələrini qapamaq, Avrasiya inteqrasiya proyektlərinin realizasiyası üçün möhkəm özül yaratmaq. Bunlar müharibə vəziyyətində, hətta daim uzanan konflikt şəraitində mümkün deyil və bunu Vaşinqtonda gözəl başa düşürlər. ABŞ üçün avrasiyaçı proyektlər, bu proyektlərin uğurla həyata keçirilməsi ümumilikdə postsovet məkanında, xüsusən də Zaqafqazyedə həyata keçirilən atlantist geopolitika üçün birbaşa təhdiddir.

—Üçtərəfli bəyanatın yerinə yetirilməmiş punktlarından biri 9-cu punktdur ki, tərəflər regionda bütün iqtisadi və transport kommunikasiyalarının açılması barədə razılaşmışlar. Ermənistan Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları ilə Naxçıvan Avtonom Respublikası arasında vətəndaşların, transport vasitələrinin və yüklərin maneəsiz hərəkətinin təşkili üzrə transport əlaqəsinin təhlükəsizliyinə qarantiya verib. Necə fikirləşirsiz, Ermənistan bu punktu yerinə yetirəcəkmi? Erməni tərəfi həmin punkt üzrə hansı tədbirləri həyata keçirəcək?

—Regionda iqtisadi və transport kommunikasiyalarının açılması bütün avrasiyaçı inteqrasiya proyektlərinin əsasıdır. Lakin dediyimiz kimi Qərbin atlantik geopolitikası avrasiyaçı modeli özünə təhdid sayır. Avrasiyaçı proyektlər Qərbin Zaqafqazyedə iştirakına təhlükə törədir – geopolitik qanunauyğunluq belədir. Regionda avrasiyaçı inisiativlərdən biri olan transport kommunkasiyalarının açılması işini pozmaq cəhdləri də bununla əlaqədardır.

Burda nəzərə almaq lazımdır ki, Avrasiya inteqrasiyasının əsas motoru Rusiyadır. Rusiya Avrasiya hartlendidir, tarixin coğrafi məhvəridir. Rusiyanın regionda aktiv iştirakı, onun güclü mövqeyi, Moskvanın həyata keçirdiyi aydın və ölçülü-biçili avrasiyaçı geopolitik model vacibdir. Bunsuz region yenidən amerikan geopolitik nəzarəti altına düşər, onda isə bütün inteqrasiya, o cümlədən transport inisiativləri əks effekt verər, Qərbin atlantik maraqlarına uyğun işləməyə başlayar. Erməni, o cümlədən İran tərəfinin də narahatçılığı bundadır ki, birdən Rusiyanın iştirakı zəifləyər, Qərbin iştirakı güclənər, onda maraqların ciddi disbalansı ortalığa çıxar, əyintilər yaranar.

Bu məsələdə Türkiyənin də rolu vacibdir ki, onun uğrunda bu gün avrasiyaçı və atlantik geopolitik liniyalar arasında döyüş gedir. Türkiyə bir tərəfdən (ona ABŞ-ın olmazın problemlər yaratmasına baxmayaraq) hələ də NATO blokunun üzvü olaraq qalır ki, bu onun amerikan geopolitikasına tabeçiliyini, ölkədə güclü Qərb təsirini qoruyub saxlayır. Digər tərəfdən isə ona soxuşdurulmuş amerikan qəyyumluğundan aktiv şəkildə qurtulmaq istəyir, türk elitalarında isə get-gedə daha ucadan NATO-dan çıxmaq və daha suveren mövqe tutmaq çağırışları səslənir.

Həmin avrasiyaçı modeldə əsas yerlərdən birini İran da tutur. Regionun atlantik geopolitik mənzərəsində İrana yer yoxdur. Azərbaycanın ictimai fikrini İrana qarşı kökləməyə çalışırlar ki, bu işlər məhz ABŞ maraqlarınə görə aparılır. Bütün bunlar hələ ki birmənalı deyil. Ona görə də erməni və İran tərəflərinin narahatlığı bundadır ki, Rusiya güclü avrasiyaçı geopolitik liniya aparmaqla regionda əhəmiyyətli rol oynayacaqmı, yoxsa əvvəlki kimi qarışmıram mənzərəsi yaradacaq, yalnız öz daxili problemləri ilə məşğul olacaq? Nə qədər ki Rusiyanın təsirinin belə dəqiqliyi yoxdur, qarantiyalar da olmayacaq, çünki onlara riayət etmək imkanı da olmayacaq.

—Bəzi ekspertlər iddia edirlər ki, indiki etapda və Azərbaycan tərəfinin irəli sürdüyü şərtlərdə Paşinyan sülh müqaviləsinə çətin imza atsın. Azərbaycanın sülh müqaviləsi təkilfini Ermənistanın qəbul etməsi, sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası prosesinin başlanması üçün nələr etmək lazımdır?

—Hal-hazırkı dönəmdə yaranmış ziddiyyətlərin əsasında regionda atlantik və avrasiyaçı liniyaların bir-birləri ilə mübarizəsi durur. Türkiyədə də daxili siyasi qarşıdurma hələ bitməmişdir, demək əvvəl-axır aydın deyil sonda hansı tərəf – amerikanyönlü, yoxsa avrasiyayönlü tərəf üstünlük qazanacaq. Bundan isə öz növbəsində ekspansiyanın hansı tərəfə, o cümlədən Sünik-Zəngəzur koridorunun bərpası yolu ilə həyata keçiriləcəyi asılıdır. Bu koridor Avrasiya kontinentinin içlərinə doğru yönəlmiş, Rusiyaya qarşı istiqamətlənmiş Qərb ekspansiyasının aləti olacaqmı (belə olsa Azərbaycan da atlantik geopolitikanın plasdarmına çevriləcək), yoxsa əksinə, Avrasiya inteqrasiyasının instrumenti olacaq ki, Rusiyanın müttəfiqlərinə – həm Avrasiya Birliyinin tərkib hissəsi kimi Azərbaycana, həm də avrasiyaçı, antiqərb qüvvələrin üstünlük təşkil edəcəyi Türkiyəyə tərəf yönələrək sülh və əməkdaşlığın avrasiyaçı məhvərinin qurulmasına kömək edəcək?

Bu gün Azərbaycan həmin danışıqlar prosesində özünü ona görə inamlı aparır ki, Türkiyənin ona dəstəyi birmənalı və qəti şəkildədir. Amma Ermənistan tərəfi haqda bunu demək olmaz. Ermənistanın vəziyyəti daha ikimənalıdır, ona görə ki Rusiya bir tərəfdən Ermənistanı təhlükəsizliyin və suverenliyin təmini sahəsində dəstəkləyir, lakin digər tərəfdən Ermənistanın Sorosun dəstəyi ilə amerikan şəbəkələri tərəfindən bərqərar olmuş siyasi rejimindən narazıdır. Ermənistan tərəfinin danışıqlarda inamsızlığı, nəticədə isə ehtiyatlılığı da bununla əlaqədardır. Fikirləşirlər ki, birdən Rusiya dəstək vermədi? Onda Zəngəzur koridoru Azərbaycan və NATO üzvü kimi qalmaqda davam edən Türkiyə tərəfdən siyasi təzyiq instrumenti olacaq ki, İran da bunu istəmir.

Bütün tərəddüdləri isə məhz Rusiya həll edə bilər. Bütün iştirakçılar, o cümlədən maraqlı tərəflər də qarşıdakı Soçi görüşündən elə bunu gözləyirlər. Əgər Rusiya lideri Avrasiya inteqrasiyası proseslərni davam etdirməyin aydın və dəqiq liniyasını ortalığa qoyub təsdiqləsə, Rusiya bütün tərəflər, o cümlədən də Ermənistan üçün təhlükəsizlik qarantı kimi çıxış etsə, onda Sünik-Zəngəzur koridoru məsələsini həll edilmiş saymaq olar. Lakin bununçün erməni tərəfi qarşılıqlı addımlar atmalıdır ki, biri də ölkədə tüğyan edən antirus və rusofob təbliğatı dayandırmaqdır. İndiki erməni hakimiyyəti özünü elə aparır ki, guya bu təbliğatı görmür. Ya da Vaşinqtonun tapşırığı ilə özlərini görməməzliyə vururlar. Bu dərəcədə qızğın və qəzəbli rusofob informasion siyasətinin yeridilməsində yalnız Vaşinqton maraqlıdır.

—Qarabağ barədə imzalanmış üçtərəfli bəyanatın punktlarına riayət etməməklə Ermənistan hansı risklərlə üzləşir?

—Ermənistan ümumiyyətlə 44 günlük müharibədə məğlub olandan sonra çox riskli vəziyyətə düşüb. Erməni dövlətçiliyi mahiyyətcə yox olma ərəfəsindədir. Bunun səbəbi isə onun tutduğu ikimənalı geopolitik mövqedir. Ermənistan qəti qərara gəlməlidir: Rusiyanın yanındadır, ya Qərbin? Nə qədər ki bunu özü üçün müəyyənləşdirməyib, Ermənistanı sadəcə parçalayarlar, tikə-tikə edərlər. Əgər müəyyənləşdirsə, həmin tərəfə aydın addımlar atacaq. Rusiyanın 1990-cı illərdə, anabiozda, qarışıqlıq və geopolitik qərarsızlıq vəziyyətində olduğu vaxtlarda ikimənalılıq müəyyən qədər keçərli idi. Amma indi Rusiya həmin geopolitik yuxudan ayılıb, güclər nisbətini aydınlaşdırıb, dispozisiyanı müəyyənləşdirib. Geopolitik məntiq qayıdıb; o isə belədir ki, Avrasiyanın hartlendi olan Rusiya var, bir də ona qarşı olan atlantik Qərb var. Hamı bunlara münasibətdə öz seçimini ortalığa qoymalıdır.

Əgər Ermənistan doğrudan da dövlət kimi qalmaq istəyirsə, Qərb ilə oynamağa son qoymalıdır. Qərb Ermənistana məsrəf materialı kimi, onun sakinlərinə isə –sivilizasion Qərbin hüdudlarından kənardakı planetin digər sakinlərinə baxdığı kimi– vəhşi və varvar kimi baxır.

Bu isə o deməkdir ki, Paşinyan aydın və dəqiq bəyanatlar səsləndirməlidir. Avrasiya inteqrasiyası proyektlərini aydın və birmənalı dəstəkləməlidir. Qərbin Ermənistanın işlərinə qarışmasının qarşısını almalıdır: xarici agentlər haqda qanun qəbul etməlidir, yaradılmış minlərlə amerikan QHT-sini Belorusiyada olduğu kimi bağlamalıdır, Qərbdən maliyyələşən KİV-ləri qapamalıdır, ölkədəki saysız-hesabsız amerikan “diplomatlarının” sayını normal həddə azaltmalıdır ki, reallıqda kəşfiyyat işləri ilə məşğuldurlar. Nəhayət, bütün rusofob elementləri susdurmalıdır. Belə aydın və birmənalı addımlar olmadan erməni dövlətinin saxlanması qarantiyasını vermək Rusiya üçün çətin olacaq. Öz növbəsində Ermənistan da Qarabağ üzrə üçtərəfli razılaşmanın punktlarını yerinə yetirməyə qadir olmayacaq. Axı erməni tərəfinin öz öhdəliklərini yerinə yetirməsi üçün gərək Ermənistan ola. Ermənistan isə ya Avrasiya proyektləri çərçivəsində Rusiyanın himayəsi altında ola bilər, ya da... başqa alternativ də var: amerikan geopolitik maraqları tonqalında yanıb kül olacaq.

—Bakı ilə Yerevan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına Rusiya təsir göstərə bilərmi?

—Rusiya bu gün Qafqazda hər şeyi bacarır. Çünki Rusiya Avrasiyanın geopolitik mərkəzi, sülh, əmin-amanlıq və inkişaf mənbəyi, gözümüzün önündə formalaşan çoxqütblü dünyanın Avrasiya sivilizasion qütbünün cazibə mərkəzidir.

Nəinki Azərbaycan və Ermənistan arasında, bütün Avrasiyada sülh mümkündür. Bununçün Qərb özünün destruktiv modelləri ilə Avrasiyadan rədd olub getməlidir. Qərb müharibə mənbəyidir, digər xalqlara qarşı təkəbbürlüdür, sivilizasion rasizm yeridir, dünya ağalığı iddiasındadır, əslində yerdə qalan bəşəriyyəti öz maraqları üçün köhnə Qərb kolonializmi ruhunda istismar etmək istəyir, bu yolda isə “demokratiya” və “insan hüquqları” kimi gəlişigözəl cəfəngiyyatlarla pərdələnib.

Amerikanın mərkəzində durduğu dünyada yalnız Qərb insanı (postinsan) hüquqlara malik olur. Yerdə qalanlar isə Amerikanın istismar obyektləridir ki, Qərbin maraqlarına görə lazımdırlar. Bu məcrada kolonial dövründən üzü bəri heç nə dəyişməmişdir və dəyişməyəcək də. Və əgər biz sülh və əmin-amanlıq istəyiriksə, özümüzün ümumi Avrasiya evimizdən Qərbi qovmalıyıq. Əgər könüllü getmək istəmirsə, bu yolda ona kömək etməliyik. Yoxsa sülh olmayacaq. Heç yerdə olmayacaq.

Söhbətləşdi: Seymur Məmmədov

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovinin “Qarabağ haqqında imperiya söhbəti: Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, İran və Türkiyə Cənubi Qafqazın regional geopilitikasında” kitabından

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovin:

—Ermənistan ümumiyyətlə 44 günlük müharibədə məğlub olandan sonra çox riskli vəziyyətə düşüb. Erməni dövlətçiliyi mahiyyətcə yox olma ərəfəsindədir. Bunun səbəbi isə onun tutduğu ikimənalı geopolitik mövqedir. Ermənistan qəti qərara gəlməlidir: Rusiyanın yanındadır, ya Qərbin? Nə qədər ki bunu özü üçün müəyyənləşdirməyib, Ermənistanı sadəcə parçalayarlar, tikə-tikə edərlər. Əgər müəyyənləşdirsə, həmin tərəfə aydın addımlar atacaq. Rusiyanın 1990-cı illərdə, anabiozda, qarışıqlıq və geopolitik qərarsızlıq vəziyyətində olduğu vaxtlarda ikimənalılıq müəyyən qədər keçərli idi. Amma indi Rusiya həmin geopolitik yuxudan ayılıb, güclər nisbətini aydınlaşdırıb, dispozisiyanı müəyyənləşdirib. Geopolitik məntiq qayıdıb; o isə belədir ki, Avrasiyanın hartlendi olan Rusiya var, bir də ona qarşı olan atlantik Qərb var. Hamı bunlara münasibətdə öz seçimini ortalığa qoymalıdır. Əgər Ermənistan doğrudan da dövlət kimi qalmaq istəyirsə, Qərb ilə oynamağa son qoymalıdır. Qərb Ermənistana məsrəf materialı kimi, onun sakinlərinə isə –sivilizasion Qərbin hüdudlarından kənardakı planetin digər sakinlərinə baxdığı kimi–
vəhşi və varvar kimi baxır.

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovin:

—Rusiya tərəfinin gözləntiləri Zaqafqazyedə sabit sülhün bərqərar olmasıdır. Qərb isə sülhdə maraqlı deyil. Planetin bütün regionlarında Qərb, xüsusən də amerikan hegemonluğu müharibələr yolu ilə qurulur. Müharibə – ABŞ-ın hərbi müdaxiləsi üçün əsas səbəbdir. Amerikan polittexnoloqlarının müharibə törətmək cəhdləri, Qərb siyasətçilərinin onların iştirakı olmadan sülh yaradılmasından narazılıqları da bununla əlaqədardır. Baxın, Qarabağla bağlı imzalanmış üçtərəfli razılaşma Qərbi və regiondakı amerikan şəbəkələrini qane etmir. Onlar həmişə olduğu kimi hər iki tərəfdən eyni vaxtda hərəkət etməklə aranı qarışdırmaq istəyirlər. Nəticədə həm Ermənistan, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə tərəfdə antirus təbliğatı sel kimi axır. Və əgər rəsmi KİV-lər müəyyən korrekt mövqe gözləyirlərsə də, bloqosfera nifrətlə aşıb daşır. Əsas təsir obyekti Rusiya sülhməramlılarıdır ki, regionda real sülhün yeganə qarantıdılar. Bu isə dediyimiz kimi Qərbi və amerikan polittexnoloqlarını qane etmir. Onların məqsədi həm erməni, həm də azərbaycanlı tərəfini rusofob ritorika ilə qızışdırmaqdır ki, sülhməramlılar hər iki tərəfdən yağan nifrətin məngənəsi arasında qalsınlar, regionda sülh pozulsun. Hər bir tərəf üçün ayrıca səbəblər seçilib. Ermənilərə yeridirlər ki, Rusiya onlara lazımi dəstəyi vermədi, azərbaycanlılara yeridirlər ki, ruslar ancaq ermənilərə kömək edir. Həm bu tərəf, həm də o tərəf revanşist çağırışlarla qızışdırılır. Bu işdə əsas xeyirgötürən isə ABŞ-dır. Axı heç kəs o fikirdə deyil ki, müharibənin onun ölkəsi üçün hansısa xeyri ola bilər!

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovin:

—Mən bir tədqiqatçı kimi heç bir tərəfin mövqeyini qəbul etmədən Qarabağda olmuşam. Ora həm erməni, həm də azərbaycanlı tərəfdən getmişəm, hər iki tərəfin mövqeyini dinləmişəm. Və nəticədə Qarabağ barədə kitab yazmışam. Belə hallarda praktika göstərir ki, hər bir tərəf adamı qarşı tərəfə üstünlük verməkdə və simpatiyada günahlandırır. Lakin bizim mövqeyimiz dəyişməz olaraq qalır: Bizi – Avrasiya xalqlarını yaxın mədəniyyətlər birləşdirir, Zaqafqazyedə isə həm də ümumi tariximizə görə birləşirik. Unikal identikliyə, öz xüsusiyyətlərimizə malikik, lakin bununla yanaşı mental və strateji cəhətdən yaxınıq. Deməli heç bir Qərb bizim aramıza nifaq salmağa və əsrlərlə davam edən birliyimizi pozmağa nail ola bilməz. Qalan şeylərin isə – öhdəsindən gələcəyik.

Ruslar – Qafqazda barışdırıcı gücdürlər

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovin

—Qərbin əsas yanaşması özünün regiona girməsinə imkan qazanması üçün vəziyyəti destabilizasiya etməkdir ki, burda möhkəmlənsin və baş verən proseslərə öz maraqlarına uyğun təsir göstərsin. Yeri gəlmişkən, belə yanaşma Qərb strateqləri tərəfindən praktiki olaraq bütün dünyada, anqlosakslar tərəfindən isə yüzillərdir tətbiq olunur. Həmin fəaliyyət Qərbin yanaşmalarında da dəyişməz qalır: ifrat təkəbbürlülük, dövlətlərin, xalqların, mədəniyyətlərin və Qərbə aid olmayan sivilizasiyaların maraqlarına etinasızlıq ki, onlara Qərb siyasətçiləri bütün zamanlarda öz maraqlarına nail olmaq yolunda istifadə ediləsi məsrəf materialı kimi baxmışlar.

***

—Qərb daim yalan danışır, hiyləgər iblis kimi aldadır, çünki onun mahiyyəti belədir. Və əgər Qərbin bədniyyətliliyini nəzərə almasan, asanca onun tələsinə düşmək, onun böyük oyununda xırda-xuruşa çevrilmək, itirə-itirə gedib Qərb siyasətçilərinin yaratdığı intriqaların qurbanı olmaq olar. SSRİ dağılandan bəri Zaqafqazyenin bütün yeni tarixi bunun bariz mənzərəsidir. Elə bir epizod yoxdur ki, kimsə nə vaxtsa Qərbə bel bağlayaraq bundan nəsə udsun və ya heç olmasa hansısa üstünlük qazansın. Nəticəsi həmişə dağıntı, fəlakət, böyük itkilər olur. Gələcəkdə də belə olacaq. Nə qədər ki tarixin bütün bu dərslərindən yeganə düzgün nəticə çıxarılmayıb, belə də olacaq: bilmək vacibdir ki, Qərb tam şərdir, və biz Avrasiya xalqları, eləcə də dünyanın digər xalqları Qərb ilə bir yolun yolçusu ola bilmərik.

***

—Suriyada ABŞ-ın öz müttəfiqləri Britaniya və Fransa ilə birgə çıxardığı oyunlardan sonra istənilən sağlam düşüncəli siyasətçi başa düşür ki, belə dövlətlərdən, ümumiyyətlə sivil Qərbdən bacardıqca uzaq durmaq lazımdır – qeyri-adekvatlığına, dəyişkənliyinə, ağlına gələni etdiyinə, nəinki beynəlxalq hüququ, hətta elementar məntiqi və sağlam təfəkkürü belə qulaqardına vurduğuna görə. Qərbin bu üç ölkəsi heç kimin rəyini nəzərə almadan özlərini Qərb sivilizasiyasının başına qoyublar. Onlar ağına-bozuna baxmadan, yollarının üstündəkiləri söküb dağıdaraq dünya hegemonluğuna cumublar, bu məcrada dövlətləri, xalqları, bütöv dünya regionalarını məsrəfə buraxıblar.

***

—Bu gün Qərbin müttəfiqi olmaq ağır fəsadlara gətirib çıxarır. Bu dövlətçiliyin özünə birbaşa təhlükə kəsb edir, belə ki Qərb təkcə öz düşmənləri ilə və neytral qüvvələrlə deyil, həm də öz müttəfiqləri ilə də hesablaşmır, onları da sərt şəkildə diz çökdürür və öz iradəsinə tabe olmağa məcbur edir. Bu gün Almaniya və İtaliya kimi ölkələr belə yalvarırlar ki, onları Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmağa qatmasınlar. Belə bir vəziyyətdə Azərbaycandan nə danışaq ki, Qərb onu gözünü belə qırpmadan həzmi-rabedən keçirə bilər! Bu mənada Azərbaycanın özünü qoruması üçün Qərbdən uzaq durması, onunla əməkdaşlıq etməməsi, öz ölkəsində onun fəaliyyətini həm iqtisadi, həm mədəni, həm də ümumilikdə sivilizasion sahələrdə bacardıqca qısaltması gərəkdir. İkincisi, Azərbaycan bu gün formalaşan çoxqütblü dünya modeli çərçivəsində özünə yenə müttəfiqlər axtarmalıdır. Aydındır ki, heç bir ölkə təkbaşına yaşayıb sağ çıxa bilməz. Qərb sadəcə təhlükədir – dəlinin təhlükəli olduğu kimi: amma bu dəli yaxşıca silahlanmışdır, heç də adi dəli kimi stula otuzdurulub hər tərəfdən  iplə bağlanmamışdır, əli-qolu açıqdır.

***

—Azərbaycan yeni müttəfiqlərini Qərbdə axtarmamalıdır. Öz sivilizasion blokunu tapmaq lazımdır ki, Azərbaycana orda komfortlu və təhlükəsiz olsun, onun daxilində uzunmüddətli strateji inkişaf imkanı yaransın. Azərbaycan üçün belə blok Avrasiya blokudur. Odur ki hətta indilərdə Rusiya rəhbərliyinin Avrasiya inteqrasiyasının inkişafı sahəsində tələsməməsinə baxmayaraq, xarici faktorların təsirlərinə görə Azərbaycanın regionda Rusiya ilə əməkdaşlıqdan başqa yolu yoxdur. Eyni zamanda Türkiyə və İranla münasibətləri saxlamalıdır, yeni çoxqütblü dünyanın əsas mərkəzlərindən biri olacaq Avrasiya sivilizasion blokunun yaradılması çərçivəsində özünün strateji perspektivini nəzərə almalıdır.

***

—Qafqaz təkcə Qərb paradiqmasında qarşıdurmalar məkanıdır. Əgər Qərbin sivilizasion rasizmi, unifikasiya cəhdi, öz Qərbi Avropa sosial-siyasi şablonu altına hər şeyi yönəltməyə can atması nəzəri ilə Qafqaza baxsaq, onda bəli, Qafqazın mədəni, dil və etnik rəngarəngliyi problem kəsb edir ki, bu da eyni zamanda Qərbin öz maraqları çərçivəsində çoxsaylı konfliktlər yaratması üçün vasitədir. Konfliktogenlik, hamını hamı ilə toqquşdurmaq, hamını öz sivilizasion standartı altına qovub salmaq – Qərbin siyasəti bax budur. Qərb məsələlərə belə yanaşır. Parçalama, siyasi təzyiq Qərbin öz strateji nəzarətini və iştirakını qurması üçün yoludur. Rus təfəkkürü isə Qazqazı əksinə, inteqrasiya, birləşmə zonası kimi qəbul edir. Rusiya Qafqazı tam başqa şəkildə görür: Avrasiya məkanı qismində ki, türklərin, müsəlmanların, rus xristanlarının, pravoslavların qarşılıqlı anlaşmasına və zənginləşməsinə əsaslanmışdır. Bu mənada Qafqaz tam əksinə, Avrasiyanın çiçəklənən camiəsidir, mədəni-sivil inkişaf və qarşılıqlı anlaşma nöqtəsidir. Bu tam başqa baxışdır, burda heç bir konfliktogenlik yoxdur. Ruslar Qafqazda heç bir müharibə istəmirlər, əksinə istənilən didişmələrdə, etnik konfliktlərdə və ya hansısa digər anlaşılmazlıqlarda həmişə stabillik faktoru kimi çıxış edirlər. Ruslar – Qafqazda barışdırıcı gücdürlər. Ruslar Qafqaza rəngarəngliyin strateji birliyi prizmasından baxırlar. Rəngarənglik ruslar üçün normativ sayılır, çünki Rusiya dövlətçiliyinin özü polietnikdir, multikulturaldır, polikonfessionaldır. Rusiya üçün rəngarənglik normadır ki, özü özlüyündə təbii haldır. Qərb üçün isə belə deyil. Qərb yalnız öz sivilizasion standartlarını yeridir. Qafqaza bax bu cür iki müxtəlif yanaşma var.

***

—Qarabağda vəziyyətin gərginləşməsində o adamlar maraqlıdır ki, yaranmış status-kvo onları qane etmir. Bu gün 30 illik konfliktin dayandırılması ortalıqdadır, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin də yorulmadan bəyan etdilkləri kimi tərəflərin bir-birinə ərazi iddiaları yoxdur. Azərbaycan prezidenti dəfələrlə bildirmişdir ki, konflikt bitmişdir, bununla Ermənistan baş naziri də razıdır. Rusiya sülhməramlılarının olması regionda sülhün qarantıdır. Belə baxanda hamını hər şey qane edir. Bircə hər iki tərəfdən radikallar, həmişə olduğu kimi revanş yanğısında olan milliyyətçilər və... Qərb, ilk növbədə ABŞ narazıdır. Bəs necə, axı sülh Qərbin birbaşa iştirakı olmadan yaradıldı, demək onların maraqları nəzərə alınmadı. Qərb strateqləri bildirirlər: “Belə olmaz, ABŞ və Fransanın da iştirakını nəzərdə tutan Minsk formatına qayıtmaq lazımdır”. Məntiqli sual ortalığa çıxır: “Niyə? Nə səbəbə?” Axı konflikt dayanıb, sülh yaranıb. Qərb strateqləri isə etiraz edirlər: “Konflikt dayanıb? Bizsiz? Onda biz sizə sülhü göstərərik!” Məhz bu yanaşma bütün provokasiyaların və istənilən gərginliyin başlıca müqəddiməsidir. Çalışırlar göstərsinlər ki, heç bir sülh-zad yoxdur, Rusiya sülhməramlıları öz işlərinin öhdəsindən gələ bilmirlər. Qərb, ABŞ və onların tərəfdarları özlərinin iştirakı olmadan yaranmış sülhlə razılaşmırlar. Axı belə olan halda onlar öz şərtlərini diqtə edə bilmirlər, onların maraqları nəzərə alınmır, onlardan heç kəs asılı olmur! Buna isə onlar öyrəşməyiblər, axı “dünya ağalarıdır”, Barak Obamanın dediyi kimi, “xüsusi millətdirlər”.

***

—Regionda istənilən eskalasiyanın arxasında Qərb və onun agenturası durur. Belə ki Qərb, xüsusən də ABŞ istənilən regiona məhz destabilizasiya yolu ilə, öz tələblərini diqtə etməklə, öz maraqlarını sırımaqla girir. Baxaq görək eskalasiya kimə sərfəlidir. Azərbaycana sərfəli deyil, o öz rayonlarnı qaytarıb. Rayonları qaytaran Ermənistana da sərfəli deyil, o bu rayonları əvvəl-axır qaytarmalıydı, sadəcə müqavimətsiz qaytarmalıydı. Rusiyaya da eskalasiya lazım deyil, çünki ona öz böyründə konflikt gərək deyil... Nə qədər ki bizim ölkələrimizin ali rəhbərliyi səviyyəsində iradəli qərarlar qəbul olunmayıb və Qərb agenturası sərt və kompromissiz şəkildə aradan götürülməyib, heç bir transport və infrastruktur layihəsi açılmayacaq və işə düşməyəcək.

***

—Türkiyə bu gün birmənalı anlayış deyil. Geopolitik nöqteyi-nəzərdən iki Türkiyə var. Biri atlantist Türkiyədir: NATO-ya üzv olan Türkiyə, elitaların Qərbyönümlü hissəsi, Vaşinqtonun maraqları yolunda çarpışan gülənçi islamçı şəbəkələr, demokratiya, vətəndaş cəmiyyəti və insan hüquqlarını ehtiva edən Avropa dəyərləri – dünyanın bütöv regionlarını qul etmək, təkqütblü dünya konseptini otuzdurmaq, “vəhşi” və “varvar” adlandırdığı xalqları istismar və idarə etmək üçün Qərbin ixrac etdiyi cəfəngiyyatlar Türkiyəsi. Bir də var avrasiyaçı Türkiyə. Bu Türkiyə ənənəçidir, antiqərbdir, antiamerikandır, ənənəvi islam dəyərləri üzərində bərqərar olmuşdur (təhrif olunmuş siyasi islam üzərində deyil), mədəniyyətlərin, xalqların və etnosların rəngarəngliyini qiymətləndirəndir (Qərbin qaynar vətəndaş cəmiyyəti qazanından fərqli olaraq). Bu təbii Türkiyədir ki, Avrasiya sivilizasiyasının, gələcək çoxqütblü dünyanın ayrılmaz hissəsidir. Belə avrasiyaçı Türkiyəyə eynən Rusiyaya lazım olduğu kimi Qafqazda sülh lazımdır. Məhz belə ənənəvi, avrasiyaçı, Qərb tərəfindən tutulmamış, Qərb dəyərlərinə yoluxmamış, xaricdən Qərb və ya islamçı şəbəkələr tərəfindən idarə olunmayan Türkiyənin Rusiya ilə çoxlu ümumi cəhətləri var, necə ki regionun öz avrasiyaçı identikliyini saxlamış digər dövlətləri və xalqları ilə də var. Belə ənənəvi Türkiyə ilə Rusiyanın ümumi maraqları var ki, məhz bu maraqlara yönələrək Xəzəryanı regionun dövlətlərinə və xalqlarına xeyirli olan sahələri inkişaf etdirmək lazımdır. Okeanın o üzündən təşrif buyurmuş, özünü harda aş orda baş aparan, öz “seçilmişlərindən” başqa heç kəsin maraqları ilə hesablaşmayan xain “müttəfiqdən” isə uzaq durmaq lazımdır. Burda qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Türkiyədə olan yad şəbəkələrdən, yəni liberal, qərbyönümlü, islamçı şəbəkələrdən regionun digər ölkələrində – Azərbaycanda, Ermənistanda, hətta İranda və Rusiyada da var. Nə qədər ki onlar bizi içəridən məhv etməyiblər, bir-birimizlə vuruşdurmayıblar, saysız-hesabsız konfliktlər yaratmayıblar, onların onurğasını sındırıb məhv etmək lazımdır.

***

—Qafqazda bu gün kommunikasiyaların açılması Qərbyönümlü şəbəkələrin – Amerikanın birbaşa agenturasının həyata keçirdiyi sabotaja görə uzanır. Kommunikasiyalar, onların fasiləsiz işi – bütün regionun iqtisadi inkişafının və çiçəklənməsinin qarantıdır. Bu isə amerikan maraqlılarına sərf eləmir. Amerikanlar iqtisadiyyatların normal fəaliyyətini iflic etmək istəyirlər ki, hamını özlərinin dilənçi paylarından asılı qoysunlar, Beynəlxalq Valyuta Fondundan və Ümumdünya Bankından kredit götürməyə məcbur eləsinlər, borc içində, ağır sələm içində boğsunlar və əvəzini suverenlikdən məhrum etməklə ödətdirsinlər. Burdan sadə və aydın nəticə çıxır: istənilən inteqrasiya proyektlərini pozmaq, region ölkələri arasında transport koridorlarını, ümumiyyətlə normal kommunikasiyanı qapamaq onlara hava və su kimi lazımdır. İyirmi ildir ki, Rusiya, İran və Azərbaycan Şimal-Cənub transport koridorunun qurulması üçün əlləşirlər. Hər üç tərəfdə tam razılıq və anlaşma var, onlarla müvafiq qanun, sənəd, reqlament qəbul olunub, koridorun real işi isə hamının təəccübünə rəğmən hələ də ölü nöqtədən tərpənmək bilmir. Belə misallar saysız-hesabsızdır. Harda ki elitaların, rəsmi hakimiyyətlərin iradəsi ortaya qoyulur, orda sabotaj aşağı səviyyədə həyata keçirilir – məsələn, Azərbaycana, Ermənistana, Rusiyaya mal daşıyan İranın fura maşınlarından alınan gömrük rüsumlarını çoxaldırlar, elə edirlər ki, sərfəli olmasın. Antiiran, antierməni, antirus isterikanı qızışdırırlar ki, sahibkarlara həmin ölkələrlə ticarət əməliyyatları aparmaq mənəvi cəhətdən çətin olsun. Nəhayət, regionda provokasiyalar yolu ilə ümumi vəziyyəti destabilizasiya edirlər; birini bu tərəfdən atəş açıb vururlar, digərini o tərəfdən – amerikanların tipik fəndidir ki, bu yolla onlarla, yüzlərlə konflikt alovlandırmağa nail olmuşlar. Ukrayna maydanını və onun “səma yüzlüyü” silahlı dəstəsini xatırlamaq kifayətdir. Axı orda da hər şey atəş açılaraq hər iki tərəfdən bir-bir öldürülən “sakral qurbanlardan” başlamışdı.

***

— Ermənistan ilə Azərbaycan arasında yekun sülh müqaviləsi o zaman imzalanacaq ki, regiondan müharibə faktorları və konfliktogenlik səbəbləri tam yığışdırılsın. Əsas faktor – Qərbin müdaxiləsi və amerikan maraqlarıdır. Sülhə qarşı hər iki tərəfdən milliyyətçi qüvvələr çıxış edirlər, özü də həm erməni, həm də azərbaycanlı milliyyətçilər konfliktin qızışdırılması üçün eyni instansiya – Qərb tərəfindən, konkret olaraq Qərb xüsusi xidmət orqanları tərəfindən istifadə olunurlar. Yalnız bütün belə konfliktogen faktorları aradan qaldırmaqla yekun sülh müqaviləsi imzalana bilər. Özü də hökmən Rusiya sülhməramlılarının olması və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalana bilər, hansı ki o birilər kimi gizli niyyəti-zadı yoxdur, gündəmi açıq şəkildə ortalığa qoyur, real olaraq sülhün yaradılmasına çalışır. Və əgər sülh nə qədər möhkəm olsa, Ermənistan və Azərbaycan Rusiyanın başlatdığı Avrasiya inteqrasiyası proseslərində daha aktiv şəkildə iştirak edəcəklər, Avrasiya İqtisadi Birliyi, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı, Gömrük İttifaqı və digər birliklərə qatılacaqlar. Rusiya – sülhün qarantıdır.

***

—Son zamanlar İsrail regionun aktiv oyunçusuna çevrilib ki, özünün İranla qaçılmaz konfliktinə görə regional oyunçuları da İrana qarşı yönəltməyə çalışır. İlk növbədə Azərbaycanı yönəldir ki, onun əli ilə İranı məhv edə bilməsə də, heç olmasa bir qədər zəiflətsin. İsrail Azərbaycanı özündən başqa heç kəsə lazım olmayan Azərbaycan-İran konfliktinə çəkmək istəyir. Aydındır ki, İsrailin özündə bu məsələ ilə bağlı elitaların birgə razılaşması və tam anlaşması yoxdur. Lakin siyasi qüvvələrin bir qismi güc strukturlarının dəstəyi ilə bu ssenarini həyata keçirmək üçün aktiv şəkildə işləyir. Əlbəttə aydındır ki, elə onların da amerikanlar kimi Azərbaycanın bu halda nə günə düşəcəyi heç veclərinə də deyil. Antiiran isterikası tam sürətlə qızışdırılır, özü də bu çox kobud və primitiv şəkildə edilir. Hərdən antiiran təbliğatının necə kobud yolla aparıldığını, necə axmaq və ağlasızmaz feyklərin Azərbaycan informasion məkanına, ilk növbədə bloqosferasına atıldığını görərkən, istər-istəməz sual yaranır: Buna kim aldana bilər? Axı kim belə cəfəngiyyata və axmaqlığa inanır? Doğrudanmı Azərbaycanda belələri var?

***

—Rusiya sülhməramlıları olmasa regionu bir saatın içində partladarlar. Baxın görün sülh yox, məhz müharibə istəyən tərəflər nə qədərdir! Rusiya bütün tarixi boyu müharibələri başlatmır, məhz dayandırır. Aqressorları durdurur və xalqlara sülhü qaytarır. Rus missiyası belədir. Odur ki kim doğrudan da sülh tərəfdarıdır, həmişə sülhün məhz Rusiya sülhməramlıları tərəfindən təmin olunmasında maraqlı olacaq.

***

—Rusiya mübaribələri dayandırır. Rusiya həmişə müharibələri saxlayır, artıq bir neçə əsrdir ki, neçə-neçə müharibəni saxlayıb və qan-qadanın qarşısını alıb. Qarabağda da eynən belə oldu. Aydındır ki, Rusiyanın müdaxiləsi olmasaydı, rus hərbçiləri regiona gəlməsəydi, müharibənin yaralarını tez bir zamanda sağaltmaq mümkün olmazdı və konflikt daha çox uzanardı. Rus ordusu gəldi, döyüşü saxladı, tərəfləri barışdırdı və sülh bağlamağa təşviq etdi. Hal-hazırda da regionda sülhün və əmin-amanlığın qarantı kimi çıxış edir. Aydındır ki, Rusiya olmasaydı, bütün bu hadisələr hər iki xalqı fəlakətli nəticələrə aparıb çıxaracaqdı.

***

—Rusiya müharibələri dayandırır. O gəlir və saxlayır. O sadəcə qoşun yeridir. Ruslar işğal etmirlər, xalqları azad edirlər. Ruslar Avropanı azad etmişlər. Ruslar Avropanı dəfələrlə azad etmişlər. Çar Aleksandrın vaxtında da, Stalinin vaxtında da... Ruslar Parisə girəndə fransızların Moskvanı çapıb taladıqları kimi Parisi soyub dağıtmadılar. Ruslar Parisdə sakit şəkildə kafelərdə otururdular, yeyib içirdilər, sonra isə Çar öz qusar və zabitlərinin yeyib-içməklərinin pulunu büdcədən ödəyirdi, hətta onların kart borclarını da verirdi. Rus əsgərləri Parisdə borclu qalmadılar, hamısı büdcədən ödəndi. Ruslar mədəni şəkildə, ədəblə, təmiz fransız dilində fransızlarla xudafizləşərək Parisdən getdilər, səliqə ilə çıxdılar. Heç nəyə toxunmadılar, çıxanda hər şeyi olduğu kimi, hətta ondan da yaxşı saxladılar. Bu ruslardır! Bu sizə Qərb deyil ki, hər şeyi çapıb talasınlar! Odur ki rusları işğalçı saymayın. Ruslar işğal etmirlər, xalqları azad edirlər, onları müharibədən, qan-qadadan qurtarırlar. Ruslar xalqları bir-birlərini qırıb çatmağa qoymurlar, qarşılıqlı ədavəti dayandırırlar, nifrəti və kin-küdurəti aradan götürürlər. Ruslar sizi zülm və əziyyətdən qurtarırlar. Müqəddəs kitabda deyilir: “O gələcək və sakitcə hər şeyi yoluna qoyacaq”. Bu ruslar haqqındadır.

***

—Rusiya tərəfinin gözləntiləri Zaqafqazyedə sabit sülhün bərqərar olmasıdır. Qərb isə sülhdə maraqlı deyil. Planetin bütün regionlarında Qərb, xüsusən də amerikan hegemonluğu müharibələr yolu ilə qurulur. Müharibə – ABŞ-ın hərbi müdaxiləsi üçün əsas səbəbdir. Amerikan polittexnoloqlarının müharibə törətmək cəhdləri, Qərb siyasətçilərinin onların iştirakı olmadan sülh yaradılmasından narazılıqları da bununla əlaqədardır. Baxın, Qarabağla bağlı imzalanmış üçtərəfli razılaşma Qərbi və regiondakı amerikan şəbəkələrini qane etmir. Onlar həmişə olduğu kimi hər iki tərəfdən eyni vaxtda hərəkət etməklə aranı qarışdırmaq istəyirlər. Nəticədə həm Ermənistan, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə tərəfdə antirus təbliğatı sel kimi axır. Və əgər rəsmi KİV-lər müəyyən korrekt mövqe gözləyirlərsə də, bloqosfera nifrətlə aşıb daşır. Əsas təsir obyekti Rusiya sülhməramlılarıdır ki, regionda real sülhün yeganə qarantıdılar. Bu isə dediyimiz kimi Qərbi və amerikan polittexnoloqlarını qane etmir. Onların məqsədi həm erməni, həm də azərbaycanlı tərəfini rusofob ritorika ilə qızışdırmaqdır ki, sülhməramlılar hər iki tərəfdən yağan nifrətin məngənəsi arasında qalsınlar, regionda sülh pozulsun. Hər bir tərəf üçün ayrıca səbəblər seçilib. Ermənilərə yeridirlər ki, Rusiya onlara lazımi dəstəyi vermədi, azərbaycanlılara yeridirlər ki, ruslar ancaq ermənilərə kömək edir. Həm bu tərəf, həm də o tərəf revanşist çağırışlarla qızışdırılır. Bu işdə əsas xeyirgötürən isə ABŞ-dır. Axı heç kəs o fikirdə deyil ki, müharibənin onun ölkəsi üçün hansısa xeyri ola bilər!

***

—Bu gün Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin vəzifəsi regionda sülhü möhkəmləndirməkdir, destabilizasiyaya səbəb olan bütün faktorları – ilk növbədə Qərb şəbəkələrinin müdaxiləsini aradan qaldırmaqdır. Bu həmin lderlərin birbaşa məsuliyyət zonasıdır: amerikan şəbəkələrini aradan götürmək, kökündə antirusiyaçılığı yaymaq dayanan amerikan təbliğatının mənbələrini qapamaq, Avrasiya inteqrasiya proyektlərinin realizasiyası üçün möhkəm özül yaratmaq. Bunlar müharibə vəziyyətində, hətta daim uzanan konflikt şəraitində mümkün deyil və bunu Vaşinqtonda gözəl başa düşürlər. ABŞ üçün avrasiyaçı proyektlər, bu proyektlərin uğurla həyata keçirilməsi ümumilikdə postsovet məkanında, xüsusən də Zaqafqazyedə həyata keçirilən atlantist geopolitika üçün birbaşa təhdiddir.

***

—Regionda iqtisadi və transport kommunikasiyalarının açılması bütün avrasiyaçı inteqrasiya proyektlərinin əsasıdır. Lakin Qərbin atlantik geopolitikası avrasiyaçı modeli özünə təhdid sayır. Avrasiyaçı proyektlər Qərbin Zaqafqazyedə iştirakına təhlükə törədir – geopolitik qanunauyğunluq belədir. Regionda avrasiyaçı inisiativlərdən biri olan transport kommunkasiyalarının açılması işini pozmaq cəhdləri də bununla əlaqədardır. Burda nəzərə almaq lazımdır ki, Avrasiya inteqrasiyasının əsas motoru Rusiyadır. Rusiya Avrasiya hartlendidir, tarixin coğrafi məhvəridir. Rusiyanın regionda aktiv iştirakı, onun güclü mövqeyi, Moskvanın həyata keçirdiyi aydın və ölçülü-biçili avrasiyaçı geopolitik model vacibdir. Bunsuz region yenidən amerikan geopolitik nəzarəti altına düşər, onda isə bütün inteqrasiya, o cümlədən transport inisiativləri əks effekt verər, Qərbin atlantik maraqlarına uyğun işləməyə başlayar.

***

—Ermənistan ümumiyyətlə 44 günlük müharibədə məğlub olandan sonra çox riskli vəziyyətə düşüb. Erməni dövlətçiliyi mahiyyətcə yox olma ərəfəsindədir. Bunun səbəbi isə onun tutduğu ikimənalı geopolitik mövqedir. Ermənistan qəti qərara gəlməlidir: Rusiyanın yanındadır, ya Qərbin? Nə qədər ki bunu özü üçün müəyyənləşdirməyib, Ermənistanı sadəcə parçalayarlar, tikə-tikə edərlər. Əgər müəyyənləşdirsə, həmin tərəfə aydın addımlar atacaq. Rusiyanın 1990-cı illərdə, anabiozda, qarışıqlıq və geopolitik qərarsızlıq vəziyyətində olduğu vaxtlarda ikimənalılıq müəyyən qədər keçərli idi. Amma indi Rusiya həmin geopolitik yuxudan ayılıb, güclər nisbətini aydınlaşdırıb, dispozisiyanı müəyyənləşdirib. Geopolitik məntiq qayıdıb; o isə belədir ki, Avrasiyanın hartlendi olan Rusiya var, bir də ona qarşı olan atlantik Qərb var. Hamı bunlara münasibətdə öz seçimini ortalığa qoymalıdır. Əgər Ermənistan doğrudan da dövlət kimi qalmaq istəyirsə, Qərb ilə oynamağa son qoymalıdır. Qərb Ermənistana məsrəf materialı kimi, onun sakinlərinə isə –sivilizasion Qərbin hüdudlarından kənardakı planetin digər sakinlərinə baxdığı kimi– vəhşi və varvar kimi baxır.

***

—Paşinyan aydın və dəqiq bəyanatlar səsləndirməlidir. Avrasiya inteqrasiyası proyektlərini aydın və birmənalı dəstəkləməlidir. Qərbin Ermənistanın işlərinə qarışmasının qarşısını almalıdır: xarici agentlər haqda qanun qəbul etməlidir, yaradılmış minlərlə amerikan QHT-sini Belorusiyada olduğu kimi bağlamalıdır, Qərbdən maliyyələşən KİV-ləri qapamalıdır, ölkədəki saysız-hesabsız amerikan “diplomatlarının” sayını normal həddə azaltmalıdır ki, reallıqda kəşfiyyat işləri ilə məşğuldurlar. Nəhayət, bütün rusofob elementləri susdurmalıdır. Belə aydın və birmənalı addımlar olmadan erməni dövlətinin saxlanması qarantiyasını vermək Rusiya üçün çətin olacaq. Öz növbəsində Ermənistan da Qarabağ üzrə üçtərəfli razılaşmanın punktlarını yerinə yetirməyə qadir olmayacaq. Axı erməni tərəfinin öz öhdəliklərini yerinə yetirməsi üçün gərək Ermənistan ola. Ermənistan isə ya Avrasiya proyektləri çərçivəsində Rusiyanın himayəsi altında ola bilər, ya da... başqa alternativ də var: amerikan geopolitik maraqları tonqalında yanıb kül olacaq.

***

—Rusiya bu gün Qafqazda hər şeyi bacarır. Çünki Rusiya Avrasiyanın geopolitik mərkəzi, sülh, əmin-amanlıq və inkişaf mənbəyi, gözümüzün önündə formalaşan çoxqütblü dünyanın Avrasiya sivilizasion qütbünün cazibə mərkəzidir. Nəinki Azərbaycan və Ermənistan arasında, bütün Avrasiyada sülh mümkündür. Bununçün Qərb özünün destruktiv modelləri ilə Avrasiyadan rədd olub getməlidir. Qərb müharibə mənbəyidir, digər xalqlara qarşı təkəbbürlüdür, sivilizasion rasizm yeridir, dünya ağalığı iddiasındadır, əslində yerdə qalan bəşəriyyəti öz maraqları üçün köhnə Qərb kolonializmi ruhunda istismar etmək istəyir, bu yolda isə “demokratiya” və “insan hüquqları” kimi gəlişigözəl cəfəngiyyatlarla pərdələnib. Amerikanın mərkəzində durduğu dünyada yalnız Qərb insanı (postinsan) hüquqlara malik olur. Yerdə qalanlar isə Amerikanın istismar obyektləridir ki, Qərbin maraqlarına görə lazımdırlar. Bu məcrada kolonial dövründən üzü bəri heç nə dəyişməmişdir və dəyişməyəcək də. Və əgər biz sülh və əmin-amanlıq istəyiriksə, özümüzün ümumi Avrasiya evimizdən Qərbi qovmalıyıq. Əgər könüllü getmək istəmirsə, bu yolda ona kömək etməliyik. Yoxsa sülh olmayacaq. Heç yerdə olmayacaq.

***

—Bu sətirlərin müəllifi tədqiqatçı kimi, heç bir tərəfin mövqeyini qəbul etmədən Qarabağda olmuşdur. Ora həm erməni, həm də azərbaycanlı tərəfdən getmişdir, hər iki tərəfin mövqeyini dinləmişdir. Belə hallarda praktika göstərir ki, hər bir tərəf adamı qarşı tərəfə üstünlük verməkdə və simpatiyada günahlandırır. Lakin bizim mövqeyimiz dəyişməz olaraq qalır: Bizi – Avrasiya xalqlarını yaxın mədəniyyətlər birləşdirir, Zaqafqazyedə isə həm də ümumi tariximizə görə birləşirik. Unikal identikliyə, öz xüsusiyyətlərimizə malikik, lakin bununla yanaşı mental və strateji cəhətdən yaxınıq. Deməli heç bir Qərb bizim aramıza nifaq salmağa və əsrlərlə davam edən birliyimizi pozmağa nail ola bilməz. Qalan şeylərin isə – öhdəsindən gələcəyik.

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovin:

—Son zamanlar İsrail regionun aktiv oyunçusuna çevrilib ki, özünün İranla qaçılmaz konfliktinə görə regional oyunçuları da İrana qarşı yönəltməyə çalışır. İlk növbədə Azərbaycanı yönəldir ki, onun əli ilə İranı məhv edə bilməsə də, heç olmasa bir qədər zəiflətsin. İsrail Azərbaycanı özündən başqa heç kəsə lazım olmayan Azərbaycan-İran konfliktinə çəkmək istəyir. Aydındır ki, İsrailin özündə bu məsələ ilə bağlı elitaların birgə razılaşması və tam anlaşması yoxdur. Lakin siyasi qüvvələrin bir qismi güc strukturlarının dəstəyi ilə bu ssenarini həyata keçirmək üçün aktiv şəkildə işləyir. Əlbəttə aydındır ki, elə onların da amerikanlar kimi Azərbaycanın bu halda nə günə düşəcəyi heç veclərinə də deyil. Antiiran isterikası tam sürətlə qızışdırılır, özü də bu çox kobud və primitiv şəkildə edilir. Hərdən antiiran təbliğatının necə kobud yolla aparıldığını, necə axmaq və ağlasızmaz feyklərin Azərbaycan informasion məkanına, ilk növbədə bloqosferasına atıldığını görərkən, istər-istəməz sual yaranır: Buna kim aldana bilər? Axı kim belə cəfəngiyyata və axmaqlığa inanır? Doğrudanmı Azərbaycanda belələri var?

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovin:

— Ermənistan ilə Azərbaycan arasında yekun sülh müqaviləsi o zaman imzalanacaq ki, regiondan müharibə faktorları və konfliktogenlik səbəbləri tam yığışdırılsın. Əsas faktor – Qərbin müdaxiləsi və amerikan maraqlarıdır. Sülhə qarşı hər iki tərəfdən milliyyətçi qüvvələr çıxış edirlər, özü də həm erməni, həm də azərbaycanlı milliyyətçilər konfliktin qızışdırılması üçün eyni instansiya – Qərb tərəfindən, konkret olaraq Qərb xüsusi xidmət orqanları tərəfindən istifadə olunurlar. Yalnız bütün belə konfliktogen faktorları aradan qaldırmaqla yekun sülh müqaviləsi imzalana bilər. Özü də hökmən Rusiya sülhməramlılarının olması və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalana bilər, hansı ki o birilər kimi gizli niyyəti-zadı yoxdur, gündəmi açıq şəkildə ortalığa qoyur, real olaraq sülhün yaradılmasına çalışır. Və əgər sülh nə qədər möhkəm olsa, Ermənistan və Azərbaycan Rusiyanın başlatdığı Avrasiya inteqrasiyası proseslərində daha aktiv şəkildə iştirak edəcəklər, Avrasiya İqtisadi Birliyi, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı, Gömrük İttifaqı və digər birliklərə qatılacaqlar. Rusiya – sülhün qarantıdır.

QARABAĞDA VƏZİYYƏTİN ESKALASİYASINDA QƏRB MARAQLIDIR

Valeri Korovin

CALİBER.AZ SAYTI ÜÇÜN MÜSAHİBƏ, 20.10.2021

—Bu yaxınlarda Azərbaycan və Ermənistanın həmsərhəd rayonlarında baş verən eskalasiya nə ilə əlaqədardır?

—Mənim fikrimcə, vəziyyətin eskalasiyasında o adamlar maraqlıdır ki, yaranmış status-kvo onları qane etmir. Bu gün 30 illik konfliktin dayandırılması ortalıqdadır, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin də yorulmadan bəyan etdilkləri kimi tərəflərin bir-birinə ərazi iddiaları yoxdur. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə bildirmişdir ki, konflikt bitmişdir, bununla Nikol Paşinyan da razıdır. Rusiya sülhməramlılarının olması regionda sülhün qarantıdır. Belə baxanda hamını hər şey qane edir.

Bircə hər iki tərəfdən radikallar, həmişə olduğu kimi revanş yanğısında olan milliyyətçilər və... Qərb, ilk növbədə ABŞ narazıdır. Bəs necə, axı sülh Qərbin birbaşa iştirakı olmadan yaradıldı, demək onların maraqları nəzərə alınmadı. Qərb strateqləri bildirirlər: “Belə olmaz, ABŞ və Fransanın da iştirakını nəzərdə tutan Minsk formatına qayıtmaq lazımdır”. Məntiqli sual ortalığa çıxır: “Niyə? Nə səbəbə?” Axı konflikt dayanıb, sülh yaranıb. Qərb strateqləri isə etiraz edirlər: “Konflikt dayanıb? Bizsiz? Onda biz sizə sülhü göstərərik!”

Məhz bu yanaşma bütün provokasiyaların və istənilən gərginliyin başlıca müqəddiməsidir. Çalışırlar göstərsinlər ki, heç bir sülh-zad yoxdur, Rusiya sülhməramlıları öz işlərinin öhdəsindən gələ bilmirlər. Qərb, ABŞ və onların tərəfdarları özlərinin iştirakı olmadan yaranmış sülhlə razılaşmırlar. Axı belə olan halda onlar öz şərtlərini diqtə edə bilmirlər, onların maraqları nəzərə alınmır, onlardan heç kəs asılı olmur! Buna isə onlar öyrəşməyiblər, axı “dünya ağalarıdır”, Barak Obamanın dediyi kimi, “xüsusi millətdirlər”.

Burdan Zaqafqazye üçün (təkcə onunçün deyil) geopolitik aksioma çıxarmaq olar: Regionda istənilən eskalasiyanın arxasında Qərb və onun agenturası durur. Belə ki Qərb, xüsusən də ABŞ istənilən regiona məhz destabilizasiya yolu ilə, öz tələblərini diqtə etməklə, öz maraqlarını sırımaqla girir. Baxaq görək eskalasiya kimə sərfəlidir. Azərbaycana sərfəli deyil, o öz rayonlarnı qaytarıb. Rayonları qaytaran Ermənistana da sərfəli deyil, o bu rayonları əvvəl-axır qaytarmalıydı, sadəcə müqavimətsiz qaytarmalıydı. Rusiyaya da eskalasiya lazım deyil, çünki ona öz böyründə konflikt gərək deyil.

Bir də regional oyunçular var ki, Zaqafqazyedə daha böyük təsir dairəsinə, daha böyük iştiraka, öz maraqlarının nəzərə alınmasına nail olmaq istəyirlər. Lakin müharibəni qızışdırmaqla onlar sırf ABŞ-ın strateji maraqlarına uyğun hərəkət edirlər. Hansı ki ABŞ onların özünü heç bir subyekt-zad da hesab eləmir, istənilən münasib imkan düşən kimi onları arxadan vurur, istifadə edir və tələyə salır.

—Fikrinizcə Cənubi Qafqazda Rusiya və Türkiyənin maraqları kəsişirmi?

—Burda dəqiqləşdirmə lazımdır: hansı Türkiyənin? Türkiyə bu gün birmənalı anlayış deyil. Geopolitik nöqteyi-nəzərdən iki Türkiyə var. Biri atlantist Türkiyədir: NATO-ya üzv olan Türkiyə, elitaların Qərbyönümlü hissəsi, Vaşinqtonun maraqları yolunda çarpışan gülənçi islamçı şəbəkələr, demokratiya, vətəndaş cəmiyyəti və insan hüquqlarını ehtiva edən Avropa dəyərləri – dünyanın bütöv regionlarını qul etmək, təkqütblü dünya konseptini otuzdurmaq, “vəhşi” və “varvar” adlandırdığı xalqları istismar və idarə etmək üçün Qərbin ixrac etdiyi cəfəngiyyatlar Türkiyəsi.

Bir də var avrasiyaçı Türkiyə. Bu Türkiyə ənənəçidir, antiqərbdir, antiamerikandır, ənənəvi islam dəyərləri üzərində bərqərar olmuşdur (təhrif olunmuş siyasi islam üzərində deyil), mədəniyyətlərin, xalqların və etnosların rəngarəngliyini qiymətləndirəndir (Qərbin qaynar vətəndaş cəmiyyəti qazanından fərqli olaraq). Bu təbii Türkiyədir ki, Avrasiya sivilizasiyasının, gələcək çoxqütblü dünyanın ayrılmaz hissəsidir.

Belə avrasiyaçı Türkiyəyə eynən Rusiyaya lazım olduğu kimi Qafqazda sülh lazımdır. Məhz belə ənənəvi, avrasiyaçı, Qərb tərəfindən tutulmamış, Qərb dəyərlərinə yoluxmamış, xaricdən Qərb və ya islamçı şəbəkələr tərəfindən idarə olunmayan Türkiyənin Rusiya ilə çoxlu ümumi cəhətləri var, necə ki regionun öz avrasiyaçı identikliyini saxlamış digər dövlətləri və xalqları ilə də var. Belə ənənəvi Türkiyə ilə Rusiyanın ümumi maraqları var ki, məhz bu maraqlara yönələrək Xəzəryanı regionun dövlətlərinə və xalqlarına xeyirli olan sahələri inkişaf etdirmək lazımdır. Okeanın o üzündən təşrif buyurmuş, özünü harda aş orda baş aparan, öz “seçilmişlərindən” başqa heç kəsin maraqları ilə hesablaşmayan xain “müttəfiqdən” isə uzaq durmaq lazımdır.

Burda qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Türkiyədə olan yad şəbəkələrdən, yəni liberal, qərbyönümlü, islamçı şəbəkələrdən regionun digər ölkələrində – Azərbaycanda, Ermənistanda, hətta İranda və Rusiyada da var. Nə qədər ki onlar bizi içəridən məhv etməyiblər, bir-birimizlə vuruşdurmayıblar, saysız-hesabsız konfliktlər yaratmayıblar, onların onurğasını sındırıb məhv etmək lazımdır.

—Fikrinizcə, Zaqafqazyedə kommunikasiyaların açılması niyə uzanır?

—Qərbyönümlü şəbəkələrin – Amerikanın birbaşa agenturasının həyata keçirdiyi sabotaja görə. Kommunikasiyalar, onların fasiləsiz işi – bütün regionun iqtisadi inkişafının və çiçəklənməsinin qarantıdır. Bu isə amerikan maraqlılarına sərf eləmir. Amerikanlar iqtisadiyyatların normal fəaliyyətini iflic etmək istəyirlər ki, hamını özlərinin dilənçi paylarından asılı qoysunlar, Beynəlxalq Valyuta Fondundan və Ümumdünya Bankından kredit götürməyə məcbur eləsinlər, borc içində, ağır sələm içində boğsunlar və əvəzini suverenlikdən məhrum etməklə ödətdirsinlər.

Burdan sadə və aydın nəticə çıxır: istənilən inteqrasiya proyektlərini pozmaq, region ölkələri arasında transport koridorlarını, ümumiyyətlə normal kommunikasiyanı qapamaq onlara hava və su kimi lazımdır. İyirmi ildir ki, Rusiya, İran və Azərbaycan Şimal-Cənub transport koridorunun qurulması üçün əlləşirlər. Hər üç tərəfdə tam razılıq və anlaşma var, onlarla müvafiq qanun, sənəd, reqlament qəbul olunub, koridorun real işi isə hamının təəccübünə rəğmən hələ də ölü nöqtədən tərpənmək bilmir.

Belə misallar saysız-hesabsızdır. Harda ki elitaların, rəsmi hakimiyyətlərin iradəsi ortaya qoyulur, orda sabotaj aşağı səviyyədə həyata keçirilir – məsələn, Azərbaycana, Ermənistana, Rusiyaya mal daşıyan İranın fura maşınlarından alınan gömrük rüsumlarını çoxaldırlar, elə edirlər ki, sərfəli olmasın. Antiiran, antierməni, antirus isterikanı qızışdırırlar ki, sahibkarlara həmin ölkələrlə ticarət əməliyyatları aparmaq mənəvi cəhətdən çətin olsun. Nəhayət, regionda provokasiyalar yolu ilə ümumi vəziyyəti destabilizasiya edirlər; birini bu tərəfdən atəş açıb vururlar, digərini o tərəfdən – amerikanların tipik fəndidir ki, bu yolla onlarla, yüzlərlə konflikt alovlandırmağa nail olmuşlar. Ukrayna maydanını və onun “səma yüzlüyü” silahlı dəstəsini xatırlamaq kifayətdir. Axı orda da hər şey atəş açılaraq hər iki tərəfdən bir-bir öldürülən “sakral qurbanlardan” başlamışdı.

Nə qədər ki bizim ölkələrimizin ali rəhbərliyi səviyyəsində iradəli qərarlar qəbul olunmayıb və Qərb agenturası sərt və kompromissiz şəkildə aradan götürülməyib, heç bir transport və infrastruktur layihəsi açılmayacaq və işə düşməyəcək.

—Ermənistan və Azərbaycan yekun sülh müqaviləsini nə qədər tez imzalayacaqlar? Prosesi çətinləşdirən faktorlar hansılardır?

—Sülh müqaviləsi o zaman imzalanacaq ki, regiondan müharibə faktorları və konfliktogenlik səbəbləri tam yığışdırılsın. Əsas faktor barədə biz danışdıq – bu Qərbin müdaxiləsi və amerikan maraqlarıdır. Bura Türkiyə elitalarının bir qisminin regionda böyük təsirə nail olmaq cəhdini də əlavə etmək olar (hətta Azərbaycanı tam ələ keçirmək istəkləri də var).

Türkiyənin həmin yanaşması ilə bağlı konsensus yoxdur, amma ələ keçirmək adeptləri Azəbaycanda indilərdə aktiv şəkildə işə salınmışdır. Və əgər həmin ssenariyə hipotetik baxsaq, görərik ki, onun həyata keçirilməsi yalnız destabilizasiya yolu ilə mümkündür – konflikti yenidən işə salmaq, onu elə bir həddə çatdırmaq ki, Azərbaycan təklikdə bunun öhdəsindən gələ bilməsin, onda Türkiyə ortalığa düşərək dəstək versin və əvəzində müstəqillikdən məhrum etsin. Bu ssenari ola bilsin kiməsə inanılmaz gəlir, lakin o müəyyən dairələrdə ciddi şəkildə müzakirə olunur və buna hazırlıq işləri artıq gedir.

Sülhə qarşı, dediyimiz kimi, hər iki tərəfdən milliyyətçi qüvvələr çıxış edirlər, özü də həm erməni, həm də azərbaycanlı milliyyətçilər konfliktin qızışdırılması üçün eyni instansiya – Qərb tərəfindən, konkret olaraq Qərb xüsusi xidmət orqanları tərəfindən istifadə olunurlar.

Son zamanlar İsrail regionun aktiv oyunçusuna çevrilib ki, özünün İranla qaçılmaz konfliktinə görə regional oyunçuları da İrana qarşı yönəltməyə çalışır. İlk növbədə Azərbaycanı yönəldir ki, onun əli ilə İranı məhv edə bilməsə də, heç olmasa bir qədər zəiflətsin. İsrail Azərbaycanı özündən başqa heç kəsə lazım olmayan Azərbaycan-İran konfliktinə çəkmək istəyir.

Aydındır ki, İsrailin özündə bu məsələ ilə bağlı elitaların birgə razılaşması və tam anlaşması yoxdur. Lakin siyasi qüvvələrin bir qismi güc strukturlarının dəstəyi ilə bu ssenarini həyata keçirmək üçün aktiv şəkildə işləyir. Əlbəttə aydındır ki, elə onların da amerikanlar kimi Azərbaycanın bu halda nə günə düşəcəyi heç veclərinə də deyil.

Antiiran isterikası tam sürətlə qızışdırılır, özü də bu çox kobud və primitiv şəkildə edilir. Hərdən antiiran təbliğatının necə kobud yolla aparıldığını, necə axmaq və ağlasızmaz feyklərin Azərbaycan informasion məkanına, ilk növbədə bloqosferasına atıldığını görərkən, istər-istəməz sual yaranır: Buna kim aldana bilər? Axı kim belə cəfəngiyyata və axmaqlığa inanır? Doğrudanmı Azərbaycanda belələri var?

Yalnız bütün belə konfliktogen faktorları aradan qaldırmaqla yekun sülh müqaviləsi imzalana bilər. Özü də hökmən Rusiya sülhməramlılarının olması və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalana bilər, hansı ki o birilər kimi gizli niyyəti-zadı yoxdur, gündəmi açıq şəkildə ortalığa qoyur, real olaraq sülhün yaradılmasına çalışır. Və əgər sülh nə qədər möhkəm olsa, Ermənistan və Azərbaycan Rusiyanın başlatdığı Avrasiya inteqrasiyası proseslərində daha aktiv şəkildə iştirak edəcəklər, Avrasiya İqtisadi Birliyi, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı, Gömrük İttifaqı və digər birliklərə qatılacaqlar. Rusiya – sülhün qarantıdır.

—Rusiya sülhməramlılarının qalma müddətinin uzadılması gözlənilirmi?

—Bu ondan asılıdır ki, yuxarıda sadaladığımız “müharibə partiyası”, əsas oyunçular və maraqlı tərəflər regionda nə dərəcədə güclü və effektiv olacaqlar. Onların aktivliyi nə qədər çox davam edəcəksə, Rusiya sülhməramlılarının qalması daha çox vacib olacaq. Rusiya sülhməramlıları olmasa regionu bir saatın içində partladarlar. Baxın görün sülh yox, məhz müharibə istəyən tərəflər nə qədərdir!

Rusiya bütün tarixi boyu müharibələri başlatmır, məhz dayandırır. Aqressorları durdurur və xalqlara sülhü qaytarır. Rus missiyası belədir. Odur ki kim doğrudan da sülh tərəfdarıdır, həmişə sülhün məhz Rusiya sülhməramlıları tərəfindən təmin olunmasında maraqlı olacaq.

Lakin elə vəziyyət yarana bilər ki, Rusiya sülhməramlıları doğrudan da regionda lazım olmaya bilərlər. Bu onda baş verər ki, Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan yenidən vahid üst-dövlət təşkilatına – Avrasiya Birlliyinə qayıdarlar, Sovet İttifaqının çökməsindən ötən 30 il ərzindəki bütün dağıntıları yenidən bərpa edərlər.

Söhbətləşdi: İsmət Mirbabayev

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovinin “Qarabağ haqqında imperiya söhbəti: Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, İran və Türkiyə Cənubi Qafqazın regional geopilitikasında” kitabından

QAFQAZ: ZİDDİYYƏTLƏR ZONASI, YOXSA İNTEQRASİYA QOVŞAĞI?

Valeri Korovin

QARABAĞDA AZƏRBAYCAN NƏŞRİNƏ MÜSAHİBƏ, 1.07.2018

—Üç Qafqaz respublikasından ikisi xristian respublikasıdır, biri isə fars, türk və rus sivilizasiyalarının müəyyən sintezidir. Yəni indiki dövr olduqca çətin dövrdür. Bu ərazi həmişə Rusiya, Persiya və Osmanlı arasında qarşıdurma arenası olub. Burda Türkiyənin də hətta elə həmin gürcülərlə bağlı təsiri kifayət qədərdir, iranlıların Azərbaycana həm dil, həm mədəni təsiri var, o cümlədən ermənilərə də var. Yəni Qafqaz bütün bu üç ölkənin qarşıdurma ərazisidir, hansına ki xarici oyunçular da təsir göstərirlər?

—Tam elə deyil. Qafqaz təkcə Qərb paradiqmasında qarşıdurmalar məkanıdır. Əgər Qərbin sivilizasion rasizmi, unifikasiya cəhdi, öz Qərbi Avropa sosial-siyasi şablonu altına hər şeyi yönəltməyə can atması nəzəri ilə Qafqaza baxsaq, onda bəli, Qafqazın mədəni, dil və etnik rəngarəngliyi problem kəsb edir ki, bu da eyni zamanda Qərbin öz maraqları çərçivəsində çoxsaylı konfliktlər yaratması üçün vasitədir. Konfliktogenlik, hamını hamı ilə toqquşdurmaq, hamını öz sivilizasion standartı altına qovub salmaq – Qərbin siyasəti bax budur. Qərb məsələlərə belə yanaşır.

Rusiya Qafqazı tam başqa şəkildə görür: Avrasiya məkanı qismində ki, türklərin, müsəlmanların, rus xristanlarının, pravoslavların qarşılıqlı anlaşmasına və zənginləşməsinə əsaslanmışdır. Bu mənada Qafqaz tam əksinə, Avrasiyanın çiçəklənən camiəsidir, mədəni-sivil inkişaf və qarşılıqlı anlaşma nöqtəsidir. Bu tam başqa baxışdır, burda heç bir konfliktogenlik yoxdur. Ruslar Qafqazda heç bir müharibə istəmirlər, əksinə istənilən didişmələrdə, etnik konfliktlərdə və ya hansısa digər anlaşılmazlıqlarda həmişə stabillik faktoru kimi çıxış edirlər. Ruslar – Qafqazda barışdırıcı gücdürlər.

—Demək istəyirsiz ruslar bir növ sementdirlər.

—Ruslar Qafqaza rəngarəngliyin strateji birliyi prizmasından baxırlar. Rəngarənglik ruslar üçün normativ sayılır, çünki Rusiya dövlətçiliyinin özü polietnikdir, multikulturaldır, polikonfessionaldır. Rusiya üçün rəngarənglik normadır ki, özü özlüyündə təbii haldır. Qərb üçün isə belə deyil. Qərb yalnız öz sivilizasion standartlarını yeridir. Qafqaza bax bu cür iki müxtəlif yanaşma var.

—Buna əsaslansaq, belə çıxır ki Qərb Qafqazın parça-parça olmasına çalışır, yəni mədəni, dini sahələrdə olduğu kimi, siyasi planda da müəyyən ziddiyyətlər yaradır?

—Parçalama, siyasi təzyiq Qərbin öz strateji nəzarətini və iştirakını qurması üçün yoludur. Rus təfəkkürü isə Qazqazı əksinə, inteqrasiya, birləşmə zonası kimi qəbul edir.

—Amerikanlar Zbiqnev Bjezinskinin vəsiyyətnaməsinə uyğun hərəkət edirlər?

—Bjezinski sadəcə müəyyən modeli, amerikan geopolitik yanaşmasının konseptini təsvir etmişdir ki, geostrategiya adlanır və hərbi strateji maraqlar yolunda həyata keçirilir. Belə yanaşma rus yanaşması deyil. Tamamilə rus yanaşması deyil. Və nə vaxt ki Qafqaz Qərblə hansısa işbirliyinə, qarşılıqlı münasibətə, yaxınlaşmaya başlayır, yerindəcə özünü xaosa qərq olmaq, parça-parça olmaq, siyasi ziddiyyətlərə tuş gəlmək təhlükəsinə atır. Axı Qarabağ konflikti də siyasi ziddiyyətlərin, iki milli dövlətin qarşıdurmasının nəticəsidir. Milli dövlət anlayının özü Qərb konseptidir. Bu Qərb modelidir, dövlətçiliyin qeyri-ənənəvi formasıdır. Bu sonradan yaranmışdır, Modern dövrünün məhsuludur, 300 ildir ortalığa çıxmışdır. Belə dövlət modelinin yaranması Qərbin bunu dövlətçiliyin yeganə mümkün forması kimi sırımağından irəli gəlmişdir. Bu sırf Qərb yanaşmasıdır, Qərbin sivizasion tarixi sınaqları nəticəsində doğulmuşdur. Bu bizim deyil, onların dövlətçilik formasıdır.

Bizim dövlətçiliyimiz ənənəvidir, tam başqa prinsiplərə əsaslanır. Lakin bu gün bir növ kortəbii olaraq milli dövlət modeli norma kimi qəbul olunur – sanki bu yeganə mümkün yol imiş kimi. Və bu gün dünyada mövcud olan bütün konfliktlər milli dövlətçilikdən yaranmış konfliktlərdir ki, belə dövlətçilik xalqların, etnosların, mədəniyyətlərin kollektiv identikliyini normativ kimi nəzərə almır, hesab edir ki, bunları adlamaq lazımdır. Milli dövlətçiliyin hesablaşdığı millətdir, hansı ki tam siyasiləşmişdir, insanı isə kollektiv identiklikdən təmizlənmiş müəyyən atomar individuum kimi görür. İnsan hansı ölkənin vətəndaşıdırsa, həmin identikliyi də özünə götürərək qəbul edir. Dünya insanı. Bu bizim deyil, Qərbin konseptidir. Və burda, bizdə, Avrasiya məkanında, ümumiyyətlə Qərbdən başqa heç yerdə heç vaxt bu prinsip həyata keçirilə bilməz.

Dünyada mövcud olan çoxsaylı konfliktlər də bununla əlaqədardır. Çünki insana hansısa kollektiv identikliyindən məhrum atomlaşdırılmış individuum kimi mexaniki münasibət ortalıqdadır. Konfliktlər də burdan doğulur.

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovinin “Qarabağ haqqında imperiya söhbəti: Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, İran və Türkiyə Cənubi Qafqazın regional geopilitikasında” kitabından

AZƏRBAYCANA YENİ MÜTTƏFİQLƏR AXTARMAQ VACİBDİR

Valeri Korovin

“YENİ EPOXA” SAYTI ÜÇÜN MÜSAHİBƏ, 24.04.2018

—İlham Əliyev yeni prezidentlik müddətinə seçildi. Sizin fikrinizcə, Azərbaycanın xarici siyasət kursu Əliyevin sayəsində saxlanılacaqmı? Axı ABŞ təkcə Rusiyaya təzyiq göstərmir, onun müttəfiqlərini də sanksiyalarla cəzalandıracağını bildirir. Azərbaycan isə Rusiyanın müttəfiqlərindən biridir. Bakı tab gətirəcəkmi? Avrasiya oriyentirlərini saxlayacaqmı?

—Suriyada ABŞ-ın öz müttəfiqləri Britaniya və Fransa ilə birgə çıxardığı oyunlardan sonra istənilən sağlam düşüncəli siyasətçi başa düşür ki, belə dövlətlərdən, ümumiyyətlə sivil Qərbdən bacardıqca uzaq durmaq lazımdır – qeyri-adekvatlığına, dəyişkənliyinə, ağlına gələni etdiyinə, nəinki beynəlxalq hüququ, hətta elementar məntiqi və sağlam təfəkkürü belə qulaqardına vurduğuna görə. Qərbin bu üç ölkəsi heç kimin rəyini nəzərə almadan özlərini Qərb sivilizasiyasının başına qoyublar. Onlar ağına-bozuna baxmadan, yollarının üstündəkiləri söküb dağıdaraq dünya hegemonluğuna cumublar, bu məcrada dövlətləri, xalqları, bütöv dünya regionalarını məsrəfə buraxıblar.

Bu gün Qərbin müttəfiqi olmaq ağır fəsadlara gətirib çıxarır. Bu dövlətçiliyin özünə birbaşa təhlükə kəsb edir, belə ki Qərb təkcə öz düşmənləri ilə və neytral qüvvələrlə deyil, həm də öz müttəfiqləri ilə də hesablaşmır, onları da sərt şəkildə diz çökdürür və öz iradəsinə tabe olmağa məcbur edir. Bu gün Almaniya və İtaliya kimi ölkələr belə yalvarırlar ki, onları Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmağa qatmasınlar. Belə bir vəziyyətdə Azərbaycandan nə danışaq ki, Qərb onu gözünü belə qırpmadan həzmi-rabedən keçirə bilər!

Bu mənada Azərbaycanın özünü qoruması üçün Qərbdən uzaq durması, onunla əməkdaşlıq etməməsi, öz ölkəsində onun fəaliyyətini həm iqtisadi, həm mədəni, həm də ümumilikdə sivilizasion sahələrdə bacardıqca qısaltması gərəkdir. İkincisi, Azərbaycan bu gün formalaşan çoxqütblü dünya modeli çərçivəsində özünə yenə müttəfiqlər axtarmalıdır. Aydındır ki, heç bir ölkə təkbaşına yaşayıb sağ çıxa bilməz. Qərb sadəcə təhlükədir – dəlinin təhlükəli olduğu kimi; amma bu dəli yaxşıca silahlanmışdır, heç də adi dəli kimi stula otuzdurulub hər tərəfdən iplə bağlanmamışdır, əli-qolu açıqdır.

Azərbaycan yeni müttəfiqlərini Qərbdə axtarmamalıdır. Öz sivilizasion blokunu tapmaq lazımdır ki, Azərbaycana orda komfortlu və təhlükəsiz olsun, onun daxilində uzunmüddətli strateji inkişaf imkanı yaransın. Azərbaycan üçün belə blok Avrasiya blokudur. Odur ki hətta indilərdə Rusiya rəhbərliyinin Avrasiya inteqrasiyasının inkişafı sahəsində tələsməməsinə baxmayaraq, xarici faktorların təsirlərinə görə Azərbaycanın regionda Rusiya ilə əməkdaşlıqdan başqa yolu yoxdur. Eyni zamanda Türkiyə və İranla münasibətləri saxlamalıdır, yeni çoxqütblü dünyanın əsas mərkəzlərindən biri olacaq Avrasiya sivilizasion blokunun yaradılması çərçivəsində özünün strateji perspektivini nəzərə almalıdır.

—Dağlıq Qarabağ problemi hələ də qalır. Bu problemin son illərdə məhz Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin hörmətləri və xarizmaları hesabına dondurulmuş halda qalmasını demək olarmı?

—Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin xarizmaları hələ bir müddət də Qarabağ konfliktini dondurulmuş vəziyyətdə saxlamağa imkan verəcək. Mahiyyətcə bu konfliktin iki milli dövlət – Azərbaycan və Ermənistan respublikalarının qarşılıqlı münasibətlər modeli çərçivəsində həlli yoxdur. Vətəndaş və sosial siyasət unifikasiyasını, individuumların, alverçi burjuaların, yeknəsaq siyasi standartların atomar cəmiyyətini ehtiva edən milli dövlətin özü belə konfliktlərin həll imlkanından xaricdir. Belə konfliktlər yetərincədir və məhz milli dövlət modelinin önə çıxdığı zamanlardan, kolonial dünyanın tam demontajından sonra ortalığa çıxmışlar. Elə Donbasda, Dnestryanıda, Abxaziyada, Fələstində və Avropa da daxil olmaqla dünyanın bir çox nöqtələrində olduğu kimi, bu konflikt də milli dövlət quruluşunun mövcud və dominant oluduğu bir şəraitdə həll edilə bilməz. Axı bu problem Azərbaycan və Ermənistan üçün eksklüziv deyil, süni yaradılmış milli dövlətlərin olduğu müasir Modern dünyasının, parçalanmalar dünyasının məhsuludur – sistematikdir.

Odur ki fəaliyyətdə olan müasir model çərçivəsində bu konfliktin həlli mümkün deyil. Yaxşı, beş rayon verildi, lap yeddisi qaytarıldı, tutaq ki dördü tutuldu, yaxud altısı fəth edildi – prinsipial olaraq bu heç bir vəziyyəti dəyişmir. Baxmayaraq ki bu Azərbaycan və Ermənistan elitalarını müəyyən mənada tonusda saxlayır və ümumilikdə region Rusiyaya təsir nöqtəsidir. Əgər bu sizin xoşunuza gəlirsə, kifayət qədər uzun müddət davam edə bilər.

Konfliktin sistemli həlli isə milli dövlət quruluşu formatından böyük bloklar formatına keçidlə bağlıdır ki, daxilindəki subyektləri atomar individuumlardan təşkil olunmuş süni siyasi millətlər deyil, xalqlardır, təbii kollektiv camiələrdir. Lakin bu da böyük Avrasiya məkanının çoxqütblü dünya modeli üzrə yenidən formalaşdırılması, böyük Avrasiya məkanının yaradılması və Avrasiya xalqlarının subyektliliyinin bərpası ilə bağlıdır.

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovinin “Qarabağ haqqında imperiya söhbəti: Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, İran və Türkiyə Cənubi Qafqazın regional geopilitikasında” kitabından

Xarici turistlərin özbaşınalığı pik həddədir

İbrahim Əliyev

Düşünürəm ki, rəylərdə həmvətənlərimiz baş verən hadisə ilə bağlı layiqli qiymət veriblər. Azərbaycanda, xüsusilə də Naxçıvanda xarici turistlərin özbaşınalığı pik həddədir. Bəzən polis belə onlara göz yumur. Bəli, polis göz yumur. Öz başıma gəlmiş bir hadisədən bilirəm.

Bir dəfə Naxçıvanda mərkəzi küçələrin birində dayanmışdım. Enli səki, mən də çox zəif sürətlə yeriyirəm. Başım telefona qarışıb, hardasa dayanmaq sayılır, yerimək yox. Piyada keçidindən iki nəfər cavan oğlan düz üstümə yeridi, çiyin ata bilmədi, amma əlimdəki torbaya dəydi, torba yelləndi. Çönüb baxdım, göz-gözə gəldik. Susub qoyun kimi gözlərini döyürdülər. Dillənəndə gördüm ki türkdürlər. Danışdırdım, gördüm rus demişkən, "borzı" uşaqlardılar. Belə də olmalıdır. Dəyib keçməliyəm, üzrxahlıq da etməməliyəm. Axı onlarda mentalitet budur. Üzrxahlıq, anlayış (ponyatka) Şərq millətlərinə məxsusdur. Xoş dillə alınmadı, cumdum bunların üstünə. Qaçdılar, qovaladım 50-60 metr, sonra dayandılar əlləri ilə dayanmağı işarə verdilər. Əsəbdən nə gözlərim görmürdü, nə qulaqlarım eşitmirdi. Yetirməyimə birini "ilişdirdim". "Abicim, bir dur" sözlərini eşidəndən sonra dayanıb qulaq verdim. "İstediğin özür değil mi? Özür diliyorum" dedi, məni qucaqladı. Biraz da ağıl verəndən, başlarına ağıl qoyandan sonra bunları yola saldım getdilər.

Arxaya dönüb qaçdığım 50-60 m məsafəni geri qayıdanda obyektiv "Post Patrul Xidməti" əməkdaşlarının bir qisim "hadisə şahidləri" ilə dayandığını gördüm. "Şahidlər" məni işarələyib təsdiqləyəndən sonra əməkdaşlar məni yanlarına çağırdılar. Yəqin ki səsə gəlmişdilər. Məsələ ilə maraqlandılar, olduğu kimi danışdım. "Şahidlər" də təsdiq etdilər. Dedim ki, problem yoxdur, yola salmışam çıxıb gediblər. Sahə müfəttişinin yanındakı polis işçisi dəftər çıxartdı ki, əlaqə məlumatlarını verməlisən. Bir xeyli söhbət elədim, izah elədim ki, hadisə iştirakçısı təkcə mən deyiləm. Altınızda maşın var, türkləri də saxlayıb gətirin, onda mən də əlaqə məlumatlarımı verməyə hazıram. Tərpənmədilər. Dedim ki, əllərini-qollarını sallayıb gedəcəklər, baxacaqsınız? Dinmədilər, qurbağa gölünə daş atmış kimi hiss etdim özümü. Davam etdilər ki, bizə əlaqə məlumatlarını verməlisən. Göstərdilər ki, şəxsi dəftərçədir. Bir xeyli nəticəsiz dirəşməkdən sonra dəftərin ayrı vərəqinə yazdırdım, təminat aldım ki, problem çıxmasa cırıb atacaqlar. Sonra da maşınlarına əyləşib gözdən itdilər. Beləcə hadisə iştirakçısı olan türklər məsuliyyətdən tam azad çıxıb getdilər.

Mənim başıma demək olar heçnə gəlməyib, maddi zərər dəyməyib, amma Naxçıvan əhalisi təngə gəlib. Naxçıvan sakinlərindən türklər və iranlılar barədə çox giley-güzar eşitmişəm. Kirayə tutub pulunu fırladan kim, əşyasını satan kim, küçədəki xırda marketlərdən nisyələri yığıb aradan itən kim, kirayələrdə qrup şəklində gecə məclisləri quranlar kim, küçələrdə istədiyi kimi xuliqanlıq, avtoxuliqanlıq edənlər kim... Avtomobili qanunlara məhəl qoymadan, istədikləri kimi idarə edirlər, istədikləri əlavə quraşdırmaları da edirlər. Tünd qara plyonka onların tanınmasını məhdudlaşdırır. Qızları oğlanlardan daha həyasızdır. Öz evlərindən, ölkələrindən uzaq istədikləri hər şeyi edən, küçədə "lifçik-tumanla" gəzən, siqaret damağında gecə küçələrdə qışqıraraq yuxunu camaata haram qılan, barların bəzəyi canlılardan danışıram.

Muzey işçisinin də çörəyinə bais olan belələrindəndir.

Hər halda düşünmək lazımdır ki, o qadın işçini bu qədər özündən çıxardan turistin uyğunsuz hərəkəti olub. Turizm işçisidir deyə turistin bütün hərəkətlərinə qatlanmalıdır, nazı ilə oynamalıdır deyə bir şey yoxdur.

Zərərçəkənlər isə polisə müraciət etmirlər. Çünki məsuliyyət daşıyan tərəf o dəqiqə səfirliyə qaçır. Onların güvən yeri olan səfirlik olduğu ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarına təsir etməyi bacarır. İş də olduğu kimi qalır. Onlar nə etsələr də cəza almırlar.

Buna görə Naxçıvan sakinləri ümidlərini üzüb, mərdiməzardan uzaq olmaq lazımdır prinsipi ilə yaşamağa davam edir.

Muzey işçisi barədə qərarı qətiyyətlə pisləyirəm.

Əgər belə bir iş Türkəyədə baş versəydi, türk vətəndaşı azərbaycanlıya görə öz vəzifəsindən azad edilərdimi?

Mübariz İbrahim

Azərbaycanda türk jurnalistindən Azərbaycan dilində danışmasını tələb etdiyinə görə azərbaycanlı xanım öz doğma vətənində işdən kənarlaşdırıldı.

Dünyada belə bir şeyin analoqu varmı?

Əgər belə bir iş Türkəyədə baş versəydi, türk vətəndaşı azərbaycanlıya görə öz vəzifəsindən azad edilərdimi?!

Azərbaycanlı xanımın türk jurnalisti ilə mübahisəsinin hansı səbəbdən olduğu önəmli deyil, önəmli bu xanımın öz ana dilimizə qiymət verməsidir.

Eşq olsun ana dilinə və digər milli dəyərlərə bu cür hörmət bəsləyən insanlara!

Və ar olsun onlarla bu cür rəftar edənlərə!

Türkiyənin xarici işlər naziri Binəli Yıldırımın şiələrə qarşı söylədiyi fikrin cavabında türklərin azərbaycanlıların həqiqi dostu olmadığını möhkəm dəlil vasitəsilə sübut etmişdim. Bu da bir nümunə.

Ey türksevərlər və Ərdoğan aşiqləri! Buna nə sözünüz?!

Azərbaycanda planlı şəkildə gedən proseslər bunu göstərir ki, həm ana dilimiz və digər milli dəyərlərimiz yavaş-yavaş aradan getmək üzrədir, həm də şiəlik məktəbi.

Bakıdakı restoranların çoxunda, demək olar 95 faizında menyular türk dilindədir və yalnız türk yeməkləri reklam olunur. Milli dəyərlərimizin aradan getməsi üçün bu kiçik bir nümunədir.

Əhli Beyt (ə) məktəbinin aradan getməsinə sübut isə yalnız şiə alimlərinə təzyiqin göstərilməsi, onlara cəsus, vətən xaini və bu kimi adların verilməsi və onların zindana atılmasıdır.

Bu da bir nümunədir.

İbadət əhli olmasından asılı olmayaraq hansı ağıllı və insaflı insanın məntiqi bunu qəbul edir?!

Hər millətin pisi və yaxşısı olduğu kimi hər din və məzhəbdə də qüsurlu dindarlar var.

https://youtu.be/7GhKn9NozXc

DAĞLIQ QARABAĞA ERMƏNİ TƏRƏFDƏN SƏFƏR BARƏDƏ

Valeri Korovin

VESTİ.AZ PORTALI ÜÇÜN MÜSAHİBƏ, 3.03.2017

—Dünyanın heç bir ölkəsinin, o cümlədən sizin vətəndaşı olduğunuz ölkənin tanımadığı bir “referendumda” “müşahidəçi” qismində iştirak etməklə siz Azərbaycan sərhədlərini məqsədyönlü şəkildə pozmusunuz?

—Təbii ki mən müşahidəçi kimi hara yollandığımın fərqindəydim. Mənə konfliktin tarixi bəllidir, lakin bir tradisionalist və avrasiyaçı kimi mən xalqların identikliyinin saxlanması tərəfdarıyam, postsovet məkanında milli dövlət formatının tənqidi ilə çıxış edirəm, Rusiya prezidenti Vladimir Putinin o tezisini dəstəkləyirəm ki, Rusiyanın Leninsayağı qurulması Rusiya dövlətçiliyi altına qoyulmuş gec işə düşən mina oldu.

Mən xalqların hüququnu dəstəkləyirəm, amma milli dövlət qismində siyasi özünü təyinetmə hüququnu deyil, öz identikliyini, mədəniyyətini, dilini, adət-ənənələrini, dini mənsubiyyətini saxlamaq hüququnu. Yəni xalqı öz loqosuna malik təbii camiə kimi qəbul edirəm, süni siyasi surroqat kimi deyil.

Bu mənada siyasi suverenliyin elan edilməsi xalqın identikliyinin saxlanması üçün mümkün yolların içində ən bəd yoldur, lakin bu indilərdə identikliyin saxlanması üçün yeganə leqal vasitədir. Bu bizə sona çatmış Modern epoxasından qalmış bir formatdır. Və bu bütün mümkün formatlardan ən pisidir. Mənsə xalqların hüquqlarını rəngarəngliyin strateji birliyi çərçivəsində həyata keçirmək tərəfdarıyam ki, burda subyekt dövlət deyil, xalq – təbii camiə - etnos və yaxud laos olur. Odur ki Qarabağ məsələsində mənimçün ərazi deyil, xalq əsasdır. Konfliktin mənbəyi administrativ sərhədlərdir ki, canlı şəkildə süni çəkilmişdir. Konfliktin həlli formatı isə millilikdən üstün olan yeni birliyə inteqrasiyadır ki, burda subyekt administrativ vahidlər deyil, xalqlar olacaq.

—Hansı özünütəyinetmədən söhbət gedə bilər ki, artıq Ermənistan öz sərhədlərində qərarlaşıb, Rusiya isə Dağlıq Qarabağı Azərbaycan ərazisi olaraq tanıyır?

—Qarabağdakı vəziyyət bu gün Donbasda müşahidə etdiyimiz vəziyyətlə çox şeydə oxşardır. Rusiya Ukrayna dövlətinin bütövlüyünü tanıyır, lakin rusların genosidini qəbul etmir, hansılar ki məcburi ukrainləşdirmədən imtina etmişlər, öz identikliklərində - rus olmaqda israrlıdırlar, o cümlədən bu yolda əldə silah çarpışırlar. Ukraynadakı, Moldovadakı və Gürcüstandakı analoji konfliktlərdə olduğu kimi Qarabağ konfliktinin də problemi milli dövlət formatının özündədir. Milli dövlət vahid universal format altında sosial-siyasi unifikasiyanı nəzərdə tutur ki, bu da identikliklərin rəngarəngliyinin silinməsi, hamının dominantlıq edən siyasi millətin vahid standartı altına yerləşdirilməsi deməkdir. Ukraynada bu məcburi ukrainləşdirmədir, Moldovada rusların Dnestryanıda ortastatistik hətta moldavanlara da deyil, rumınlara çevrilməsidir, Gürcüstanda hamının gürcü siyasi milləti formatına salınmasıdır – yəni heç bir osetin, abxaz, acar ola bilməz, hamı gürcü adlanmalıdır və nöqtə. Azərbaycan da Qarabağda təkcə ərazini görür, erməni xalqını görmək istəmir. Azərbaycan milli dövlət formatı orda erməni xalqının olmasını nəzərdə tutmur. Bu mexaniki yanaşmadır. Beləcə Gürcüstan da osetinləri görmək istəmirdi, lakin Cənubi Osetiyanın ərazisinə yiyələnmək istəyirdi, 2008-ci ildə keçirdikləri “Təmiz çöl” hərbi əməliyyatının da adı elə buna görə belə qoyulmuşdu. İndiki Kiyev də Donbasda belə “Təmiz çöl” görmək istəyir. Lakin xalqlar məsrəf materialı deyil, ali dəyərdirlər ki, istənilən dövlətin əsasını təşkil edirlər. Əgər ənənəvi dövlətçilik olan imperiyalar xalqların rəngarəngliyini normativ hal kimi qəbul edirlərsə də, Modern dövrünün dövlətləri, yəni milli dövlətlər onları yalnız özlərinin süni siyasi mexanizmlərinin qurulması üçün xammal kimi görürlər. Axı identiklik – insanın mahiyyətidir, onun ekzistensial sorğusunun cavabıdır. Mən kiməm? – sualının cavabıdır. Gürcü deyil, osetin, ya abxaz olmaq, məcburi şəkildə azərbaycanlıya çevrilməyərək erməni qalmaq hüququna malik olmaq, ukraynalı, moldovalı və ya rusiyalı deyil, rus olmaq. Öz identikliyini qorumaq insanı insan olaraq saxlayan daxili seçim məsələsidir. Lakin milli dövlət bununla hesablaşmaq istəmir. Dünyada baş verən çoxsaylı konfliktlər də elə bu səbəbdəndir. Çünki Qərbsayağı qurulmuş milli dövlətlər hələ də dövlətçiliyin yeganı forması olaraq qalır.

—Necə hesablaşmaq istəmir ki, Azərbaycan Qarabağın erməni əhalisinə geniş avtonomiya verməyə hazırdır və erməniləri dostluq platformasına birləşməyə dəvət edir?

—Etnik təmizləmə və qırğın aktlarından, çoxillik düşmənçilikdən və qarşılıqlı məhvetmədən sonra azərbaycanlıların və ermənilərin “dostluq platformasına” gəlmələri olduqca çətindir. Belə variantı hələ ilk başlanğıcda, 1991-ci ildə, SSRİ-nin dağılması dövründə realizasiya etmək gərək idi. Onda heç bir düşmənçilik və qarşılıqlı nifrət də olmazdı. Lakin o vaxt Azərbaycan hakimiyyəti öz əhalisini qırğından saxlaya bilmədi, ümumiyyətlə hakimiyyət o vaxt bütün postsovet məkanında zəif idi, Qarabağ erməniləri isə suverenliklərini elan etməkdən və ayrıca dövlət çərçivəsində qalmaqdan başqa yol tapmadılar. O vaxt başqa formatlar təəssüf ki nəinki nəzərdə tutulmurdu, heç məlum da deyildi. Belə modellə Yuqoslaviya da çox qanlı və sərt şəkildə dağıldı. Lakin xalqlar arasında müharibə çıxış yolu olmayan maneə deyil. Ruslar çeçenlərlə vuruşdular, amma çeçenlər bu gün Rusiyada bəzi rusların özündən də çox vətənpərvərdirlər. Sirr də ondadır ki, Rusiya çeçenlərə ənənəvi etnos kimi qalmağa – öz dilini, mədəniyyətini, adət-ənənələrini, hətta özünün teyp-toxum quruluşlu milli strukturunu qorumaqla yaşamağa imkan verdi.

Azərbaycanın SSRİ dağılarkən ilkin seçimi – atlantik, qərbyönümlü və hətta amerikanyönümlü vektoru seçməsi səhv idi. Azərbaycan antirus GUAM blokuna üzv oldu, Rusiyaya əks mövqe sərgilədi, iki stulda birdən oturmağa çalışdı. Qarabağ isə Rusiyayonlü orientasiyanı, rus mədəniyyəti və dili müstəvisində qalıb qorunmağı seçdi. Necə ki Dnestryanı, Cənubi Osetiya, Abxaziya və Donbass da Rusiyayönlü orientasiyanı seçdilər. Bu geopolitik kənarlaşmadır. Açıq-aydın Rusiyayönlü, Avrasiya inkişaf yolunun seçilməsi Qarabağda konfliktin müalicəsinin başlanğıcı olacaq. Qərbyönümlü kursu davam etdirmək isə Azərbaycanı get-gedə nəinki Qarabağdan və Ermənistandan, eləcə də Rusiyadan daha da uzaqlaşdıracaq. Qərb həmişə aldadır. Xaosun, qan-qadanın, nifrətin və qarşılıqlı düşmənçiliyin mənbəyi Qərbdir.

—Demək konfliktin nizamlanması üçün Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə girməlidir?

—Yox. Rusiyaya qarşı əks mövqe tutmamalıdır və Rusiyaya qarşı çıxış etməklə Qərblə oyun oynamamalıdır. Ən minimalı budur, amma konstruktivdir. Daha kostruktivi isə Avrasiya inteqrasiyası proyektlərində iştirakdır, postsovet məkanı ilə tarixi, mədəni və sivil əlaqələrin bərpasıdır, daha bizim hamımıza yad olan Qərb ilə deyil. Bundan sonrakı strateji inkişafı nifrətdə və konflikt potensialını çoxaltmaqda deyil, dostluq və əməkdaşlıqda qurmaq lazımdır. 

—Yəni əgər Azərbaycan Rusiya ilə olmasa Qarabağı itirəcək?

—Çox güman ki hə. Və təkcə Qarabağı deyil, öz suverenliyini də, stabilliyini də, təhlükəsizliyini də. Azərbaycan nə Amerikanın, nə Qərbin vecinə deyil. Qərbli partnyorları üçün Azərbaycan yalnız Rusiyaya qarşı cəbhə kimi, Moskva üçün problem və başağırı mənbəyi kimi maraqlıdır. ABŞ-ın Azərbaycan üçün pozitiv ssenarisi yoxdur. Özü də ABŞ heç vaxt Azərbaycanın təhlükəsizlik məsələləri ilə məşğul olmayacaq. ABŞ-dan, Rusiyadan və ola bilsin Çindən başqa heç kəs təklikdə öz suverenliyini qorumaq və təhlükəsizlik məsələlərini həll etmək iqtidarında deyil. Və əgər, məsələn, İŞİD-in yüz minlik ordusu Suriyaya, Liviyaya və ya İraqa deyil, Azərbaycana girsə, onu Rusiyadan başqa heç kəs xilas etməyəcək. Tam dəqiqdir ki, Qərb bunu heç vaxt etməyəcək. Biz ən dəhşətli, kontrastlı misal çəkdik, lakin amerikanların qurduğu müasir dünyada belə təhlükələr olduqca çoxdur.

Tanınmış rusiyalı politoloq və filosof, Beynəlxalq Avrasiya Hərəkatının sədr müavini, Geopolitik Ekspertizalar Mərkəzinin direktoru, İzbor Klubunun üzvü Valeri Korovinin “Qarabağ haqqında imperiya söhbəti: Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan, İran və Türkiyə Cənubi Qafqazın regional geopilitikasında” kitabından