ƏDƏBİYYAT SÖHBƏTLƏRİ

İbrahim Sel

BARMAQLA HECA SAYMAQ NƏ VAXTDAN ŞEİR SAYILIB?

 Stalin deyirdi ki, sadə kəndli qərblilər qarşısında papağını çıxarıb baş əyməz, amma ziyalı əyər. Azərbaycanda ən savadsız zümrə yazıçılardır. Bizim xalq savadlı xalqdır, dünya xalqları, xüsusən də şərqlilər arasında intellektual xalq sayılır, çünki Sovet təhsili alıb, rus dünyagörüşünə sahiblənib. Bizim yazıçılıar elə Sovet vaxtı da kolxoznik idilər, indi ondan da beşbetər çobandırlar. Gülə-bülbülə şeir qoşmaqla mənasız, xalqın işinə yaramayan, dəyəri beş qəpik olmayan zir-zibilin içində eşələnməkdədirlər. Bu zavallılar nə fikirləşirlər? Hansı aləmdə yaşayırlar? Ayaqları yerdən üzülüb, göylə əlləşirlər. Qarışqa şıllaq atdı, eşşəyin budu batdı. Sonra? Qoşabuynuz keçini o biri sahilə apar. Tək qayıt. Canavarı o biri sahilə apar. Qoşabuynuz keçini geri qaytar. Kələmi o biri sahilə apar. Tək qayıt. Qoşabuynuz keçini o biri sahilə apar. Son. Hamısı keçdi, ya yarısı bu üzdə qaldı? Həm də elə keçirməlisən ki, yolda bir-birini yeməsinlər. Şotda getsin, təki qafiyə düz gəlsin. Sərbəst şeirdə lap ağzına və ağlına gələni yazmaq olar- eyb etməz, onsuz da hərə bir məna çıxardacaq. Heç kim fikirləşməyəcək ki, bu nəsə ağılsız çərənləmə ola bilər- əşşi, dərc olunubsa, deməli içində nəsə bir məna var da! Lap tutaq ki, biri yaxşı qafiyələndirir, o biri qafiyələndirə bilmir- hə noolsun?! Mahiyyətcə hamısı eyni zir-zibil deyilmi? Xalqa şeir lazımdı, ey Allahın çurban bəndələri? Sizin çərənləmələr özünüzdən başqa kimə gərəkdi? Sizi ildırım vura, bəlkə onda ayılasınız! Ümumiyyətlə indi bizdə dövriyyədə olan poeziya poeziyadırmı? Barmaqla heca saymaq nə vaxtdan şeir sayılıb? Üyüdüb tökmək zəmanəsi bitdi. Müasir şairlik boşboğazlıqdan başqa bir şey deyil. Məmləkətin hansı rəsmi ədəbiyyat orqanını açırsan: Füzulinin suyunun suyunun suyu... boğazdan yuxarı, girdirmə sicilləmələrlə doludur. “Bir gün bu şəhərdə olmasam da mən,/ Ətri duyulacaq məhəbbətimin./ Yollar məni sənə gətirməsə də,/ Sən məni duyarsan hər yerdə yəqin”. 3-cü dünya müharibəsi ərəfəsində bunların yazdıqları şeirlərə baxın! Ədəbi saytlarımızın dərdinə bir baxın: “Polad Ələmdar Poyrazı tutacaqmı?”. Hələ həmin saytda belə bir məqalə də vardı: “Dəmir ledi”nin yumşaq yeri.

 Siz hələ bir bu eşşəkotaranların ədasını görəsiniz! Ambisiyanın biri bir qəpikdi. Babaxanlıdakı dağları bunlar yaradıblar. Sovet vaxtı ruslar Azərbaycan şairlərinə yaxşı ad qoymuşdular: çuşka. Bu bambılıların qiymətini ruslar yaxşı vermişdi. Onlara hər addımbaşı yerlərini göstərin. Hər düşükləmələrinə görə ağızlarından vurun. Şair kimdi ki, nəyəsə reaksiya verə, harasa rəy bildirə, kiməsə şərh yaza? Getsinlər eşşəklərini otarsınlar. Qoy bilsinlər ki, heç qoz da deyillər. Onlara heç olmasa kinayə edin. Kinayə- bəşəriyyətin utancaqlığı deməkdir. Amma çətin bunlarda utanan sifət də ola. Şairlərin yəhərləri çatışmır, sizinsə qamçınız. Onların yeri tövlədir, mal bazarıdır, ən potoloku mağarda tamadalıqdır. Mənim onlara məsləhətim budur ki, özlərinə sənət tapsınlar. Daha xeyirli işlərlə məşğul olsunlar. Şeirdən başqa heç nə yaza bilməyən Azərbaycan şairlərinin hamısını aparıb Haramı düzünə buraxmaq lazımdır; qoy çuğundur əksinlər, mal-qoyun saxlasınlar. Hələ rəhmətlik Həsən bəy Zərdabi “Əkinçi”ni çıxardanda “şairlərə gülə-bülbülə mənasız şeirlər qoşmaqdansa gedib bez toxumağı, pinəduzluq öyrənməyi, bir adamın başmağı yırtılanda onu yamamaqla faydalı iş görməyi” tövsiyə edirdi. Düz edirdi.

 Bualo deyirdi: “Yalnız ağıl və idrakın hökmünə tabe edilən istedad həqiqətən gözəl əsərlər yarada bilər”. Bunlarda istedad qıcqırıb. Bunları Sovet vaxtı Bakıda adam yerinə qoyan yox idi, indi meydan boşalıb deyə tökülüşüblər ortalığa. Dağdan dünən enənlər paytaxtın ortasında feylosofluq edirlər. Birinin dədə evi üstündə qardaşı ilə davası var, biri yaxşı yerdən arvad almadığına görə peşmandır, biri əsəbləşir ki, indi onun da mərkəzdə obyekti olmalıydı, biri düşünür ki, onun yubileyini hökmən turizm naziri özü təbrik etməliydi. Hamısının doğuluşdan başında psixoloji travma var. Genetika özü zədəlidirsə, zərərli təsirini göstərməliydi. İnsan öz köklərini başında gəzdirir. Ağrını unutmaq üçün şeir yazmağa vadardırlar. Bir çox problemlər fiziolojidən irəli gəlir. Azərbaycanlının təfəkkür arealında çoxməlumatlılıq azdır, çünki təfəkkür arealının tutumu aşağı həddədir. Bu sferaya yeni ideyalar gətirib təfəkkürün dairəsini genişləndirmək lazımdır. İndi hamının kompüteri var. Mən deyərdim ki, bəlkə azərbaycanlı yazıçının təfəkkür tutumu 500 kilobaytdan artıq deyil. Ora 1 qeqobaytlıq informasiya yerləşdirməklə beyini zorlaya bilərik. Təfəkkürlərdən tələb də gəlmir. Əlavə informasiya istəmirlər, deməli bu informasiyanı saxlamağa yerləri də yoxdur.

 Bir ölkədə nə qədər şair olar? Hansı kanalizasiya lükünü açırsan, altından şair çıxır. Baş boş, amma çənə işləyir. Dəyirman kimi üyüdüb tökür.Rayon mərkəzində kulturist kimi qollarını şişirdib gəzən şair hələ də ibtidai icma quruluşu ab-havasından çıxdaş olmayıb. 5-6 kolxoz ədəbiyyatı oxuyublar, özlərini ziyalı hesab edirlər. Folklor oxumaqla alimnümalıq eləyirlər! İstəyirlər ki, Bakı küləyi saçlarını oxşaşın. Heyhat! Axı külək bunu bilmək də istəmir. Küsürlər. Obijennı şairlər ordusu formalaşır. Təəccüblüdür ki, çoxu adi qrammatikanı da bilmirlər, hətta tanınmış olandan sonra belə düzgün yazmağı, bakılılar kimi danışmağı öyrənməyi özlərinə rəva görmürlər. Əziz Səlami düzgün tutuzdurmuşdu: “Bizim ədəbi ruhumuz ölkəmizin dağları altında unudulmuş yoxsul bir kəndə bənzəyir”.

 Şeiri çoban da yaza bilər, qəzetdə məqalə yazmaq isə adamdan kəllə tələb edir. Azərbaycanda normal publisist barmaqla sayılacaq qədərdir- amma görün nə qədər şair var! İqbal Qənbərov deyir: “Gülə-bülbülə şeir yazmağı duyğu hissinin güclü olması ilə əsaslandırırlar. Amma məncə duyğu orqanlarının güclü olması əqli cəhətdən zəif olmaqdan irəli gəlir. Məsələn, zəlzələni hiss edən canlılar əqli cəhətdən geri qalır, amma duyğu və hissiyyat orqanları inkişaf edib”. Ümumiyyətlə, yaxşı olardı ki, bizim şairlərə ceyrana, marala, ahuya, dilbərə, pəriyə, sonaya və durnaya şeir yazmaq qadağan olunsun. Qaşqaldağa birtəhər dözmək olar. Ədəbiyyatın hiss olmayan bir şeyi hiss kimi qələmə verməyə səlahiyyəti yoxdur. Bunlar ceyrana, pəriyə, xalaşkaya qarşı xeyirxahdırlar, amma xalqın dərdləri veclərinə də deyil. Onları yelbeyin qızların təbəssümü və idarə müdirlərinin ənamı ilhamlandırır, xalqın real fikir və istəkləri yox. Xalq onlarçün maraq doğurmayan, xeyir gəlməyən əşyadır. Yazar camiəsinin oturuşan, dayanıqlı ideolojisi yoxdur. Şairin başı çiyinləri üzərində günəbaxan kimi yavaş-yavaş dönür. İdarədə kimdirsə, ona da ləbbeyk deyir. Jül Renar deyirdi ki, mən siyasətlə məşğul olmuram demək mən həyatla məşğul olmuram deməyə bərabərdir. Siyasi milçəyin ağ kağız üzərinə qonduğunu görən kimi iflic olurlar: milçəyi narahat etməkdən qorxurlar və yazmırlar. Suriyada vahhabilər uşağın başını kəsib bununla futbol oynayanda, Kərbəla ziyarətinə gedənlərə qəddarcasına hücum edəndə bizim yazıçılar reaksiya vermədilər. Belə məsələlər onlarlıq deyil. Konkret deyək, əsas məsələlər var ki, onlardan yazmağa zadları çatmır, ona görə də gic-gic şeylərdən yapışıblar. 

 Yalnız həyata baxmaq, əhəmiyyətli olan faktları işıqlandırmaq lazımdır. İfadəni barıtla yaxşı doldurmaq, yaxşı nişan almaq və düz hədəfə vurmaq lazımdır. Jül Renar deyirdi: “Sözlər fikrin paltarı olmalıdır, həm də əyindəki paltar kimi kip durmalıdır”. Sizdə isə nəinki sözlər, fikir özü dağınıqdır. Səbəb də budur ki, riyaziyyatı zəif oxumusunuz. Əsl ədəbiyyatçı olmaq üçün ilk növbədə riyaziyyatı bilmək lazımdır. Ən güclü ədəbiyyatçılar riyaziyyatçıların içindən çıxıb. Sovet riyaziyyatını keçməmisiniz. Şairin beyni yaz səhərinin havası kimi təmiz olmalıdır, bunlarınsa beyni kiflənib. Boş qafalarına nə gəldi döşəyirlər. Onların təsəvvürlərinin gözləri peysərlərindədir. Onlar yalnız gopu yaxşı təsvir edə bilərlər. Çoxlu ədəbiyyat saytları açılıb bağlanıb, amma ən yaxşı ədəbiyyat saytının adı gop.az olacaq. Bir məsələni də deyim. Oxucunu güldürmək üçün tipik Azərbaycan şeirinə satirik not qoşmağa və ya dekonstruksiya etməyə ehtiyac yoxdur, mətni olduğu kimi vermək kifayətdir- Azərbaycan şeiri özü-özlüyündə kifayət qədər gülməlidir. Sivil insan sizin hətta ən abırlı hesab etdiyiniz şeirlərinizə belə gülür. Ayaqları yerdən üzülən bir çoxlarının şeirlərini hətta Azərbaycan dilinə tərcümə etmək mümkün deyil. Maraqlı bir tarixi hadisəni deyim. Bir dәfә kаtiblәrdәn biri Qızılbaş şahı Sülеymаnın vәziri Şеyх Әliхаn üçün şeirlə yazılmış əndirabadi bir mәktub göndәribmiş. Vәzir mәktubun çәtin vә әdәbi cümlәlәrinin içindәn çох çәtinliklә оnun mәqsәdini bаşа düşә bilibmiş. Sоnrа hәmin kаtibin dаlıncа аdаm göndәrib çаğırtdırmış, оnа şаllаq vurdurmuş vә dеmişdir ki, әgәr bir dә bеlә mәktub yаzsаn, әlini kәsdirәcәyәm. Mәgәr mәnim işim-gücüm yохdur ki, оturub bu cür әdәbi mәktublаrı охuyum?! Bәzәn görürsәn ki, palaz boyda poemada yаlnız üç sәtir fаydаlı mәtlәb vаrdır, qаlаn ibаrәlәr аncаq vә аncаq әdәbi оnanizmdir.

 Mövzu ilə bağlı tanınmış facebook publisisti İlham Əlisoyun fikirlərini xatırlatmaq yerinə düşərdi: “Biz senzuradan çıxmış xalqıq. Əvvəllər belə idi ki, bir-iki televiziya kanalı var idi. Çıxardırdılar hansısa şairi, yazıçını efirə. Suallar ünvanlanırdı, lazım olan cavablar alınırdı, lazım olmayan cavabları isə qayçılayırdılar çıxıb gedirdi. Qazaxlılar demişkən, bu yolla bizim üçün pudralı, pomadalı “mənəvi qəhrəmanlar” qayererdilər... Amma sonra noldu? Sosial şəbəkələr meydana çıxdı. Bir çoxları kimi həmin “mənəviyyat öndərlərinin” də sosial şəbəkələrdə şəxsi səhifələri peyda oldu. Sonra başladılar yazıb-pozmağa. Daha doğrusu efirdə, mətbuatda məlum səbəblərdən deyə bilmədiklərini, soxub içlərində saxladıqlarını burada qusmağa. Onlar hər yazdıqca sanki pudraları üz-gözlərindən qopub tökülməyə başladı. Bütün mənəvi eybəcərlikləri üzə çıxdı. Biz onları ziyalı hesab edirdik, amma məlum oldu ki, bunların bir çoxu ən adi diletantdan başqa bir şey deyillər. Yaşlı nəslə məxsus olanların bir çoxu “travmalı mağara millətçisi”, “tayfabaz”, nisbətən cavanları adi küçə uşaqları. Bir əlin barmaqlarının sayı qədər içərilərində normal adam olar, ya olmaz. İndi görürəm ki, bəzi dostlar facebook səhifələrində onları tanıdıqca məyus olurlar. Məyusluğu anlayıram, insan yanıldığına görə pis olur. Amma bu məsələyə daha çox müsbət yöndən baxmaq lazımdır. Ən azından küçədə görəndə avtoqraf istəməyəcəksən, daha hörmətlə salam verməyəcəksən. Bir sözlə, sosial şəbəkələr bütün pudraları, maskaları yuyub apardı. Sağ olsun”.

YAZIÇININ DÜNYAGÖRÜŞÜ OLMALIDIR

 Yaxşı yazıçı olmaq üçün yazıçının çoxlu kitab oxuması, filoloji qələmə yiylənməsi, yəni tez çatan, asan qavranılan və axıcı yazması kifayət deyildir. Yazıçının həm də dünyagörüşü olmalıdır. İnsan gəzib gördükdən, çoxlu oxuduqdan və iztirablar burulğanına düşüb-çıxdıqan sonra kamil bir yazıçı kimi yetişə bilər. Yəni əsl yazıçı bu üç qaynaqdan: dünyagörüş, mütaliə və iztirabdan yoğrulmuş bir qatışıqdan əmələ gəlir. Bir də görürsən ki, yaşadığı kəndin qulabanından o tərəfə çıxmayıb, amma öz aləmində kosmos fəth eləyir. Özünü idarə edə bilmir, xalqa ağıl öyrədir. Dünyagörüşü olmayan yazıçı toy tamadaçılığından uzağa gedə bilməz. Həyatın arzu edilən müxtəlifliyini dadmaq özünə sənət adamı deyən yazıçı üçün hökmən vacibdir. İnsanın daxili zənginləşməsi və kamilləşməsi üçün situasiyaların rəngarəngliyi lazımdır. Yalnız gəzib görən, həyatın rəngarəng sifətləri ilə tanış olan insan istedadlı yazıçı ola bilər. Çünki belə yazıçı əsl azadlığın nə olduğunu anlayır və ətrafında pozitiv mənəvi komfort quraraq rahat yaşaya bilir. Gözəl macəralardan kənarda yazıçılıq ola bilməz- bu aksiomadır. Yaşamaq fürsətini qaçıran yazıçının oxucuya moral oxuması Don Kixotun dəyirmana hücum çəkməsi kimi bir şeydir. Özlərini sorğu-sualsız bir şəkildə təxəyyülün ixtiyarına buraxan çumoşnik yığını ədəbiyyatda xal yığmağa girişəndə adamı gülmək tutur. Belələrinin həyatın müxtəlif mənzərələri üzərində uzun-uzadı işləyib ona tutarlı bir şəkil vermək gücü yoxdur. Özlərini yaşadıqları anın və məkanın içində belə itirənlər dünyaya ton verməyə girişirlər. Nə qədər çox yazırlarsa, cəmiyyətdən bir o qədər də çox uzaq düşürlər. Xalq onlardan leşdən iyrənən kimi iyrənir. Az-çox təfəkkürü olan insanın belələrinin mətnlərini oxuyanda qusmağı gəlir. Hərəkət və zövq adamlarının bütün şairlərdən daha çox söyləyəcək söhbətləri, yaşanmış təcrübələri vardır, sadəcə danışmağı və yazmağı bacarmırlar. Bəzilərinin də yazmaq potensialı var, sadəcə axotları yoxdur. Amma yazsaydılar, əlbəttə ki yaxşı olardı, çünki yaşanmış təcrübələrin ədəbiyyata gəlməsi olduqca vacibdir. Jül Renar deyirdi: “Ədəbiyyatda əsl və saxta cəhətlərin fərqi canlı çiçəklərlə süni çiçəklər arasında fərq kimidir: canlı çiçəyin heç bir şeyə bənzəməyən xüsusi ətri vardır”. Əsl istedad sahiblərinin əvəzində şirpotreb şairlər ortaya düşüb uydururlər, meydan sulayırlar. Qıjılar gələcək heykəllərinin konturlarını cızırlar. Özü də harada? Düz Bakının mərkəzində! “Bir nəfər özünü uçuruma atdı, ayaqqabılarını isə yuxarıda qoydu ki adı əbədi yaşasın. Lakin həmin ayaqqabıları tapan olmadı” (Jül Renar).

 Xalq meyxanaya qulaq asır, şirpotreb şairlərə isə -istər klassik, istər postmodernist olmasından asılı olmayaraq- çurban kimi baxır. Bakı meyxanası ləzzət verir, qıjı şeiri isə ürək bulandırır. Təsadüfi deyil ki, meyxanaçıların şairlərdən daha çox oxucu və fanat kütləsi vardır. Çünki onların ən azı ponyatkası- dünyagörüşü vardır. O vaxt Yazıçılar İttifaqının iclaslarında, müşavirələrində Əliağa Vahidi heç şair kimi sayan da yox idi. Ona lağ edirdilər, bəyənmirdilər. Axırı nə oldu? Əliağa Vahid şeirləri ilə yaşayır. Amma o vaxt onu tənqid edən çuşka şairlərin heç biri ədəbiyyatda qalmadı. Bakı şairi bədahətən qəzəl deyir, Qarabağ şairi isə barmaqla heca sayıb kuplet qondarır. Ayaq barmaqlarını saymaqla poeziyaya tullananlar bu yolla xal yığmağa çalışırlar. Biz bunları yaxşı tanıyırıq, siz də tanıyın- 80 faizi çurban yığınıdır. Şəhərdə çoxdan məskunlaşanları belə hələ də aul atmosferindən çıxa bilməyiblər. Çoxunun maraq doğuracaq adi bir həyat hekayəsi də yoxdur. Gerçəkdən təsirli bir həyat hekayəsinə sahib olan insanların onu yaza bilməsi isə nadir hallarda rast gəlinir.

 Siz, qələm əhli! Yazdıqlarınızdan indiyə qədər hansını etmisiniz? Müharibədə olmusunuz? Qarət, yaxud qətl törətmisiniz ki, qatilin və oğrunun ürəyindəkini biləsiniz? Siz dəlinin ağıl, qızdırmalının buz sevgisi haqqında nə bilirsiniz? Siz 70 nəfərlə 10 minlik qoşunun qarşısını çıxan İmam Hüseynin nə çəkdiyi haqda nə bilirsiniz? Siz 10 minlik Hizbullah ordusunun Suriyada 300 minlik vahhabi ordusunu necə çökdürdüyü haqda nə biliriniz? Gələcəkdə tarixin İran səhifəsini açanda oxuyacaqlar ki, tüfəngin və topun qabağına Tehranda balaca uşaqlar Quran çıxartdılar, padşahın qoşunu da tüfəng və top güllələri ilə uşaqları tikə-tikə etdi. O son akkordlar idi; bundan sonra şiələr düşmən qarşısına təkcə Quranla çıxmayacaq, onların əlində rusların verdiyi sərrast silahlar da olacaq. Bu, bir tarixdir ki, bütün qoy xalqlar bilməlidir. Suriyada 3-cü dünya müharibəsi getdi. Şiələrlə vahhabilər arasında dünya dövlətlərinin də qatıldığı qanlı savaş oldu. Azərbaycanda bu müharibə barədə çoxları bilmədi, hətta tanınmış yazıçılarımız belə məğzi anlamadı, hadisələri nurçu medianın təqdim etdiyi rakursdan köndələn başa düşdü. Qoyunların və balqabaqların da müharibədən xəbərləri olmur.

NİZAMİ NƏYİ OXUYUB NİZAMİ OLMUŞDUR?

 Oşo Dao haqqında traktatında deyir: “Mahiyyəti sakitlik olan söz yarat. Fikirləşib yazdıqların poeziya deyil, nəsrdir. Allahın səndən keçirib yazdıqları, sənə Allahdan gələnlər- bax poeziya budur. Buddanın, İsanın dedikləri poeziyadır. Poeziya Allahın verdikləridir. Amma Tam da İndividium tərəfindən yazılır. Axı Okean da özü barədə Damcı vasitəsilə xəbər verir”.

 Tanınmış ilahiyyatçı Zülfüqar Mikayılzadə deyir: “Bu gün ədəbiyyat aləmində Nizamişünaslar, Füzulişünaslar yetişdiyi halda Füzulilər, Nizamilər yetişmir. Səbəbi də bəllidir. Bu gün ədiblər Füzuli və ya Nizaminin əsərlərini oxuduqları halda heç kəs maraqlanmır ki, görəsən Füzuli özü nə oxuyub Füzuli olmuşdur. Füzuli “Quran”, “Nəhcül-bəlağə” oxumaqla Füzuli məqamına çatıb. Ədiblər bu dəyərli kitablarla yaxın ünsiyyətdə olmayınca şünaslıq həddi ilə kifayətlənməyə məhkumdurlar”.

 Nizamiyə görə, şair öz dövrünün ensiklopediyası olmalıdır. Heç bir şeydən bilik qədər zövq almamalıdır. O bütün gecələrini və gündüzlərini aramaq, düşünmək və yaratmaqda keçirməlidir. Həyatda sevinci də bunda olmalıdır. “Təbinin xəzinəsi zəngin, qapısı da qıfılsızdır: bu xəzinədəki incilərdən birini çıxarmayınca yatdığı bir gecə də olmamışdır”. Nizaminin gecələr onu yatmağa qoymayan bu biliksevərliyi- kainatın varlığında gizlənən sirləri anlamaq istəyi ilə şərtlənmiş bir böyüklük və dərinlikdir. Şairə görə, dünyanın gərdişi və həyatın gedişi müəyyən bir səbəbə bağlıdır. “Əsl dəyərli söz, bu səbəbi tapıb göstərən sözdür”. Təlimində və yaradıcılığında filosof Nizami, müxtəlif şəxslərin dili ilə və müxtəlif misallar gətirmək yolu ilə daim həyat nədir, ölüm nədir, ilk yaradılmış hansıdır, dünyada həyat mümkün ikən axirətə ehtiyac varmı, səmadakı “səyyah”ların dövrünü nizama salan və gördüyümüz ulduzları bir qaydada saxlayan nədir, ulduzlar özlüyündə bir aləmdirmi, cəsədsiz can (yəni ruh) yaratmaq olarmı, röya nədir, düşünmək nə deməkdir kimi suallara cavab olacaq “söz” axtarmışdır. Nizami sənətkarlığına orijinal olmaq, az, amma “öz” söyləmək”, “namdar olmayınca, namzəd olmamaq”, “fələk kimi yüksələ bilmək üçün fələk kimi dayanmadan fırlanmaq” (yəni çalışmaq), “çəki ilə almaq, amma çəkmədən vermək” kimi cəhətlər xasdır. Nizami soruşulmayınca söyləməməyi məsləhət görürdü, yəni tələbat olan şeylərdən yazılmasını istəyirdi. O deyirdi “cövhəri sındırmamaq üçün kəskini yavaşca vur”, çünki “soruşulmamış söyləməyin, söylənmişi hədər etmək olduğunu” bilirdi. Şair “korlara lampa tutmağı faydasız” sayırdı, çünki “beyin qəlbi yalnız gözlə görür”. “Sözün yalnız əks-səda verdiyi zaman faydalı olduğunu” bilən ustad dinləyən axtarırdı ki, ona “elmin sirlərini təslim etsin”. Belə birisi tapılmayınca şair “dodaqlarının mismarlanmasını” daha düzgün sayırdı. Ən əsası, Nizamiyə görə, həyatı gözəlləşdirən ən böyük iş xalqa yaxşılıq etməkdir. “Xalqa qarışmaq, xalqa faydalı olmaq- budur insanlığın əlaməti”. Göylərdən enin, ey zavallı şüəralar, xalqa qaynayıb-qarışın! Cəfəngiyyatdan uzaq olmaq! Yaradıcılıqda ən əsası ruhundakı doğruluqla metodundakı sağlamlıqdır ki, yazıçıya sönməz inam və yaradıcılıq sevinci bəxş edir. Barmaq ilə heca saymaqla yaradıcılıq xoşbəxtliyi tapmaq olmaz. Əsas məsələ xalqı maarifləndirməkdir. Üyüdüb tökməyin başını buraxın. Nizaminin bir yaxşı kəlamı da vardı: “Öyrənməkdən usanmayan insan sudan inci, daşdan ləl çıxarar”. Çoxlu oxuyun, öyrənin, boş qafanızı xeyirli informasiyalarla doldurun.

 Ey qələm əhli! Sizin komfort və firavanlığa çatmaq üçün qədəm qoyduğunuz yol fikirləşdiyinizdən daha geniş, rəngarəng və çoxqatlıdır. Azərbaycan yazıçılarının həyata baxış bucağı həddən artıq dardır, sıxıcıdır və komplekslərdən doğan neqativlə yüklənmişdir. Ara-sıra özünüzə kənardan baxmaq ziyan etməz. Yad təsirlərdən qopmalı, səmimi olmalı, sağlam düşüncəyə yiyələnməli, obyektiv yanaşma formalaşdırmalı- öz üzərinizdə daim işləməlisiniz. Predmetin tamlığını anlamaq üçün arada aralanıb onu kənardan tədqiq etmək lazımdır.

“SİON MÜDRİKLƏRİNİN PROTOKOLLARI”NI OXUMAYAN ZİYALI ZİYALI HESAB OLUNA BİLMƏZ

 Vaxtilə Xalqlar atası Stalin “Ədəbiyyat və incəsənət sahəsində xarici kəşfiyyat agenturasının pozucu fəaliyyəti konkret olaraq nəyə əsaslanır?” sualına belə cavab vermişdi: “Dünyanın imperialist dairələri bizim ölkəmizə, o cümlədən ədəbiyyat və incəsənətimizə qarşı gizli müharibə aparırlar. Ölkəmizdəki xarici agentura qarşısında tapşırıq qoyulmuşdur ki, mədəniyyət işlərini yönləndirən dövlət orqanlarına soxulsunlar, qəzet və jurnal redaksiyalarını ələ keçirsinlər, teatr və kinonun repertuar siyasətinə, bədii ədəbiyyatın buraxılmasına həlledici təsir göstərsinlər. Xarici agentura qarşısında tapşırıq qoyulmuşdur ki, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərində pessimizm, hər növ düşkünlük və mənəvi pozğunluq təbliğ olunsun”.

 Postmodernizm bizim kiflənmiş ədəbiyyatımıza yeni nəfəs verdi. Bir çox postmodernist yazıçılarımız doğrudan da dəyərli sənət nümunələri ortaya qoymuşlar. Bəziləri oxucular tərəfindən böyük maraq qarşılanır. Həm köhnə markalara, həm də yenicə qələmə sarılan gənclərimizə uğurlar arzulayırıq, onların maraqlı və oxunaqlı əsərlər ərsəyə gətirəcəklərinə inanırıq. Nəzərinizə onu çatdırmağı vacib sayırıq ki, bizə yetişmiş bu dəyərli mədəniyyət Sovet hakimiyyəti yarandıqdan sonra ruslardan bizə ən qiymətli mirasdır. Bu səbəbdən diqqətli olmaq lazımdır ki, müxtəlif yollarla xarici düşmənlərin xidmətində olmasın. Biz ilk növbədə, hər şeydən əvvəl çoxlu oxumalı və yenə oxumalı, öz informasiya bazamızı genişləndirməliyik. Araşdırmalar göstərir ki, Bakıda- həyatın gur və qaynar olduğu, gündəlik qayğıların hamı kimi yazıçıları da ağuşuna aldığı paytaxtda buna çox vaxt imkan olmur. Nəticədə yazıçılarımız sıradan adi vətəndaşın belə məlumatlı olduğu və müşahidə etdiyi mətləblərdən bixəbər qalırlar. Hamı kütləvi surətdə şeir-roman yazmağa girişib, halbuki bu cür mənasız işlərdən vaz keçib adi köşə yazısı yazmaq ümumi işin xeyrinə olardı. Fikirləşmək lazımdır ki, roman müsabiqələri keçirən və bu işi maliyyələşdirən xarici təşkilatlar hansı məqsəd güdürlər. Bununla olan-qalan əli qələm tutanlarımızı da cəfəng işə cəlb edir, balansımızı azaldır və özləri üçün yarana biləcək təhlükəni sovuşdururlar. Təəssüflər olsun ki, bizim nəinki yazıçıların, hətta jurnalistlərin da çox hissəsi “Sion müdriklərinin protokolları”nı oxumayıblar. “Sion müdriklərinin protokolları”nı oxumayan ziyalı ziyalı hesab oluna bilməz. Bu əsəri oxumayan jurnalistin əlinə qələm alaraq oxucuya politologiya dərsi keçməsi absurddur. Bu kitab qloballaşma dövründə hər bir Azərbaycan ziyalısının stolüstü kitabına çevrilməliydi, təəssüflər olsun ki çevrilmədi. Xüsusən köşə yazarları öz kontekstlərinə yenidən baxmalı, dünya təmayüllərini dərindən öyrənməli və imkan dərəcəsində professionallaşmağa çalışmalıdır. Təəssüf ki bizim yazarların, xüsusən köşə yazarlarının çoxu on il qabaq yazdıqları motivasiyanı buraxmır, dünya mətbuatını izləmir, formalaşmağa çalışmır, özləri də bilmədən ətalət içərisində üzürlər. Qələm sahiblərimiz mənasız gül-bülbül çərənləmələrindən uzaq durmalıdırlar. Qlobal Prediktorun yaratdığı dar və vaxt aparan çərçivələr üçün yazmaqdansa, çoxlu oxumalı, həqiqəti öyrənməyə can atmalıdırlar. Araşdırmalar göstərir ki, tipik Azərbaycan yazıçısının dünyada baş verənlərdən xəbəri yoxdur. Avanqard dünya mətbuatı ilə müqayisədə bizim mətbuat da sönük görünür. Bizdə zarubezhom.com və uznai-pravdu.ru stilində yazıçılar yoxdur. Həqiqətləri ört-basdır etməməli, bəlkə agah həqiqətləri öz hədəfimiz olaraq təyin etməliyik. Çünkü bizim əsas meyarımız həqiqətləri çatdırmaq olmalıdır. Bizim yazarların çoxunda sadaladığımız problemlər vardır və bilmək vacibdir ki, bu problemlər xalqımız üçün böyük faciələrə səbəb olacaq.

 Ayətullah Əli Xamenei “İncəsənət düşmənin əlində silahdır” adlı maraqlı çıxışında bildirir: “Əgər 1962-ci ildən başlayaraq Həzrət İmam tərəfindən min dillə- istər çıxış, istər dərs, istər fəlsəfi düşüncələr, istərsə də fiqhi nəzərlər formasında ortaya qoyulan bu inqilabi düşüncə sənət formasında təqdim olunmasa, gələcək nəsillər üçün yad bir şey olacaq. Sənətin xüsusiyyəti belədir. Sənət dili nədir? Yəni şəkillə, filmlə, heykəllə, şeirlə və romanla təsvir etmək. Siz görürsünüz ki, müstəmləkə siyasətləri inqilab və xoşları gəlməyən bütün dəyərlər əleyhinə işləmək üçün incəsənət işinə bu qədər sərmayə qoyurlar. Səbəbi incəsənətin bu təsiridir... Bilin ki, biz bu silahdan lazım olan formada və düzgün şəkildə istifadə etmirik. Əlbəttə, bizim ölkəmiz və məmləkətimiz incəsənət məmləkətidir. Yəni, dünya incəsənəti min il öncədən bəri ümumi şəkildə bizim məmləkətimizə borcludur, fars dilinə borcludur, iranlı sənətkarlara borcludur. Lakin biz bu silahdan istifadə etməmişik. Səbəb də budur ki, sənətkar və gövhər sahibi olan bir qrup vardı, amma özlərini inqilabla uyğunlaşdıra bilmədilər. Çünki sənətkarlıq digər yaxşı xislətlər mənasında deyil. Sənəti çox uca, amma özü əskik, dəyərsiz, pis, fasiq, fəsadçı və xəyanətkar olan insanların olması mümkündür. Bu qəbildən olanlarımız çox idi, indi də varımızdır və çoxları gözlərimizin önündədir. İnqilab o zaman özünü sənət qəlibinə sala bilər ki, doğma sənətkarı olsun və sənətkarı özü yetişdirsin. Düzdür, gənclərin bir qrupu bu işləri görməkdədirlər, çox da yaxşıdır. Siz də harada və hansı formada olsanız, bu işi görün, bu silahın kəsərliliyinə diqqət yetirin, inqilab düşmənlərinin bu silahdan böyük istifadəsinə diqqət yetirin. Diqqət yetirin ki, inqilab məfhumları müxtəlif sənət əsərləri formasında yaxşı təsvir oluna bilərlər. Və bunun bir dəyər olmasını hiss edin”.

PETUX VƏ SİONİSTLƏRİN FORMALAŞDIRDIĞI BAXIŞ BUCAĞI

 Bizim yazıçılar Bertran Rassel kimi bir pidarası tanıyır, amma professor Stoleşnikov kimi nəhəngi tanımır. Bizim yazıçılar Bertran Rasseli filosof saymaq dərəcəsində geriləyib. Sovet vaxtı Rasseli it yerinə sayan yox idi. Bertran Rassel ABŞ-da tanınmış pidaras olub, ümumidünya homoseksualist hərəkatına rəhbərilik edib. Bu adam ömrü boyu cəmiyyətə əxlaq pozğunluğu aşılayıb, amma bizdə onun etikadan bəhs edən kitabları dərc olunur, o hətta ailə eksperti kimi tanınır! Özündən deyən yazıçılarımız bu petuxu dərin zəka sahibi kimi qavrayır və ondan iqtibas edirlər. Müstəqillik dövrümüzün etika və estetika simvolu Bertran Rasseldir. Daha bir populyar xairici ədib Stefan Şveyqdir. Onun da əsərləri partapart tərcümə olunaraq kitabxanalarımıza doldurulur. Bu adam hər abzasında təkrarlayır ki, mən siyasəti qarışmıram, sırf ədəbiyyatla məşğulam. Amma bu adam ümumdünya sionist təşkilatı yaranan gündən onun aktivistlərindən olub, həmin təşkilatın gənclər şöbəsinə rəhbərlik edib. Necə siyasətə qarışmırsan ki, ömrü boyu sionist ideyalarının təbliği ilə məşğul olmusan? Belələrinin məqsədi beyinlərə iudeylərin aliliyi haqqında gizli mesajlar ötürməkdir. Gənc yazıçılarımızın siyasi baxışları Şveyq kimilərin postulatları əsasında formalaşır.

 Qlobal Prediktorun dabro verdiyi iudey ədəbiyyatı yox, dünya ədəbiyyatının şah əsərləri dilimizə çevrilməli, mükəmməl dünya ədəbiyyatı kitabxanası yaradılmalıdır. Biz dəfələrlə- tərcüməçilərlə söhbətlərimizdə, sosial şəbəkələrdəki diskussiyalarımızda, eləcə də dövri mətbuatdakı yazılarımızda bildirmişik ki səkkizinci sort yazıçılıarın yeddinci sort hekayələrinin tərcüməsinə ehtiyac yoxdur. Əsas diqqət elmi və publisistik əsərlərə, vacib nəzəriyyələrə, populyar cərəyanlara, zəka və təfəkkür daşıyıcısı olan mətnlərə verilməlidir.

XOŞ AHƏNG AXTARIŞI

 Jül Renar deyirdi: “İroniya qurutmur; o yalnız alaq otlarını yandırır”. Düşünürəm ki, bizim tənqiddən əsl yazıçılar ziyan görməzlər. Əksinə, əsl yazıçılara meydan açmaq üçün maneəçi cəhətlərə aydınlıq gətirməyə çalışdıq. Bütün bunlar məhdud çərçivələr arasında xoş ahəng axtarışlarından başqa bir şey deyil. Xoş ahəng isə azdır, çox az.