Canı çıxan fəhləni vecinə alan yox idi

Ramil Hasanov

Tədqim etdiyim şəkildəki müstəqil Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti dövründə Bakı və onun neftinə nəzarət edən ingilis əsgəridir.
1-ci Dünya Müharibəsindən sonra koloniya sistemi daha da kəskinləşdi və qalib ölkələr demək olar bütün dünyanı yenidən bölüşdürdülər.
Açıq koloniya sistemi belədir ki, Qərb imperializminin keşikçisi birbaşa əsgərdir. Buna görə də müharibə sonrası Britaniya imperiyasının tərkibinə qatılan Azərbaycana general Thompson və onun kiçik hərbi birləşməsi göndərilir.
Bəli, çox kiçik idi. Bunlar müharibəyə gəlməmişdilər, sadəcə Azərbaycana patrul xidmətinə göndərilmişdilər. Müharibə üçün də səbəb yox idi, çünki sənədlə böyük güclər arasında Azərbaycan artıq ingilislərə təhvil verilmişdi. Bu səbəbdən bir ingilis əsgərinə heç kimin ərki çatıb sual belə verə bilməzdi.
İngilislərin də Bakıya gəlməsi daimi deyildi. Risk faktoru var idi, çünki bütün bu proseslər Rusiyada olan dağınıqlığın və bolşeviklərin apardığı daxili müharibənin gedişatından asılı idi.
Yəni, Thompson ortaya atılmış bir zər idi. Tutsa idi, yəni bolşeviklər ağqvardiyaçılara məğlub olsaydı, hökmən hadisələr və Azərbaycanın statusu fərqli məcralarda dəyişə bilərdi. Böyük ehtimal ki bu rəsmdə müvəqqəti postda duran ingilis əsgərini kostyumlu korporasiyalar əvəz edəcəkdi.
Azərbaycanda gedən dava Azərbaycanın müstəqillik məsələsi deyildi. Kim idi bizim kimi zavallı cəmiyyətin müstəqilliyini istəyən? Bakıda neft mədənlərində canı çıxan fəhləni vecinə alan kim idi?
Məsələ güc balanslarının bir-birinə toqquşması idi və bu oyunun sonunda daha güclü olan, xalq kütlələrini arxasına ala bilən bolşeviklər qalib çıxdı.
Sonrakı tarixi yazanlar isə birilərini etdilər xilaskar, digərini etdilər işğalçı.