Azərbaycan Respublikasının cənub-şərqində, dağlar qoynunda yerləşən Lerik rayonu təkcə özünün gözəl təbiəti,uzunömürlüləri, elm, mədəniyyət və incəsənət xadimləri ilə deyil, eyni zamanda din xadimləri ilə də tanınır. Bütün ölkədə tanınan Mirkərim Axund, Şeyx Qələm Axund, Molla Hüseyn Axund, Hacı İlham Axund də digər din alimləri məhz Lerikdə dünyaya göz açmışlar. Bu dini alimlərdən Şeyx Qələm Axundun adını ilk dəfə hələ orta məktəb illərində valideyinlərimdən, yaxınlarımın hüzür məclisləri və dini mərasimlərdə edilən söhbətlərdən eşitmişəm. Yaşlı sakinlər söhbət əsnasında onun olduqca savadlı axund, Qurani-Kərimi, ərəb-fars dillərini mükəmməl bildiyini qeyd edirdilər.
Şeyx Qələm Axund haqqında ilk dəfə geniş və dolğun məlumatı isə “Bəyaz saçların yaşıl işığında” kitabında əldə etmişəm. Həmmüəllifləri Hacıməmməd Quluzadə, Qədiməli Əhməd və Akif Məmmədli olan bu kitabda Lerik pedaqoqlarından bəhs edilir. 2006-cı ildə işıq üzü görən “Bəyaz saçların yaşıl işığında” kitabında oxuculara Zenonulu Şeyx Qələm başlıqlı 7 səhifəlik məlumat da verilmişdir, Müəlliflər haqlı olaraq Lerik pedaqoqlarından bəhs edən kitabda Şeyx Qələm Axunda da yer ayırmışlar. Ali dini təhsil alan Şeyx Qələm Axundu Lerikin ilk pedaqoqlarından hesab etmək olar. Çünki o tələbələrinə dini biliklərlə yanaşı dünyəvi elmlərdən də dərs keçmişdir.
Bu yaxınlarda “Şeyx Qələm Axund” kitabı işıq üzü görmüşdür. Müəllifi “Pərvanə” jurnalının baş redaktoru, əməkdar jurnalist İdris Şükürlü olan kitabda Şeyx Qələm Axund və onun müasirləri haqqında publisistik-xatirə oçerklər toplanmışdır. Təəssüf hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, “Şeyx Qələm Axund” kitabı şəxsi kitabxanamda yoxdur, onu dostum,”Məşəl” jurnalının baş redaktoru, şair-publisist Əliməmməd Ağazadədən alıb oxuduqdan sonra ona qaytardım.
Həm “Bəyaz saçların yaşıl işığında” və həm də “Şeyx Qələm Axund” kitablarında bu böyük dini alim haqqında geniş məlumat verilmişdir.
Şeyx Qələm Axund haqqında yazılanları oxuduqdan sonra sanki daxilimdə hansısa bir qüvvə məni bu böyük düha, zəka sahibi barəsində nəsə yazmağa məcbur etdi.
Kimdir Şeyx Qələm Axund?
Əsl adı Qulamrzadır. Qulamrza Məhəmmədrza oğlu Qasımov 1883-cü ildə Lənkəran qəzasının Dırıq nahiyyəsinin (indiki Lerik rayonunun) Zenonu kəndində anadan olmuşdur. “Bəyaz saçların yaşıl işığında” kitabında oxuyuruq: “Çox erkən yaşlarında atasını itirən Qulamrza babası Əbülqasımın himayəsinə keçir. Əbülqasım onu əmisi oğlu Ağamalı Axundun yanında təhsilə qoyur. Ağamalı Axund onun zəkasına heyran qalır, təhsilini davam etdirmək üçün Lənkəran şəhərinə göndərir. İki il sonra Qulamrza Xorasana yola düşür (Xorasan İranın ostanlarından (vilayətlərindən) biridir, mərkəzi Məşhəd şəhəridir). Bu təqribən 1898-ci ildə 15 yaşı olan vaxta təsadüf edir. Çox çətinliklə Xorasana çıxa bilir. Burada 18 il oxuyur... Təkcə ilahiyyat elmilə kifayətlənməyən Qələm (Qulamrza) Xorasan təhsilindən sonra Ərəb ölkələrinə üz tutur. Bu ölkələrdəki məktəblərdə dünyəvi elmlər də tədris olunurdu. Əvvəlcə 3,5 il Nəcəfdə (İraqda şəhər), sonra 3,5 il Mədinədə (Səudiyyə Ərəbistanında şəhər) təhsil alır. Böyük alimlik dərəcəsini alır”.
Qulamrza hələ Xorasanda oxuyarkən dərin savadı və gözəl yazı qabiliyyətinə görə müəllimləri tərəfindən QƏLƏM adlandırılmışdır. Qələm ərəb sözü olub, müxtəlif mənalarda, o cümlədən “yazı növü”, “xətt” mənasında da işlənir. Məhz bundan sonra Qulamrza Qələm adı ilə məhşurlaşmışdır.
Şeyx Qələm Axundun həyatı ilə tanış olduqda məlum olur ki, o təkcə din alimi, şəriət və Quran bilicisi yox, həmçinin dilçi, ədəbiyyatşünas, şərqşünas, filosof, astronom və coğrafiyaşünas olmuşdur. Ensiklopedik biliyə malik olan alim təkcə Lerik və cənub-şərq bölgəsində deyil, həmçinin ölkə hüdudlarında belə tanınmışdır. Tanınmış alimlər, filologiya elmləri doktorları, professorlar Əzəl Dəmirçizadə, Feyzulla Qasımzadə (Şeyx Qələm Axundun tələbə yoldaşı olmuş, Xorasanda bir yerdə oxumuşlar), coğrafiya elmləri doktoru, professor Q. Gül və digərləri Şeyx Qələm Axundla dəfələrlə elmi mübadilədə olmuş və onun dərin savadına, məntiqi cavablarına heyran qalmışlar.
Şeyx Qələm Axund ərəb və fars dillərini mükəmməl bildiyi üçün bir neçə dəfə BDU-nun şərqşünaslıq fakültəsinə müəllim kimi dəvət olunsa da bundan imtina edərək doğma Zenonu kəndində yaşamağa, burada dinimizi təbliğ etməyə üstünlük vermişdir. Axundun çoxlu tələbələri olmuşdur. Təkcə Lerikdən yox, həm də bölgənin digər rayonlarından da dərs almaq üçün onun yanına gələnlər olmuşdur. Heç də təsadüfi deyildir ki, bu gün neçə-neçə axund, ilahiyyatçı özünü “Şeyx Qələm Axund məktəbi”nin “məzunu” hesab edir.
Şəxsi həyatına gəldikdə isə o Piruzə adlı qadınla evlənmiş və onların nigahından üç qız –Cəmilə, Gülnar, Zöhrə və iki oğlan Əhməd, Rzaxan dünyaya gəlmişdir.
Bütün bunlarla yanaşı Şeyx Qələm Axund həm də xeyriyyəçi olmuşdur. Belə ki o özünün şəxsi vəsaiti hesabına yaşadığı Zenonu kəndinə dəmir boru ilə uzaq məsafədən su çəkdirmiş, burada bulaq və məscid tikdirmiş, kasıblara əl tutmuş, imkansız ailələrin məclislərini yola vermişdir.
Dərin zəka sahibi, böyük ilahiyyatçı alim, el ağsaqqalı Şeyx Qələm Axund 101 il ömür sürərək 1984-cü il dekabrın 25-də haqq dünyasına qovuşmuşdur. Vəsiyyətinə əsasən o doğma Zenonu kəndində şəxsi vəsaiti hesabına inşa etdirdiyi məscidin həyətində dəfn edilmişdir.
Çox əfsuslar olsun ki, Allaha bağlı olan bu böyük şəxsiyyətin adı hələ də əbədiləşdirilməmişdir. Lənkəran şəhərində XIII əsrin böyük sufi alimi Şeyx Zahidin (1215-1300) və Axundun müasiri olmuş böyük din alimi Mirzə Məmmədhüseyn Axundun (İmam Axund; 1878-1960) adlarına küçə vardır. Lerik şəhərinin küçələrindən birinə Şeyx Qələm Axundun adının verilməsi düşünürəm ki, hamının ürəyincə olacaqdır.
İldırım ŞÜKÜRZADƏ
Комментариев нет:
Отправить комментарий