Dedi ki, bütün bunlar ona yuxu kimi gəlir.
O adam yazıçıydı, bir kitab üzərində aylarla, bəlkə də illərlə işləyir, amma onu kağız üzərinə köçürə bilmirdi.
Demək istəyirəm ki, onun yalnız beyni işləyirdi, daim düşünürdü. Kitab onun beynində doğulurdu, sonra da məhv olub gedirdi.
Onun düşüncələrində və təsəvvürlərində hansısa obrazlar yaranır, ora-bura qaçır, gah qabağa, gah da arxa plana düşürdülər.
Deyəsən nəyisə unutdum axı; qoy deyim biləsiniz: mən bir məşhur ingilis romançısı barədə danışmaq, onun başına gələn bir əhvalatı sizə söyləmək istəyirəm.
O, bu əhvalatı Londonda özü mənə danışıb; biz onunla bir neçə saat gəzib dolandıq.
Yadımdadır, Temza çayı sahilində gəzişirdik və o, mənə özünün məhv olmuş romanı barədə danışdı.
Bir gün axşamüstü o, mənim yanıma, hotelə gəldi; söhbət əsnasında mənim bir neçə əsərim barədə də danışdı və əlavə edib dedi:
- Bəzən siz düz nöqtəyə vurur, az qala adamın ürəyindən tikan çıxarırsınız…
Nəhayət, belə qənaətə gəldik ki, əslində heç kəs tam hədəfə vurmur.
Əgər hansısa yazıçı nə vaxtsa heç olmasa bircə dəfə buna nail olubsa, əgər kimsə həqiqətən düz hədəfi vurub zirvəyə çatıbsa… onda təzədən qələm götürüb yazmağın nə mənası var axı?
Amma bilirsiniz, bəzi yaşlı ədiblər demək olar ki, buna nail olublar.
Məsələn, götürək Kitsi, ya da Şekspiri, düzdü? Bəs Corc Barrounu, yaxud Daniel Defonu necə, hə?
Düz yarım saat başladıq adları sadalamağa. Sonra birlikdə nahar eləməyə getdik, daha sonra piyada gəzdik.
Mənim həmkarım balacaboy, qarabuğdayı, əsəbi adam idi; pırtlaşıq saçları şlyapasının altından çölə çıxmışdı.
Mən onun ilk kitabı barədə söhbətə başladım.
Yazıçı həmkarımın qısa tərcümeyi-halı belədir: o, ingilis kəndlərinin birində doğulub, yoxsul fermer oğludur; o da ənənəvi olaraq o biri yazıçılar kimidir, erkən yaşından yazmağa başlayıb.
Heç bir təhsil-filan almayıb, iyirmi yaşında evlənib. Görünür, arvadı çox ədəbli və mehriban qadın olub.
Səhv etmirəmsə, həmkarımın arvadı ingilis kilsə xadimlərindən birinin qızıydı.
Onun öz ərini cahil kimi tanıdığına bir damcı belə şübhə etmirəm.
- Arvadım da məni ədəbli və həssas adam hesab edirdi. Lənət şeytana!-deyə o, arvadını xatırlayarkən mızıldandı.- Mən həssas-məssas deyiləm, hər hansı bir zəriflikdən də zəhləm gedir.
Biz həmin axşam London küçələrini veylləndik, hərdənbir hansısa pivəxanaya girib-çıxır, biri-birimizə daha yaxından bələd olmağa çalışırdıq.
Yadımdadır ki, hərəmiz ehtiyat üçün bir şüşə pivə də götürdük; birdən başımız söhbətə qarışar, pivəxanalar da bağlana bilərdi.
Ona özüm və sərgüzəştlərim barədə nə danışmışamsa yadımda deyil; o isə elə hey danışırdı ki, arvadını bütpərəst etmək istəyib, lakin qadında heç bir bütpərəstlik nişanəsi tapmayıb.
Onların iki uşağı olub. O, qəflətən yazmağa başlayıb; sən demə, yazmaq üçün alışıb-yanırmış və bu, heç də pis bir şey deyilmiş.
Belə şeyləri bilərsiniz; bu cür adam yazırsa, deməli yazır. O, yaşadığı ingilis şəhərciyində həm də kontor xidmətçisi vəzifəsində çalışırdı.
Elə ki başladı yazmağa, əlbəttə, həm xidməti işlərinə, həm də arvad-uşağa diqqətini azaltdı.
Gecələr küçədə-bayırda gəzib-dolanmağı xoşlayırdı. Arvadı onu neçə dəfə danlamışdı; qadın bərk narahat olmuşdu, ərinin laqeydliyi onu əsəbləşdirirdi. Başqa cür ola da bilməzdi!
Heç bir qadın ərin laqeydliyinə, onun işə dəlicəsinə vurularaq ailəni yaddan çıxarmasına tab gətirə bilməz. Mən, əlbəttə, sənətkarları nəzərdə tuturam; bu adamlardan əla məşuq çıxar, onlar yalnız əsl sevgili ola bilərlər.
Və elə bu dediyim adamlar da bəzən öz şəxsi sevgilərini amansızcasına həyatın dibinə atırlar.
Onun ailə vəziyyətini təsəvvür edə bilərsiniz; kirayələdiyi mənzilin yuxarı mərtəbəsində balaca bir yataq otağı vardı; bu adam işdən evə gələn kimi yuxarı qalxır və yataq otağının qapısını arxadan bağlayırdı.
Hətta bəzən yemək yeməyi belə unudur, arvadıyla bir kəlmə belə kəsmirdi.
O, yazırdı; elə hey yazır və yazdıqlarını da zibil yeşiyinə tullayırdı. Çox keçmədi ki, o, xidməti işini itirdi.
- Cəhənnəm olsun iş!- deyə bunu qəzəblə arvadına bildirdi.
Onun üçün xidməti iş-gücün və arvad-uşağın heç bir əhəmiyyəti yox idi. Xidməti iş, ailə, arvad-uşaq nə deməkdi axı? Bu dünyada rəhimsiz adamlar da olmalıdır, ya yox?
Bəli, çox keçmədi ki, ehtiyac evin qapısını döydü.
Budur, o, yenə yuxarı otaqda oturub; qapını daldan bağlayıb yazır; kirayə mənzil darısqal və kiçikdir, uşaqların səs-küyü evi başına götürüb. “Yaramaz köpək uşaqları!”-deyə o, donquldanır. Əslində isə fikrində ayrı şeylər dolaşırdı; mən bilirəm o, nə demək istəyirmiş.
Hə, bu vaxt arvadı pilləkənlərlə yuxarı çıxıb qapının ağzında oturur, ağlamağının səsi gəlir; qadının qucağındakı uşaq da ağlayır, bütün bunları o, eşidir…
- Gör məndə necə səbir var!- ingilis romançısı dedi, sonra üz-gözünü turşudub əlavə etdi:- Amma həm də qəlbim nazikdir, mərhəmətlidir! Cəhənnəm olsunlar!
Təsəvvür edirsiniz, o, birdən başlayır arvadından yazmağa. Qadın onun ilk romanının baş qəhrəmanı olur; o roman mənim həmkarımın ən yaxşı əsəri ola bilərdi.
Qadının bütün məşəqqətlərinə qarşı belə incə anlayış göstərəsən və eyni zamanda da şəxsi həyatda onunla amansız və kobud rəftar edəsən?! Nə olsun ki? Əgər bizim qəlbimiz varsa və o, nəyisə anlayıb başa düşürsə, deməli, nəyəsə dəyər, elə deyilmi?
Hə, iş o yerə çatmışdı ki, ər-arvad bircə dəqiqə belə dava-dalaşsız ötüşə bilmirdi.
Sonra necə oldusa o, günlərin birində gecə vaxtı arvadını vurdu; işlədiyi otağın qapısını bağlamağı unutmuş, arvadı da içəri girmişdi; özü də həmin anlarda o, arvadıyla bağlı nəsə bir şey yazırdı, həmin parçanın mahiyyətinə varmaq istəyirdi, əsərin uğurlu bir yeri alınacaqdı!
Yazıçı tayfası onun düşdüyü vəziyyəti yaxşı anlayar!Bu vaxt həmkarımın təpəsinə cin vurur, o da arvadına bir zərbə ilişdirir, qadının ayağını zədələyir.
Bəs sonrası nə oldu? O oldu ki, qadın çıxıb getdi atası evinə. Ayrı cür ola da bilməzdi! O, axır ki, kitabı yazıb qurtardı. Bu, doğruçu kitab idi.
İndi keçək onun məhv olmuş romanına.
Deməli, arvadı onu atandan sonra həmkarım Londona köçür, tək yaşamalı olur. O, yeni bir roman yazmağı qərara alır.
Burda deməliyəm ki, o, ilk romanından sonra tanındı, hər halda, buna nail oldu, hətta tərifləndi də. Onun ikinci romanı da birinci kimi çox çətin başa gəldi. Bəlkə də müvəqqəti hal idi.
Əlbəttə, o, peşimançılıq hissi keçirirdi; arvadıyla bu cür rəftar etdiyinə görə utanırdı.
Yeni romanını yazmağa başlayanda ümid edirdi ki, bu cür ağır fikirlərdən qurtulacaq.
Lakin o, mənə söylədi ki, bütün bu hadisələrdən bir-iki il sonra nə yazdısa, heç bir şeyə yaramadı; sözlər kağıza elə bil taxta kimi düzülürmüş, orda həyatdan əsər-əlamət olmayıb.
Həmkarımın bu halı aylarla davam edib; o, insanlardan uzaqlaşmışdı. Bəs onun arvad-uşağının taleyi necə oldu?
Dediyinə görə, arvadına pul göndərib, hətta bir dəfə ona baş çəkib. Arvadı atasıgildə yaşayırmış; bir gün həmkarım onlara gedib, arvadını çağırıb, ikilikdə bayırda gəzməyə çıxıblar.
- Biz lal olmuşduq, heç danışa bilmirdik,- həmkarım söyləyirdi, – Arvadım ağlayırdı və mənə də dəli deyirdi. Ona gözlərimi bərəltdim. Bu anda eynilə ona zərbə ilişdirdiyim vaxtdakı halı yaşadım… Və arvadım qorxaraq dönüb qaçdı, mən də çıxıb getdim…
Həmkarım gözəl bir roman yazmışdı, əlbəttə, ikincisini də yazmaq istəyirdi.
O, fikrən romanda iştirak edən obrazları, orda cərəyan edən müxtəlif hadisə və vəziyyətləri görürdü.
O, saatlarla yazı masası arxasında oturur, yazır, yazır, hey yazırdı; sonra küçəyə çıxıb veyllənir, eynilə bizim onunla gəzdiyimiz küçələri dolaşırdı; lakin istədiyi alınmırdı, heç cür alınmırdı.
Bu məsələ ilə bağlı onun hətta bir nəzəriyyəsi də ortaya çıxdı; o, təsdiq edirdi ki, ikinci roman onun içindədir, doğulmamış çağa kimidir.
O arvadı və uşaqları barədə düşünəndə vicdan əzabı çəkirdi. O, deyirdi ki, ailəsini sevir, lakin onları görmək istəmir.
Bəzən isə ona elə gəlirdi ki, o, arvad-uşağına nifrət edir.
Bir dəfə axşam çağı onun içində belə bir qəlb təlatümü və qarışıq duyğular müharibəsi başladı (bu, o zaman baş verdi ki, o, uzun müddət idi ki, insanlardan qaçmışdı) və bu vaxt o, ikinci roman yazdı.
Bu, belə baş verdi: bütün günü Londonun kasıb məhəllələrinin birində kirayələdiyi kiçik bir otaqda qaldı; sübh durdu, səhər yeməyini yemədi, qələmi aldı əlinə.
Lakin həmin gün nə yazdısa, hamısı zəif alındı.
Saat üçdə adəti üzrə küçəyə çıxdı, özüylə bir bağlama kağız ehtiyatı da götürmüşdü.
- Mənə elə gəlirdi ki, hər an yazmağa başlaya bilərdim,- həmkarım deyirdi.
Beləliklə, o, Hayd Parka getdi; günəşli, təmiz hava vardı. Parkda adam çox idi. O, skamyaların birində əyləşdi.
Dünəndən bəri dilinə bir şey dəyməmişdi. Skamyada oturub qərara aldı ki, bir üsul tapıb sınasın.
Mən eşitmişəm ki, bəzi cavan parisli şairlər belə üsullardan istifadə edir və buna da tamamilə ciddi baxırlar.
O da bu üsuldan istifadə etməyi qərara aldı; üsulun adı “avtomatik yazıyazma”dır. Qələmi kağız üzərinə gətirərək hər hansı bir söz və söz yığını yazmağa başladı.
Əlbəttə, kağız üzərində qarmaqarışıq, mənasız söz yığını yarandı.
Beləliklə, o, bu üsuldan imtina etdi, skamyada oturub ötüb-keçənləri seyr etməyə başladı.
O, özünü yorğun hiss edirdi; sanki bir qadına uzun müddət vurulan, lakin ona əli çatmayan bir adam kimi hiss edirdi özünü.
Tutaq ki, onların yolunda maneələr var; qadın ərdədir, yaxud o da evlidir. Onlar bir-birləri ilə baxışırlar, bu baxışlarda nələr var, allah bilir! Buna baxmayaraq hər şey əvvəlki kimi qalır.
Onlar gözləyir, elə hey gözləyir. Çox adamın həyatı elə gözləmək içində ötüb keçir.
O, qəflətən öz yeni romanını yazmağa başladı; süjetdə əlbəttə ki əsas yeri kişi və qadın tuturdu; onlar bir-birlərini sevirlər.
Belə yazıçının ayrı mövzusumu ola bilərdi? O, mənə danışırdı ki, arvadı barədə çox düşündü, ona qarşı olan amansızlıq barədə çox götür-qoy elədi.
O yazdı və yenə yazdı. Gün beləcə ötdü, gecə düşdü. Xoşbəxtlikdən ay da çıxmışdı. O yazmağa davam elədi.
O deyirdi ki, hələ ömründə onda belə yazmaq ehtirası olmamışdı; ona elə gəlirdi ki, bundan sonra çətin bir də belə bir ilham pərisi gəlsin.
Saatlar ötürdü, o hələ də skamyada oturub parkda yazırdı, dəli kimi yazırdı. Beləliklə, o, romanı bir oturuma yazdı, sonra da evə yollandı.
O, heç vaxt bu dərəcədə xoşbəxt və məmnun olmamışdı.
- Düşünürdüm ki, arvadıma və uşaqlarıma borcumu qaytardım, hamıya və hər şeyə borcumu verdim,- dedi.- Hətta onlar heç vaxt bu barədə bilməsələr belə, yenə vecimə deyil.
O, qəlbindəki bütün məhəbbəti, sevgini romana vermişdi. Evə gəlib əlyazmanı yazı masasının üstünə qoydu.
İlahi, o, necə böyük bir həzz, məmnunluq duyurdu! Yaxşı bir şey yaratdığını dərk etməkdən gözəl nə ola bilər?!
Sonra otaqdan çıxdı və nahar etmək üçün gecə restoranlarından birinə getdi.
Toqqasının altını bərkidəndən sonra kücəyə çıxıb veyllənməyə başladı; neçə saat avaralandığının fərqinə varmadı. Evə gələndə hava artıq açılmışdı, yıxılıb yatdı; bütün günü uyudu.
Yuxudan duranda, ilk olaraq yeni romanını nəzərdən keçirmək istədi.
- Bilirdim ki, heç bir roman-zad yoxdur, – deyə həmkarım söhbətini tamamlamaq istədi, – Masamın üstündə ağ kağızlardan başqa heç nə yox idi. Hər halda, – o, sözünü bitirdi,- mən bir şeyi bilirəm: daha heç vaxt belə bir gözəl roman yaza bilmərəm.
Bu sözlərdən sonra həmkarım yaman güldü.
Bu sözlərdən sonra həmkarım yaman güldü.
Düşünürəm ki, həyatda az adam tapılar ki, nəyə güldüyünü dəqiq deyə bilsin. Özümüzü niyə aldadırıq? Bəlkə elə bu cür adamlar onlarcadır?
İngiliscədən çevirəni: Kamran Nəzirli
Комментариев нет:
Отправить комментарий