Hafiz Mirzə. Vəhhabilik -2

İbni Teymiyyə 661-ci hicri ilində, Şam  yaxınlığındakı Hərranda kəndin dədünyaya gəlmişdi. 42 yaşına kimi bir elə məşhur deyildi. Hərdən dediyi yanlış izahatlar möminləri qəzəbləndirir, eyni zamanda onu məşhurlaşdırırdı. Lakin bu ona sərvət və daha böyük uğurlar bəxş etmirdi. Özündən əvvəlkiləri radikal ifadələrlə tənqid etmək ona sarı diqqəti artırırdısa da bu az idi. Nəhayət bu küfrlərinə görə onu məhkəməyə verdilər. Çünki o bir ayənin şərhində Allah üçün göyün üzərində ərşə söykənən taxt yeri düzəldildiyini bildirirdi. Bu isə Allahın insana bənzədilməsi, kiçildilməsi demək idi. Sonra onun yanlış şərhlərinin sayı artdı. Buna görə onu  tutub Misirə sürgün etdilər. 7 il sonra o, Misirə qayıdıb öz şeytani nəzəriyyələrini yenidən yaymağa başladı. 9 il sonra yenidən həbs olundu və elə həbsdə ikən öldü. Məzhəb etibarı ilə o sünnü məzhəbinin  Hənbəli təriqətinə mənsub idi. Lakin nəinki şiyə-cəfəri alimləri, eləcə bütün sünnü- hənbəli alimlər – İbni Şakir Kətbi, İbni Hacər Heytəmi, Şəmsəddin Zəhəbi, Əbul Həsən Subki, İzz İbni Cəmaət, hətta İbni Teymiyyənin öz şagirdi İbni Qəyyim Cozi, eləcə də Maliki məzhəblilər onun ideyalarını kəskin şəkildə tənqid etmiş, onu kar, kor və yolundan azmış birisi hesab etmişdilər. Buna görə də tədricən onun bütün ideyaları unuduldu.

MƏHƏMMƏD İBNİ ƏBDÜL-VƏHHABIN QARƏTÇİLİK MƏZHƏBİ. Lakin üstündən 5 əsr ötdükdən, yəni miladi XIX əsrdə Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab adlı birisi ortaya çıxdı və onun ideyalarını irəli sürdü. Məhz yenə də İslam aləmi hər tərəfdən xristianların mühasirəsində, iqtisadi və siyasi cəhətdən çox acınacaqlı  vəziyyətdə  idi. İbni Əbdül-Vəhhabın dəstəsi rəqiblərini terror yolu ilə aradan götürür, özünə yol açırdı. Sonra onlar bəzi qəbilə başçılarını da yoldan çıxartdılar, şirnikləndirdilər və digər qəbilələrə silahlı basqınlar etdilər. Onsuz da mühasirədə və zəif vəziyyətdə olan İslam dövlətlərini sarsıtmaq, qəbilələri talamaq, kafir adı ilə qılıncdan keçirtmək digərlərinin də gözünü qorxudur, təslimçiliyə sürükləyirdi. Özü təriqətini “Tovhidilik”(təkallahçı), tərəfdarlarını sələfi (yəni əcdada əsaslananlar) adlandrsa da, İslam dünyasında ata adı şəxsin tanınmasında əsas rol oynadığı üçün yaratdığı təriqət də Muhəmməd İbni Əbdül-Vəhhabın atası Vəhhabın adı ilə “vəhhabilik” kimi tanındı. Taleyin istehzasına bax, əslində atası həmişə onun bu kafir fikirlərinin əleyhinə olmuş, aralarında kəskin ixtilaflar düşmüşdür.  İbn Teymiyyənin nəzəriyyəsinə əsasən onlar məsumlardan şəfahət istəməyə və övliyaların qəbrini ziyarət etməyə görə əvvəlcə şiyələri müşrik adlandırır, onların yaşayış məntəqələrinə basqınlar təşkil etdirib, qətlə yetirir, malını-mülkünü talayırdılar. Sonra o bütün dünya müsəlmanlarını kafir adlandırmağa, onların əməllərinin şirk və bütpərəstlik olduğunu iddia edərək qətlə yetirməyə  çağırırdı: “Mələklərdən, peyğəmbərlərdən və övliyalardan şəfaət istəməklə özlərini Allaha yaxınlaşdıran şəxslərin qanı halal, qətlə yetirmələri caizdir!” Bu əqidə isə İslamın ən böyük iki məzhəbinin hər ikisində vardı. İnsanların hər hansı böyük mənsəb sahibinə yetmək üçün vasitəçi axtarması nə qədər təbiidir. Allaha da məhz məsumlar daha yaxındır, onların adı daha şərafətlidir. Allahın nəzərləri daha çox öz seçdiyi müqəddəs şəxslərin üzərində olar. Bu məsumları vasitəçi qərar verərək Allahdan diləklər istənilməsində qeyri-adilik və şirk axtarılması absurd idi. Lakin bədəvi ərəb üçün bunun mahiyyətini anlamaqdan daha çox, qarətlər, qətllər, xüsusi məqsədlə insanların öldürülməsi daha maraqlı və sərfəli idi. Onları bir azca İslam dini abıra salmışdı. Yoxsa ki, tarixən  onlar üçün varlanmağın yeganə yolu yalnız soyğunçuluq, talançılıq, qarət əməlləri olmuşdu.  Xüsusən ticarət karvanları və Kəbəni ziyarətə gələn  zəvvar dəstələri həmişə hansısa quldur dəstəsi tərəfindən soyulur, azacıq müqavimətə görə hamı qılıncdan keçirilirdi. Ərəblər üçün zəhmət, əkinçilik və ya ticarətlə sərvət qazanmaq hissi həmişə çox zəif olmuşdu və indi – XXI əsrdə də elə bu cürdür. İndi fərq daha yolkəsən quldurluqla məşğul ola bilməmələri,  neftin və ziyarətgahların hesabına firavan dolanmalarıdır. Onların əvəzinə bütün işləri  əvvəəllər yəhudilər gördüyü kimi indi də siyasəti ingilislər, xidmət işini isə asiyalılar həyata keçirdir. Peyğəmbərin (s.ə.v) vəfatından sonra İslamın təməl prinsiplərindən yolunu azanlar və azmaq potensialı olanlar üçün yönəlməyə xristianlıq və ya yəhudilik heç münasib və müvafiq deyildi. Bununla özlərinə heç rəğbət qazana bilməzdilər. Hakimiyyətə yol isə İslam dinindən keçirdi. Bu sahədə böyük övliyalar, ali din xadimləri, şeyxlər var ikən önə çıxmaqdan ötrü gərgin əmək, elm, ibadət və iman tələb olunurdu.  Çətini də elə bu idi. Bu çox vaxt aparırdı. Başqa bir yol tapılmalı və bu yol isə nə iləsə çox cazibədar olmalı idi. Bu zaman hənbəli təriqəti, xüsusən də İbn Teymiyyənin əqidəsi yeganə  uyğun guşə hesab edildi.  İbni Əbdül-Vəhhab  və tərəfdarları da əvvəlcə məhz hənbəli məzhəbinə toplaşıb, oranı sığınacaq seçdilər. Aldadıb çaşdırdıqları adamları onlar hürkütməmək üçün əvvəlcə hənbəli məzhəbinə cəlb edirdilər.  Xüsusən münasib böhran şəraiti yarandıqda emisarlar daha tez üzə çıxır, özlərini biruzə verirlər. Münasib şərait isə İslam aləminin zəiflədiyi, müharibələrə və iqtisadi böhrana məruz qaldığı dövrlərdir. XVIII əsrdə də belə idi. Roma Papası tərəfindən coşdurulan ingilis, fransız istilaçıları, hətta Amerikanlar da ərəb torpaqlarına göz dikmişdilər.Kilsə bundan ötrü onlara hər cür dəstək verirdi. Yoxsa ki, İslam qüdrətləndikcə artıq  gəlib İspaniyaya   daxil olmuşdu. Müsəlmanların ən böyük silahı isə onların dini imanı idi. Bu imanı sarsıtmaq qələbənin əsası sayılırdı. Osmanlı  və Afşar imperiyasının marağı isə istila etdikləri ərəb ərazilərində xürafatın genişlənməsi idi. Əhalinin savadsızlığı və hər şeyə cənnətdə nail olacaqlarına qəti inam onları müti edir, işğalçıya qarşı mübarizədən çəkindirirdi. Belə ziddiyətli və bir qədər də müsəlmanların artıq bütün bunlardan bezməyə və ayağa  qalxmağa  başladığı zamanda yeni təriqət  çoxlarının ürəyicə ola bilərdi. Firavan yaşayan zümrələrin kafir hesab olunması və qarət edilməsi ac və yoxsulların da ürəyicə idi.Qəddarlığı, amansızlığı, oğurluğı, soyğunçuluğu vacibat və halal hesab edən bir təriqət kasıb sünnüləri daha çox cəlb edirdi. Vəhhabilik artıq İslam aləmini içəridən zəiflətməyə, parçalamağa, sarsıtmağa başlamışdı. Bu təriqətin qüdrətlənməsi ən çox xristianların marağında  idi. Onlar bununla ikiqat nəticə əldə etmək istəyirdilər və buna nail  olmağa başlamışdılar.

NƏCD ŞƏHƏRİNDƏN BAŞLANAN KAFİR QİYAMLARI. Məhəmməd İbni Əbdül-Vəhhab miladi 1738-ci ildə, Nəcd şəhəri yaxınlığındakı Üyeynə yaşayış məntəqəsində anadan olmuşdu. Atası Əbdül-Vəhhab çox mömin bir kişi idi. Məhəmməd sünnü təriqətinə məxsus hənbəli məzhəbinin fiqh elmini Nəcddə öyrənib, sonra təhsilini artırmaq üçün Mədinəyə yollandı. Mədinədə fiqh və hədis elminə yiyələndi. Lakin onun imanı kamil olmadığı üçün tez-tez şeytani fikirlərə düşür və bunu ciddi cəhtlə isbata yetirməyə çalışırdı. Nitq mədəniyyəti və söhbət qurmaq bacarığı olduğu üçün ətrafındakılar asanlıqla öz təsiri altına sala bilirdi. Sonra o 4 il Bəsrədə, 5 il Bağdadda, 1 il Kürdüstanda, 2 il Həmədanda yaşadı. Vaxt tapıb İsfahan və Qum şəhərlərində də oldu, ərəblərin düşüncə tərzini yaxşıca öyrəndi. Eyni zamanda bu illərdə özünün İslam qayda-qanunlarına müvafiq gəlməyən ideyalarını xeyli formalaşdırdı. Uzun ayrılıqdan sonra atası ilə görüşləri heç də əvvəlki vaxtlarda olduğundan fərqlənmədi. Atası onun küfrlərini qəbul etmir, buna görə araları dəyirdi. Atasının sağlığı ona bir qədər mane olurdu. Onun ölümündən sonra isə o öz ideyalarını  aşkar yaymağa başladı. Lakin bu ideyalar insanları çaşdırmağa başladığı üçün din xadimləri tərəfindən kəskin etirazla qarşılandı. Buna görə də o doğulduğu Üyeynəyə gəldi və orada yaşamağa başladı. Buranın hakimi Osman ibni Müəmmərdən icazə alıb öz məzhəbini  yaratmaqla məşğul oldu. Lakin etirazlar qalxdı və Osman ibni Müəmmərdən onu şəhərdən çıxartmağı tələb etdilər. Buna görə də Məhəmməd ibni Əbdül-Vəhhab  Məhəmməd ibni Səudun hakimlik etdiyi Diriyyə şəhərinə gəldi və ondan öz məzhəbini təbliğ etmək üçün icazə aldı. Ali Səud sülaləsi büsbütün Ərəbistan yarımadasında hökmranlıq etmək uğrunda  mübarizə aparırdı. İbni Əbdül-Vəhhabın ideyaları onun üçün çox cazibədar göründü. Çünki o da şiələri kafir adlandırır, onların malını-mülkünü və canını öz ardıcıllarına halal edirdi. Bu isə əvvəlcə bütün sünnü təriqətlərini şiəliyin əleyhinə onun ətrafında  birləşdirir, sonra İslam dünyasına doğru yeni yol açırdı. Şiələr işlək insanlar olduğu üçün çox varlı idilər.  İbni Əbdül-Vəhhab əvvəlcə onun ideyalarını qəbul etməmiş Nəcd əhalisinin kafir olduğunu və buna görə də onların malının-mülkünün onlara halal olduğunu təbliğ edir və insanların üzərindən günah qorxusunu götürürdü. Nəticədə Diriyyə əhalisi  Nəcd və digər şiyə yönümlü ətraf yaşayış yerlərini qarət etməklə  məşğul oldu. Beləliklə də, İbni Əbdül-Vəhhabın təbliğatı nəticəsində kasıb Diriyyə əhalisi  ətrafın müsəlman mahallarına basqınlar etməyə və tezliklə varlanmağa başladı. Ali-Səudun İbni Əbdül-Vəhhaba hərbi himayəsi və döyüş bacarığı onun təriqətinin qüdrətlənməsinə, ayrıca bir məzhəbə çevrilməsinə çox kömək etdi. Ətraf məntəqələrdə yaşayan ərəblərin əsl İslam  dinindən və mədəniyyətindən xəbərsiz olması  bu məzhəbin qəbul edilməsinə daha çox səbəb oldu. Vəhhabilər Hicaz, Yəmən, Şam, İraqın bir sıra böyük məntəqələrinə qarşı apardıqları döyüşlərlə, taladıqları sərvətlə daha da qüdrətlənirdilər. O guya ki, müsəlmanları əsil Tövhidə (təkallahlığa) dəvət edir və yalnız şirkə (bunun əksi olan əqidəyə) görə onların cəzalanmasını tələb edirdi. Bu isə bir çox imanlı müsləmanları və din xadimlərini  də yoldan çıxarda bilirdi. Sonra vəhhabiliyin qarət və soyğunçuluqla sərvət toplamaq məzhəbi olduğunu gördükdə çox az adam geriyə qayıda bildi. Amma qarətçiliyə aludə olub və günah əməllərinin böyüklüyü səbəbindən onu etiraf etməkdən qorxan və çəkinən, Əmir Səudun qoşununda qalan da az olmadı. 

(Ardı var)