Oğurlanmış respublika – Azərbaycan
İlya Zemtsov: «Partiya, yoxsa mafiya?» kitabı əsasında
Müəllif Ilya Zemtsov 70-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsində şöbə rəisi işləyib. Sonradan Azərbaycanda əldə etdiyi təəssüratlar və faktlar əsasında kitab yazıb. Bu kitabı oxuyun, o zamankı və indiki dəyərləri müqayisə edin. Ya da heç müqayisə etməyin, çünki müqayisə ediləcək heç nə yoxdur.
***
Sovet Ittifaqı təkbətək oğurlanmış 250 milyon nəfərdən ibarətdi.
Onların arasında bütövlükdə oğurlanan bir respublika vardı. Bu respublikada insanlar gecə növbələrdə yağış altında donurdular, bu ölkədə 3 uşaq anası özünü yandırırdı, çünki 13 ildi zirzəmidə yaşayırdı, bu ölkədə insanlar boğaza yığılıb Leninə 5 mərtəbəli əmlak-muzey tikintisinə etiraz səslərini muzeyin rəy kitabına yazırdılar: “Üfunətli meyit - heç kimdir!”
Onların arasında bütövlükdə oğurlanan bir respublika vardı. Bu respublikada insanlar gecə növbələrdə yağış altında donurdular, bu ölkədə 3 uşaq anası özünü yandırırdı, çünki 13 ildi zirzəmidə yaşayırdı, bu ölkədə insanlar boğaza yığılıb Leninə 5 mərtəbəli əmlak-muzey tikintisinə etiraz səslərini muzeyin rəy kitabına yazırdılar: “Üfunətli meyit - heç kimdir!”
***
Elə həmin günlərdə əli xurcunlu katiblər, nazirlər oğurladıqları pullarla alınmış əntiq əşyaları Kremldəki ağalarına vermək üçün qapı ağzında növbə gözləyirdilər. Mazurova, Kapitonova, Kirilenkoya, Baybakova... Kremlin komendantına qədər əntiq əşyalar, cib xərcliyi aparırdılar. Hər gün yuxudan duran baş katibin qızı güldanda təzə-tər Azərbaycan qızılgülü görürdü...
Bu ölkədə arvadlar ərlərini vəzifəyə dəyişirdilər...
Bu respublikanın birinci katibinə, “bəsdir Bakını rəqs meydanına çevirdin!” - deyirdilər.
Heç kim nəticə çıxarmırdı... Katiblər dəyişir, pis vərdişlər qalırdı...
Elə bu gün də qalır... Əntiq əşyalar, adsız pul kartları... yenə Kremlə, yeni kremlciklərə gedir...
Neft və dollar iyi verən seçkilər haqqında rəylər yazılır...
Sovet totalitar rejiminin demokratiya gölgəsinə bürünmüş müstəqil Azərbaycan...
Yenə mafiya partiya libasında, nazir oliqarx vəzifəsində...
Vəzifəsi ilə milyonçu olanlar ölkəsi...
Heykəllər və muzeylər ölkəsi... Dövlət məsələləri ailə-quda əhatəsində həll edilir...
Elə buna görə sahibinin üzünə ağ olan moskvalı sosioloqun, alimin və nəhayət, onlarla azərbaycanlıya alimlik üçün dissertasiya yazan Ilya Zetsovun 1976-cı ildə Parisdə çap edilən kitabını dərc etmək qərarına gəldik.
Bu ölkədə arvadlar ərlərini vəzifəyə dəyişirdilər...
Bu respublikanın birinci katibinə, “bəsdir Bakını rəqs meydanına çevirdin!” - deyirdilər.
Heç kim nəticə çıxarmırdı... Katiblər dəyişir, pis vərdişlər qalırdı...
Elə bu gün də qalır... Əntiq əşyalar, adsız pul kartları... yenə Kremlə, yeni kremlciklərə gedir...
Neft və dollar iyi verən seçkilər haqqında rəylər yazılır...
Sovet totalitar rejiminin demokratiya gölgəsinə bürünmüş müstəqil Azərbaycan...
Yenə mafiya partiya libasında, nazir oliqarx vəzifəsində...
Vəzifəsi ilə milyonçu olanlar ölkəsi...
Heykəllər və muzeylər ölkəsi... Dövlət məsələləri ailə-quda əhatəsində həll edilir...
Elə buna görə sahibinin üzünə ağ olan moskvalı sosioloqun, alimin və nəhayət, onlarla azərbaycanlıya alimlik üçün dissertasiya yazan Ilya Zetsovun 1976-cı ildə Parisdə çap edilən kitabını dərc etmək qərarına gəldik.
“Siz Brejnevi, Axundovu, Əliyevi o qədər yaxından tanıyırsınız ki...”
Sosioloqun, keçmiş sovet professorunun, Azərbaycan KP MK informasiya bölməsinin müdirinin, bir vaxtlar ən yuxarıların inamını qazanmış bir adamın, sonradan imiqrantın, Israil vətəndaşının yazdığı kitab dünyada niyə belə maraqla qarşılanmışdı? Kitabı oxumuş bir fransız, müəllifə məktubunda yazırdı: “Kitabınızda həddindən çox inandırıcı informasiya var, maraqlıdır və çox şey öyrənmək olar. Siz Brejnevi, Axundovu, Əliyevi o qədər yaxından tanıyırsınız ki, onların fikirlərini oxucularla bölüşürsünüz. Bu fikirlər oxucu üçün çox inandırıcıdır, bəlkə də həqiqətdir, desəm, yanılmaram. Xüsusilə çox maraqlıdır, sizin rəhbərləriniz nəyisə bilirlər, yoxsa bilmək istəyirlər? Nəyi bilmək istəyirlər? Görünür ki, çox şeyi bilmək istəmirlər, onlar yalnız Daxili Işlər Nazirliyinin, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin və MK şöbələrinin verdiyi informasiyalarla kifayətlənirlər”.
Sistem başdan yalan və özünü aldatma, insanları əzmək üstündə qurulub. Bu da onunla nəticələnir ki, əsl həqiqəti görmək, bilmək mümkün olmur.
Sistem başdan yalan və özünü aldatma, insanları əzmək üstündə qurulub. Bu da onunla nəticələnir ki, əsl həqiqəti görmək, bilmək mümkün olmur.
O, Heydər Əliyevin “saray sosioloqu” olmaq istəmədi
Sovetlər Ittifaqında bəlkə də nadir hadisəydi. Azərbaycanın “yiyəsi” olan Əliyevin sosioloq alim və azərbaycanlı olmayan bölmə müdiri nəyinə gərəkdi? Zemtsovun başçılıq etdiyi “saraydaxili informasiya xidməti” kimə nəzarət edəcəkdi? Axı Azərbaycan KP MK-da ideoloji katib vardı, ideologiya şöbəsi fəaliyyət göstərirdi...
Əlbəttə, “saray sosioloqu” hər şeyi sağaldan məlhəm deyil, o məxfiliyinə və siyasi cövhərinə görə tezliklə elmlikdən və məntiqdən uzaqlaşdı, MK-nın başqalarından fərqlənməyən bir şöbəsinə, bölməsinə çevrildi. “Saraydaxili sosioloq” ifadəsinin özü də təbii səslənmirdi, qondarma bir söz birləşməsindən başqa bir şey deyildi. Bu keyfiyyətlə “Əliyevin sosioloqu” yalnız partiya məmuru ola bilərdi.
Ilya Zemtsov məmur ola bilmədi, ölkədən getdi. Kitaba şərh yazan bir imiqrant rusun qeyd etdiyi kimi “vicdanlı kitab” yazdı. Maraqlıdır, bəs “saray sosioloqu” Əliyevə hansı informasiyaları verirdi? Ərzaq çatışmır, çoxlu sayda insan qətlə yetirilir...
Bu informasiyalarla Qərb ölkələrini heyrətləndirmək mümkün deyildi, bununla ortadoksal bir kommunist məmurunu vəcdə gətirmək olardı. Çünki belə məmurlar “sosializmdə cinayət ola bilməz və olmamalıdır” yalanı ilə nəfəs alırdılar. Partiya rəhbəri üçün ölkə əhalisinin yarıdan çoxunun zirzəmilərdə yaşaması da faciə deyildi.
Əliyevi daha çox gizli iqtisadiyyat (“sexovşina”), aşağıdan yuxarıya, MK-ya qədər satın alınmağın və satılmağın mövcudluğunun sosial mənbələri və ətrafının birinciyə münasibəti, saray çəkişmələri maraqlandırırdı. Əliyev hakimiyyətə hazır “dosyelərlə” gəlmişdi və “partiya-sovet aparatını sındırmağı” qarşısına məqsəd qoymuşdu. Zemtsov Əliyevə yalnız sosioloji tədqiqatlar aparmaq, əhalinin narazılığının mənbələrini üzə çıxarmaq və həlli yollarını tapmaq təkliflərini vermirdi.
Zemtsov H.Əliyevlə üç ilə qədər işlədi. Və günlərin birində ölkədən getmək haqqında qərar verdi.
Əlbəttə, “saray sosioloqu” hər şeyi sağaldan məlhəm deyil, o məxfiliyinə və siyasi cövhərinə görə tezliklə elmlikdən və məntiqdən uzaqlaşdı, MK-nın başqalarından fərqlənməyən bir şöbəsinə, bölməsinə çevrildi. “Saraydaxili sosioloq” ifadəsinin özü də təbii səslənmirdi, qondarma bir söz birləşməsindən başqa bir şey deyildi. Bu keyfiyyətlə “Əliyevin sosioloqu” yalnız partiya məmuru ola bilərdi.
Ilya Zemtsov məmur ola bilmədi, ölkədən getdi. Kitaba şərh yazan bir imiqrant rusun qeyd etdiyi kimi “vicdanlı kitab” yazdı. Maraqlıdır, bəs “saray sosioloqu” Əliyevə hansı informasiyaları verirdi? Ərzaq çatışmır, çoxlu sayda insan qətlə yetirilir...
Bu informasiyalarla Qərb ölkələrini heyrətləndirmək mümkün deyildi, bununla ortadoksal bir kommunist məmurunu vəcdə gətirmək olardı. Çünki belə məmurlar “sosializmdə cinayət ola bilməz və olmamalıdır” yalanı ilə nəfəs alırdılar. Partiya rəhbəri üçün ölkə əhalisinin yarıdan çoxunun zirzəmilərdə yaşaması da faciə deyildi.
Əliyevi daha çox gizli iqtisadiyyat (“sexovşina”), aşağıdan yuxarıya, MK-ya qədər satın alınmağın və satılmağın mövcudluğunun sosial mənbələri və ətrafının birinciyə münasibəti, saray çəkişmələri maraqlandırırdı. Əliyev hakimiyyətə hazır “dosyelərlə” gəlmişdi və “partiya-sovet aparatını sındırmağı” qarşısına məqsəd qoymuşdu. Zemtsov Əliyevə yalnız sosioloji tədqiqatlar aparmaq, əhalinin narazılığının mənbələrini üzə çıxarmaq və həlli yollarını tapmaq təkliflərini vermirdi.
Zemtsov H.Əliyevlə üç ilə qədər işlədi. Və günlərin birində ölkədən getmək haqqında qərar verdi.
Ya sən Israilə getməkdən imtina edirsən, ya da...
Bakı 1973-ci ilin axırı. Azərbaycan KP MK binası. Əliyev Ilya Zemtsovu yanına çağırır:
- Səninlə açıq danışmaq istəyirəm...
- Səninlə açıq danışmaq istəyirəm...
Əliyevin səsində qəribə bir sirr, daha doğrusu, məxfilik vardı, bir qədər də həyəcanlı idi. Mən ona bir də diqqətlə baxdım. Üzündə yaşıl bir kölgə vardı, gözlərindəki soyuqluq kənardan hiss edilirdi. Əlinin uzun barmaqlarını yumruq kimi düyünləmişdi, bir qədər titrəyirdi, amma intiqam hissi açıq sezilirdi.
- Bəsdir əzilib-büzüldün. Ya sən Israilə getməkdən imtina edirsən, ya da...
- Bəsdir əzilib-büzüldün. Ya sən Israilə getməkdən imtina edirsən, ya da...
Əliyev cəld əlini yellədi və otağın ortasında dayandı:
- Səni qorumayacağam. Sviqun zəng etmişdi, sənin məxfi materiallara girişinin olub-olmaması ilə maraqlandı.
- Səni qorumayacağam. Sviqun zəng etmişdi, sənin məxfi materiallara girişinin olub-olmaması ilə maraqlandı.
Birdən sakitləşdi, düşündü:
- Mən “yox” dedim, təqribən yox...
- Mənə köçməyə icazə verəcəklər?
- Mağmun! - o, mənə mərhəmətlə baxdı, - həbsxana səni gözləyənlərdən ən dəhşətlisi deyil.
- Mağmun! - o, mənə mərhəmətlə baxdı, - həbsxana səni gözləyənlərdən ən dəhşətlisi deyil.
Əliyev çox cəld başını yellədi, əlini sonu olmayan qaranlığa sarı uzatdı:
- Sən respublikanı, nəhayət, məni biabır edirsən.
- Sizi?
- Sizi?
- Əlbəttə, Dayanı, yox ki... Səni Mərkəzi Komitəyə işə götürməyi mən təklif etmişəm, o yox ki...
- Mənim orda olmağım daha yaxşıdır. Çünki orada Kapitonovun, Kvasovun əli mənə çatmayacaq.
- Mənim orda olmağım daha yaxşıdır. Çünki orada Kapitonovun, Kvasovun əli mənə çatmayacaq.
- Şantaj edirsən?
- Siz nə danışırsınız? Heç cür, bu ağlıma belə gəlmir... Sadəcə, mənim başıma bir iş gəlsə, - mən həyəcanlanıram və çox sakit deyirəm, - danışacaqlar ki, xoşa gəlməyən şahiddən yaxa qurtarmaq üçün bütün bunları siz etmisiniz.
- Siz nə danışırsınız? Heç cür, bu ağlıma belə gəlmir... Sadəcə, mənim başıma bir iş gəlsə, - mən həyəcanlanıram və çox sakit deyirəm, - danışacaqlar ki, xoşa gəlməyən şahiddən yaxa qurtarmaq üçün bütün bunları siz etmisiniz.
- Sən belə fikirləşirsən?
- Bəli.
- Bəli.
- Belə ola bilər... Bu səni məhv edəcək.
Bu mənim Əliyevlə sonuncu görüşüm deyildi.
Ertəsi məni DIN-nin Pasport-Viza idarəsinə çağırdılar. Polkovnik Ibrahimov mənə qarşı nəzakətli idi, amma baxışlarından soyuqluq yağırdı:
- Sizə hazırlaşmaq üçün nə qədər vaxt lazımdır?
Məəttəl qaldım. Mənimlə yenə ədəblə davranırdılar. Yəqin etdim ki, mənə Israilə getməyə icazə verilib.
"Azadlıq" qəzeti (ardı gələn sayda)
Комментариев нет:
Отправить комментарий