Nurçuluq – kürdlərin azadlıq mübarizəsi

Səid Nursi bir vaxtlar sultandan kürdlərə milli təhsil hüququnun verilməsini tələb etmişdi 

Xeyli müddətdir qardaş Türkiyənin gündəmini işğal edən «Gülən camaatı» və ya əsl adıyla desək nurçuluq məsələsi bu böyük dövlətdə dünyanı heyrətə salacaq qarışıqlıq yaradıb. Haqlı-haqsız arayan bitərəflər qalıblar Ərdoğan hökuməti ilə Gülən qrupunun arasında. Proseslər səngiməkdənsə, əksinə şiddətləndiyi bir vaxtda, heç gözləmədiyimiz şəkildə közərməkdə olan bu ocağın qığılcımları Azərbaycana da sıçradı. Düşündüyüm tamam başqa məsələdir: əgər nurçular ölkəmiz və xalqımız üçün problemlidirsə, bunun qarşısını dövlət orqanlarımız lazımi şəkildə alırlar və alacaqlar. Təbii ki, simamızda hər bir Azərbaycan vətəndaşı da dövlətinə yardım göstərəcək bu işdə. Amma daha pis olanı hadisələrə olduğu kimi yanaşma deyil, sırf mövhumat donu geyindirilməsidir. İzah edək: bir neçə dəfə ətrafımdakı insanlardan (onlar həm də ziyalılardır) eşitdim ki, el dili ilə desək, nurçuluq cəmiyyətə əxlaqsızlıq meyarlarını aşılayır. Tanışlarımın dili ilə desək, məsələn, babalı öz boynuna, ərli qadın bu inancı daşıyırsa, ərindən boşanmalı, xanım subaydırsa, nurçu liderlərin seçdiyi kişi ilə evlənməlidir. Hələ bu azmış kimi, qadın həftənin beş günü ərinin, iki gün isə inancını daşıdığı qrupundur. Başqa bir tanıdığım isə iddia edir ki, nurçular bütün iş-güclərini buraxıb biz şiələrlə baş aparırlar – guya bizi bir təriqət olaraq sıradan çıxmağımızı istəyirlər. Yeri gəlmişkən, bəzi şiə fanatlar eyni sözü vəhhabilər haqda da deyirlər. Elə bu səbəbdən də nəyə görə şiə təriqətinin bütün digər məzhəblərin nəzərində düşmən olması doğrusu məni çox düşündürür.

Nurçuluq necə yaranıb?

Bir qədər nurçuluğun nə olduğunu anlamağa çalışaq. Türkiyənin özündə bu dini cərəyanla bağlı fərqli düşüncələr hakimdir. Bu dini axarın əleyhdarları sübut etməyə çalışırlar ki, ümumiyyətlə, nurçuluğun dinlə əlaqəsi yoxdur – bu sırf siyasi ideologiyadır. Əleyhdarların fikrincə, nurçuluq bir zamanlar ingilis müstəmləkəçilərinin bölgəyə göndərdiyi kəşfiyyatçıların hazırladığı ssenari əsasında ərsəyə gəlib. Onların iddiasına görə, əslində Bəhai cərəyanının Türkiyə variantı olan bu siyasi axarın başına o dövrdə Bitlisin Hizan rayonunda yerləşən Nurs kəndindən Səid Kürdini gətirdilər. Amma planı sırf kürdçülük təbliğatı və Səid Kürdi adı altında reallaşdırmaq çətin olduğundan, hansı ki, bu yolla tərəfdar ordusu toplamaq mümkün olmadı, ingilis kəşfiyyatı ssenariyə dini don geyindirdi və Səid Kürdi adını Səid Nursiyə dəyişdi.

Bu yerdə bir müqayisəli sitat gətirmək istərdim. 19-cu əsrin ortalarından neftlə zəngin olan Ərəbistan yarımadasına girmək istəyən Britaniya həmin vaxt regiona nəzarət edən Osmanlı imperiyasını daxildən sarsıtmaq üçün ibn Vəhabı yeni İslam təriqəti yaratmağa ruhlandırdı. Bu gün dünyanı təhlükə içində saxlayan vəhhabi cərəyanı, beləcə ingilislərin «parçala, hökm sür» planı əsasında yarandı. Nurçuluğun da vəhhabilik kimi eyni mərkəz tərəfindən və eyni də məqsədlə yaradılması istər-istəməz insanı düşünməyə vadar edir.

Əleyhdarlar bildirir ki, əslində Səid Nursi elmi, yazıb-oxumağı bilmirmiş, davranışında isə cahillik özünü açıq göstərirmiş. Buna misal olaraq özünü “Bədîüzzaman” adlandıran bu şəxsin radiodan söz düşərkən işlətdiyi ifadələr ortaya qoyulur. «Necə olur ki, burada danışanda dünyanın o başında eşitmək olur» sualına Nursi cavab verib ki, «radio bir qutudur, içində oturan mələklər bunu edir». Əslində, şəxsən mən onun məhz yazıb-oxuma bilməməsini əsas gətirənlərlə razı deyiləm. Çünki bu zaman «Nur risalələri»nin kim tərəfindən yazıldığına dair sualar ortaya çıxacaq. O risalələr ki, dünyanın ən tanınmış filosoflarını heyran edib. Sonra da ki, İslam Peyğəmbəri Məhəmməd salavatullah da nə yaza bilirdi, nə də oxuya…

Türk millətinin əleyhdarı

Bu qrupun nümayəndələri əslən kürd olan Nursinin türk millətinə isti yanaşmadığını bildirməkdədirlər. Məsələn, o, öz risalələrində dini rəvayətlərdə adları Yəcuc və Məcuc olaraq qeyd edilən dünyanı dağıdacaq qorxunc məxluqların Orta Asiya türkləri, daha konkret desək, özbək, tatar və ya qırğız kimi türk boyları olacağını deyirdi. Yeri gəlmişkən, böyük alim Frenkler Yəcucla Məcucun (o, həmin məxluqları Yagug və Magug adlandırırdı) timasılanda şeytanın zühur edəcəyini yazırdı. Buradan isə belə çıxır ki, Nursi türk boylarını şeytana bənzədib. Bilməyənlər üçün isə qeyd edim ki, İslama əsasən Yəcucla Məcuc qiyamətin qopacağını bildirmək üçün zühur edəcəklər (Bu barədə Qurani-Kərimdə iki dəfə qeyd olunur: Kəhf, 18/94, Ənbiya, 21/96-97).

Kürdlərin azadlıq hərəkatı

Əleyhdarlar nurçuluğun Kürdistanın azadlığı uğrunda bir təşkilat olaraq təsis edildiyini əsaslandırarkən belə bir misal göstərirlər: Səid Nursi 1909-cu ildə İstanbulun Vəzir məhəlləsində fəaliyyət göstərən İkbali Millət mətbəəsində çap olunmuş “İki məktəbi müsibətin şəhadətnaməsi» və ya əsl adı ilə «Divani harbi örfî və Saîdi Kürdî” adlı əsərində aşkaranə kürdçülük təbliğatı aparır, kürdləri oyanmağa və kürd millətçiliyi ətrafında birləşməyə çağırırdı. Sitat: “Ey assuriyalılar və keyanilərin cahangirlik zamanında qəhrəman əsgərləri olan aslan kürdlər!.. Beş yüz il yatdınız, yetər artıq, oyanın – səhər açılıb. Yoxsa vəhşət və qafilət sizi vəhşət səhrasında məhv edəcək”. Tarixi faktlara əsaslanaraq başqa bir sitat da gətirilir: O, Kürdistan cəmiyyətinin tapşırığı ilə milli kürd paltarı geyinir, boyunda durbin, belində tapanca, başında isə poşu adlanan çalma gəlir İstanbula. “Səid” imzası altında yazdığı və mətndə kürd dilində təhsil verəcək məktəblər açmaq istədikləri deyilən məktubu böyük cürətlə sultana verir. Bu cürətinə görə də o vaxt həbs edilir. Amma sonradan bağışlanaraq yaşadığı kəndə göndərilir.

Yeri gəlmişkən, Səid Nursi sağlığında Kürd Teali Dərnəyində 3-cü şəxs olub. Eləcə də o, Kürd Maarifi Nəşri Dərnəyinin də qurucusudur. O vaxt ingilislərin maddi dəstəyi işıq üzü görən və demək olar ki, onları təbliğ edən «Volkan» qəzetində yazılırdı: «Kürd Teali cəmiyyətinin rəhbərliyi sədr Seyid Əbdülkadir, sədr köməkçiləri Babanzadə Mustafa Zihni Paşa, Bədirhani Emin Əli, Molla Səid, Bədiüzzaman Səidi Nursi, katiblər isə Babanzadə Əbdüləziz, Seyid Abdullah və Şefik bəydən ibarətdir…”. Bu yerdə şərh verərək bildirmək istərdim ki, əslində kürd xalqının öz dilində təhsil almasını istəmək cinayət deyil, amma bunu açıq-aşkar etmək yaxşıdır – pərdələnmədən. Necə ki, hər bir Azərbaycan türkünün də arzusu İranda yaşayan on milyonlarla soydaşımızın öz ana dilində təhsil almasıdır…

Nursi şiədir

Əleyhdarlar onu da deyirlər ki, Səid Nursiyə “Bədiüzzaman” titulunu müridləri deyil, məhz özü verib. O, Asaye Musa və Zülfiqar adlı risalələrində iddia edir ki, Qurani-Kərimdə mövcud olan Nur surəsi məhz onun üçün nazil olub. Ona görə də “Bədiüzzaman” rütbəsini daşımalıdır. Yeri gəlmişkən, Səid Nursi bir sıra əsərlərini “Bədiüzzaman Səidi Kürdî”, yəni “Əsrin möcüzəsi Kürd Səid” imzası ilə yazıb.

Əleyhdarların iddialarından sonunu da qeyd edim ki, Səid Nurinin əslində şiə, özü də seyid olduğu bildirilir. Amma Nursi məhkəmələrdən, müzakirə obyektinə çevrilməkdən qaçmaq üçün bunu gizlətməyə çalışıb. Buna baxmayaraq, çox sayda yazılarda və sənədlərdə onun seyid olduğu qeyd edilməkdədir. Məsələn, görkəmli tədqiqatçı alim Məhmət Əli Kayanın «Əsrlərin rəhbərləri mücədditlər» kitabının 239-cu səhifəsində deyilir ki, «Bədiüzzaman əhli-Beytdəndir – şiədir, Əli tərəfdarıdır. Bunu ona görə gizlədir ki, özünün imam olduğuna inandırsın insanları».

Sokratın müəllimi…

Nur tələbələri isə təbii olaraq tamamilə əks fikirdədilər. Onların qənaətincə, Səid Nursi çox savadlı, geniş analiz etmə qabiliyyətli, uzaqgörən – müdrik şəxsiyyət olub. Onların fikrincə, Nursinin dini hərəkatında qətiyyən siyasi çalar yoxdur – o, Allaha bağlıdır və düşüncələri müqəddəsdir. O, heç seyid də deyil.

Nurçular arasında Səid Nursinin məqamı çox müqəddəsdir. Məsələn, bu qütbdəki Məhmət Akif Ərsoy və Əli Ülvi Kurucu kimi alimlər, Nurəddin Topçu kimi dünyagörüşlü filosof “Sokrat və Pluton fəlsəfədə Səid Nursinin ancaq tələbəsi ola bilərlər” demişdilər.

Nursi axirəzzamandır?

Bir məqama da toxunmaq lazımdır ki, Nur tələbələri Səid Nursinin İslamda deyildiyi kimi, dünyanı xilas etmək üçün göndərildiyinə əmindirlər. Hansı ki, şiələr həmin müqəddəsin sonuncu imam Mehdi əleyhissalam olacağını və nə zamansa zühur edəcəyini düşünürlər. Nurçu tələbələr bir məqamı da isbat etməyə çalışırlar ki, Quranda bildirilən Mehdi axirəzzamanın saqqalı olmayacaq. Səid Nursinin də saqqalı olmayıb və bu da onun böyük xilaskar olmasının sübutudur. Təbii ki, bəziləri bunun yanlış olduğunu, Səid Nursini Hicrətin 1300-cü ilinin xilaskarı, Mehdi əleyhissalamın isə bəşəriyyətin xilaskarı hesab edirlər. Bu qrupdakı nurçular deyirlər ki, axirəzzaman Mehdi əleyhissalam olacaq. Çünki Qurani-Kərimdə Mehdi haqqında deyilən göstəricilər Səid Nursidə yoxdur. Buna baxmayaraq, bu şəxslər Nursini axirəzzaman adlandıran nurçuları müdafiə edərək bildirirlər ki, onlar Nursiyə olan tükənməz sevginin təsirindən belə yanlışlığa yol verirlər.

Siyasi məqsədlər

Bu yerdə bir məntiqli məsələ aydınlaşır. Yazımızın əvvəlində də qeyd etmişdim ki, bu gün bir sıra möhfumatçı şiələr nurçuluğu elmi əsaslarla deyil, ağlagəlməyən əsassız iddialarla tənqid etməyə, bir çox hallarda isə aşağılamağa çalışırlar. Deməli, bir çoxları hətta alitəhsilli olmalarına baxmayaraq, savadsız şiə ardıcıllarını nurçuluğa qarşı yönəldən mərkəzi qüvvələr mövcuddur ki, onları da qəzəbləndirən məhz bir sıra insanların nəzərində Səid Nursinin axirəzzaman Mehdi əleyhissalama rəqib çıxarılmasıdır. Yəni nurçularla şiələr arasında insanları inandırmaq məsələsində sağlam rəqabət yoxdur. Daha konkret desək, bu gün şiələr və nurçular nüfuz üstündə axirəzzamandan istifadə edirlər.

Vüsal Tağıbəyli              avrasiya.net