Kim bizə əngəl olur, o da bizə yardım edəcək

Vüqar Xəzəralı İmanov

Bu gün belə bir məlumat yayıldı ki, ABŞ Ermənistanla Metsamor nüvə elektrik stansiyasının modernləşdirilməsi işini davam edəcək. Əlbəttə burada deyə bilərlər ki, Amerika İrəvana nüvə elektrik stasiyasını modernləşdirməkdə nüvənin “təsadüfən” İrana keçməməsi məqsədini güdür. Ama burada təsadüfən sözünü təsadüfən mötərizədə yazmadım. Dünya iqtisadi böhranı başlayandan Amerikanın və ümumiyyətlə dünyanın özəl sektoru böhran içindədir. Qərbi böhrandan belə şəraitdən iki qüvvə çıxara bilərdi. Birincisi Çin.
Onu o ki var istifadə etdilər. Limon kimi sıxdılar. İkincisi də İran. Burada bir şeyi nəzər almaq lazımdı. İranda nüvə istehsalına Ameirka şirkətləri başlamışdı. Fikir verin özəl şirkətləri. Bu çox gəlirli işdir. Sonralar İran bir bazar kimi Amerikanın əlindən çıxdı. Niyə mən xüsusi şirkətlər termininə diqqət etməyuinizi təsadüfən istəmədim. Fikir verək. İran şahın dövründə Amerikadan borc pul alırdı. Amma sonra nüvə istesalı üçün elə Amerikanın xüsusi şirkətlərinə sifariş verirdi. Çevrə qapanırdı. İndi bu praktikanı bərpa etmək olar. Amerikada və ümumiyyətlə Qərbdə xüsusi mülkiyyətin böhranı zamanı bu onlar üçün xilas ola bilər. Sirri deyil ki, böhran zamanı Ford, General Motorz və başqa nəhənglər dövlətdən hərbi sifarişlər hesabına dolanır. Amma bu nə qədər çəkəcək? Axı beləliklə Amerikanın budcəsi sosial xərclərdən yayınıb, hərbi xərclərə yönəlir. Bu heç də Obama sayağı deyil. Bəs Obama sayağı necədir? Bunun üçün İrana sanksiyalar ləğv olunur, İran böyük paralar hesabına Amerikadan zənginləşdirilmiş nüvəni almağa başlayır. Həm də yadınızdadırsa belə təkliflər öncə də olmuşdu. Ama İsrailin təkidi ilə ləğv olundu. (Aha burada da İsrailin mövqeyi Ermənistanla toqquşur.) Böhran başlayandan sonra isə şirkətlərə bu işi görmək sərf etmədi. Amerikada, Yaponiyada və Almaniyada ümumiyyətlə nüvə enerjisinin istifadəsinin azaldılması tələbləri qoyuldu. Obama alternativ enerji istehsalı barədə danışmağa başladı. Bu ilk növbədə Amerikanın özəl sektoruna sərfəlidir. Çünki nüvə və neft istehsalı mərkəzləşdirilmiş idarəetmə tələb edir. Özəl şirkətlər bunu dövlətin yardımı olmadan edə bilməzlər. Bu bir növ Şərdə suvarma ehtiyacından doğan dövlətin iqtisadiyyata mərkəzi nəzarəti zərurətinə oxşayır. İranda əvvələr belə olub. İqtisadiyyata dövlətin nəzarətinin və xüsusi mülkiyyətin İranda və başqa Şərq ölkələrində inkişaf etməməsinin də bir səbəbi suvarma sistemi idi. İranı totalitar edən əvvəl suvarma idi, indi də neft və nüvədir. Amerikada bunu yaxşı anlayırlar. Buna görə Atlantik okeandan Kordilyara qədər əsən, həm də heç bir mərkəzləşmiş nəzarət tələb etməyən, küləyi istifadə etmək istəyirlər. Təsəəvvür edin ki, hər evin üstündə müxtar elektrostansiya. Mərkəzi nəzarətdən söhbət belə gedə bilməz. İranda isə əksinə, nüvə istehsalı Əhmədinejatin dövlətin iqtisadiyyata nəzarət siyasətinə tamamilə uyğundur. Həm də bu Qərbə ziddi deyil. Əksinə Qərb özəl şirkətləri İranın neft parası hesabına formalaşan budcəsi hesabına varlanacaqlar. Pəhləvinin dövründəki kimi. Xamneyi isə gedəcək nazam qılmağa, necə ki, Xomeyni iqtidara gəlməmişdən öncə edirdi. Yeni şah? Yeni şahı da tapmaq olar. Şahlar indi göbələk kimi artır. Bəs bunu necə etməli Ermənistanla nüvə sahəsində əməkdaşlığı həm Amerika edir, həm də İran. Burada onlar yaxınlaşırlar. Bəs Rusiya? Rusiyada buna münasibət ikilidir. Bəziləri Rusiyanı İrana müttəfiq hesab edir, ama Rusiya özü ehtiyatlı davranır. Amerika üçün isə Rusiyanın güneyində böyük nüvə ölkəsinin olması sərf edir, həm də bu İran kimi nüvə bazarını Rusiyanın əlindən almaq olacaq. Bunun üçün də Amerikanın konqressmeni Qarabağın Xankəndi aerodromunun açılmasına əngəl olmamağa çağırırdı. Xankəndi aerodromu ən az nəzarət edilən sahədir, buradan istənilən gizli işlər görmək olar.