Vüqar Ağazadə Professional Oxucu Liqası
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
Müstəmləkəçilik, imperializm, vəhşi kapitalizm, beynəlxalq mütəşəkkil qırğınlar, quru pul kimi istismar modellərini bu təriqət icad etmişdir
Avropanı idarə altına alan Məbəd Cəngavərləri təriqəti xristianlıq prinsiplərinə bağlı dindar bir təriqət deyildi. Tam tərsinə, bütün fəaliyyətləri din əxlaqı ilə daban dabana zidd idi. Məbədçi təriqətinə hakim olanların inancları və tətbiqləri xristianlıdan uzaq, hətta ona düşmən bir quruluş təşkil edirdi. Məbəd Cəngavərləri xristianlığa düşmən bir təriqət olaraq, özlərinin dünya hakimiyyəti ideallarını reallaşdırmaq üçün hər cür üsula əl atırdılar. Uzun illər missionerlik andları altında fəaliyyət göstərdilər, sonra isə sözdə dindarlıqlarını bir tərəfə buraxıb geniş diametrli bir hakimiyyətin maliyyəsini toplamağa başladılar. Məbədçilərin qurduqları şəbəkə, ancaq günümüzün beynəlxalq mafiya kartellerində rast gəlinə biləcək mütəşəkkil fəaliyyətlər nəticəsində bütün Avropanı, dəniz ticarətinin ürəyi olan Aralıq dənizi gəmi yollarını və limanlarını əhatə etmiş, hər tərəfə kök atmışdı. Ayrıca təriqət mənsubları İngiltərə, İrlandiya kimi şimal ölkələrinin dəniz və quru ticarətindən də böyük bir pay alırdılar.
Məbədçilər qanunsuz yollarla qazandıqları gəliri müxtəlif sərmayələr üçün xərcləyirdilər. Torpaq satın alışı və inşaatçılıq bu sərmayələrin əsasında dururdu. Məbədçilər böyük qala və kilsə inşaatlarında mütəxəssislər idilər. Sahib olduqları torpaqlarda kəndlər, qəsəbələr və hətta şəhərlər quraraq pullarını dövriyyəyə qoşurdular. Qurduqları məskunlaşma yerləri sayəsində yeni nüfuz sahələri meydana gətirib vergi, xərac kimi fərqli və əhəmiyyətli gəlir qaynaqlarını ələ keçirirdilər.
Bankirlik, əmlakçılıq və inşaat işlərindən sonra cəngavərlərin ən əhəmiyyət verdikləri sektor dənizçilik idi. O çağda quru səfərləri çox bahalı, çətin və təhlükəli idi. Dəniz yolları isə daha rahat, iqtisadi və etibarlı sayılırdı. Bu səbəbdən xristianların hakim olduğu mərkəzlər arasında etibarlı və sürətli nəqliyyat vasitələri yaratmaq olduqca qazanclı idi. Bu səbəblə Məbədçilər maliyyə yatırımlarını bu sahəyə yönəltdilər. Başlanğıcda Venedikliler, Cenevizliler kimi mütəxəssis dənizçilərlə çalışaraq qısa müddətdə dənizçiliyi öyrənib öz flotlarını qurdular. Böyük ticari imtiyazlar əldə etdikləri Marsilya Məbədçilərin Aralıq dənizindəki ən əhəmiyyətli mərkəzi oldu. Ancaq fəaliyyətləri Marsilyayla məhdudlaşmadı. İskəndəriyədən Tripoliyə, Antakyadan Saydaya qədər bütün əhəmiyyətli limanlarda təriqətin mərkəzləri və ticarət gəmiləri mövcud idi. 1216-33-cü illəri arasında böyük bir dəniz gücünə çatan təriqət, nəqliyyat yollarında üstünlüyü ələ keçərərək, dənizçiliklə məşğul olan tacirlərin də çətin vəziyyətdə qalmalarına bais oldu. Dənizçilik sahəsində qazandıqları böyük təcrübə daha sonrakı dövrlərdə Məbədçilərin engizisyondan qaçışlarını, Amerika kimi uzaq ölkələrə çatmalarını və müstəmləkəçilik fəaliyyətlərində əhəmiyyətli rol oynamalarını təmin edəcəkdi. Məbədçilikdən gələn təhlükəni Fransa kralı IV Filippdən çox-çox əvvəl duyan Roma İmperatoru II Frederik 1220-ci ildə cəngavər təriqətlərinin sərbəstcə və heç bir məhdudlaşdırma olmadan torpaq almalarını qadağan etdi. Çünki bu təriqətdəkilər artıq bütün ölkə torpaqlarını ələ keçirməkdəydilər. Frederik tədricən öz torpaqlarındakı Məbədçilərin mallarını əllərindən almağa başladı və imtiyazlarını ləğv etdi. Bu addımlar Məbədçilərin Papaya hirsinə səbəb oldu və 1227-ci ildə Papa IX Qriqori ilə Kral arasında ixtilaf yarandı. Beləcə təriqət fəaliyyətlərini kəsilməz olaraq davam etdirməyə yenidən imkanı tapdı. 1258-ci ildə isə, Roma İmperatoru Manfred taxta çıxarkən Məbədçilərin bölgədəki ustadı Canellili Albert müxtəlif rüşvətlərlə Kralı razı salaraq itirdikləri imkanları geri aldı. Bunun əvəzində o, Manfredin xüsusi qoruyuculuğunu da təmin etdi.
O zamandan Məbədçilər bütün Avropaya yayılmış, dövlət içində yeni bir dövlət meydana gətirmişlər. Öz rəhbərlik vahidləri və sistemləri ilə Avropanın əhəmiyyətli mərkəzlərində fəaliyyət göstərirdilər. Tarixçi yazıçı Funk Məbədçilərin əsl sifətini belə təsvir edir: “İsanın yoxsul əsgərləri” olma iddiasıyla ortaya çıxdılar. Halbuki heç bir şey, gerçəklikdən bu qədər uzaq ola bilməzdi. Məbədçilər arasında Avropanın ən zəngin insanlarını, Paris və Londonun qabaqda gələn bankirlərini görmək mümkün idi: Champagne Qrafı Hugh, Castilli Blanche, Alphonso da Poitiers, Artoisli Robert, Aragon Kralı I Ceyms və Napoli Kralı I Charlesin maliyyə nazirləri, Fransa Kralı VII Luisin sözçüsü Məbədçi idilər. Təriqət müəyyən ölkə və bölgələrə daha çox əhəmiyyət vermiş, buralarda öz mərkəzlərini qurmuşdu. Bunların başında Qüds, Tripoli, Antakya, Fransa, İngiltərə, Poitiers, Araqon (İspaniya), Portuqaliya, Apulia (İtaliya) və Macarıstan gəlirdi. Yalnız İngiltərədə cəngavərlərə aid 5000 mülk təsbit edilmişdi! Avropanı siyasi və iqtisadi olaraq tam ələ keçirdilər”.
Nəticədə Məbədçilər o qədər zəngin olmuşlar ki, fəaliyyət göstərdikləri krallıqlardakı bəzi hökmdarlar tamamilə onlardan asılı hala gəlmişdir. İngiltərənin bir çox kralları təriqətə olan nəhəng borclarına görə Krallıq Xəzinəsini Londondakı Məbədçi mərkəzlərinə ipoteka etmişlər. Bu vəziyyət qərar mexanizmlərinə təsir etmədə Məbədçilərə böyük bir güc vermiş, onlar bu gücdən döyüşən hökmdarlar arasında hakimlikdə bulunaraq istifadə etmişlər. Şəhər mərkəzlərində siyasət, ticarət, maliyyə işləriylə məşğul olan cəngavərlər şəhər xaricində, geniş ərazilər üzərində qurulan təriqət evlərində əkinçilik, heyvandarlıq, mədənçilik kimi sektorları da idarə etməkdə idilər. Məbədçi mərkəzlərində 2 ilə 4 arasında cəngavər tapılar, bu qardaşlar işlərin idarəsini və rəhbərliyini təmin edərdilər. Bu sistemi günümüzdəki çoxmillətli şirkətlərə bənzətmək mümkündür. Məbədçilər qanundankənar üsullarla varlığını davam etdirən nəhəng bir şirkət halına gəlmiş, şirkətlərə aid bütün məlumatları böyük bir gizliliklə saxlamış, Kilsəyə belə bu mövzuda məlumat verməmişlər.
Müxtəlif mənbələrdən istifadə edərək Məbədçilərin gizli fəaliyyətləri haqqında müxtəlif məlumatlar əldə etmək mümkündür. Tarixi qaynaqlara görə, o dövrdə ən az 20 min cəngavər və cəngavər başına 7-8 şəxsi heyət fəaliyyət halında idi. Bu heyətlər cəngavərlərin idarəsi altında dənizçilikdən ticarətə, əkinçilikdən inşaat sektoruna qədər təriqət mənsublarının işlərini görürdü. Yəni sadə bir hesabla, təqib olunmağa başladıqları dövrdə Məbədçilər ən az 160 minlik bir şəxsi heyətə sahib idilər. Bir şəbəkə kimi bütün Avropanı və Aralıq dənizi sahillərini əhatə edən bu heyət, eyni zamanda dövrün ən böyük məntiqi gücünü də meydana gətirirdi. Orta əsrlərdə kapitalizmin yüksəlişi dedikdə də məhz onların varlanması nəzərdə tutulur.
Təriqətin sümürücü, insanları kasıbladaraq dilənçi halına salan fəaliyyətinin qarşısını almaq nə Fransa Kralı, nə də Papa üçün mümkün olmuşdur. Kralların sərvətləriylə yarışan var-dövlətləri (engizisyondan qaçdıqları dövrdə) Məbədçilərə özlərini qorumağa və zəmanətə kömək etmişdir. Daha sonrakı dövrlərdə ortaya çıxacaq olan müstəmləkəçilik, imperializm, vəhşi kapitalizm, beynəlxalq mütəşəkkil qırğınlar, quru pul kimi istismar sistemlərinin ilk modelləri təriqət tərəfindən bu dövrlərdə icad edildi və sıx bir şəkildə dünyaya tətbiq olundu. “The Temple and The Lodge” (Məbəd və Loja) adlı kitabda bu mövzuya belə toxunulur: “Heç bir Orta əsrlər təşkilatı kapitalizmin yüksəlişində Məbədçilər qədər iştirak etməmişdir. 1307-ci ildə başlayaraq Məbədçilərə qurulan məhkəmələr II Frederikin şübhələrinin nə qədər haqlı olduğunu ortaya qoymuşdur. İllər sürən təqib, həbs və edamlar nəticəsində Kilsə hər nə qədər rəsmi olaraq ortadan qalxdığını iddia etsə də, təriqət bütün Avropada ad və şəxsiyyət dəyişikliyinə gedərək, pərdələnərək fəaliyyətlərinə davam etmişdir”.
Bura qədər verilən məlumat və nümunələrdən də aydın olduğu kimi, bütün Avropanı idarə altına alan Məbəd Cəngavərləri təriqəti, Xristianlıq prinsiplərinə bağlı dindar bir təriqət deyildi. Tam tərsinə, bütün fəaliyyətləri din əxlaqı ilə daban-dabana zidd idi. Məbədçi təriqətinə hakim olanların inancları və tətbiqləri dindən uzaq, hətta ona düşmən bir quruluş sərgiləməkdə idi.
Комментариев нет:
Отправить комментарий