15.02.2013

BÖYÜKLÜK MANİYASI ÜZƏRİNDƏ SƏADƏT AXTARAN KİÇİKLƏRİN AQİBƏTİ

Hafiz Mirzə

Böyük xalqlar öz torpağındakı kiçik etnoslara həmişə böyüklük  dəyərləri ilə ya­naşır, onlara il­ti­fat və qayğı göstərməyə çalışır. Bö­yəl­mək ruhu və ener­jisi olan kiçik xalq­lar isə ya böyüklərlə, ya da bir-biri ilə birləşərək millətə çevrilir. Bu olmadıqda ki­­çik etnoslar durğunluqdan əriyib itir, ya da ha­mı­nı özünə bir­ləş­dir­­mək ədası ilə özü-özünü israf  edir. Xislətində qorxaqlıq və acizlik olan xalq­ların heç vaxt böyük və qüd­­rətli dövləti, insanlarında isə Vətən tə­əs­sü­bü ol­­mur. Elə­ləri XXI əs­rə dünyanın hər ye­­­­­ri­nə səpələnmış vəziyyətdə gəlib çıxdılar. Dünyada heç kəslə qaynayıb-qarış­ma­yan, xəyanət, tarixi fürsət və saxta yol­lar­la bö­yük dövlət id­dia­sın­­da olan xalqlar da var­­dı. Elə kiçik, tö­rə­mə, köçürülmə tayfa və xalqlar özünü hamı üçün yad, incik, əzil­miş və hər cür imtiyazlara la­yiq ki­­mi hiss edir, özünə xoş gə­­lən böyüklük ba­rədə rə­va­­­­yət­lər, nağıllar, inanclar uydurub, bunun isti tə­si­ri­ altında inkişafdan qalırdı.
Bu hal ki­­­çiklərin bö­yük­lük ma­ni­ya­sı ad­la­­nır. Belə xəs­təliyə on­­ların din xa­dimləri və zi­ya­lı­la­rı da tutulanda fəlakət baş verir. Eramızdan əvvəl Balkanlardan Livan, Suriya, Tür­ki­yə, son­­ra İran əra­zi­lə­ri­nə kö­­­çüb gələn qə­dim zox tay­falarından bi­ri kimi hay­lar da özü­­­nü tap­maq üçün öz böyüklüyü, qədimliyi və yerli xalq olması barədə müxtəlif rə­va­­­yətlər, na­ğıl­lar  uy­­du­rub, bunlara zaman-za­man özü də bir həqiqət ki­mi inandı. La­kin böyüklük maniyası qonşu və ərazisində yer alıb ya­şadığı xalq­lar ilə mü­na­­si­bət­i­n uğur­lu qu­rul­ma­sına ma­ne olurdu. Hay­la­rın ya­rat­dıqı knyazlıqlar buna və döyüşkən ol­madıqlarına görə çox tez dağılırdı. Bu zaman Oğuz türk­lə­ri­nin sə­mi­miy­yəti və dö­­­yüş­kənliyi bir­gə­ya­şayış üçün daha  münasib göründü. Bu iştahla hayların bir qis­mi Qaf­­­qazda məskulaşmağa başladı­. Hətta buradakı türk tay­fala­rın­dan bi­­­ri­­­nin “ər­mən” adı­­nı da gö­­türdülər və onun qüd­rə­tinə sı­ğındılar. Lakin hayların ən münbit yerlərdə yurd salmaq, sərvət top­la­maq və mənsəb qa­zan­maq həvəsi ilə ər­mən türk­lə­ri­­nin haq­se­­­­vər­liyi, sərtliyi və dava­kar­­­lı­ğı üst-üs­­tə düşmədi.Gözəl qadın həvəskarı olması on­ların ən zəif cəhəti idi. Hayların nəsil davamı ana xət­ti­nə daha çox istinad edir­di. Bu­na gö­­rə on­­lar öz qız­la­rını  ya­­ra­şıq­lı yetiş­dirərək ərmən türk­­lə­rinə ver­məyə, qohumluq əla­­qələrini genişləndirərək əlavə imtiyazlar əldə et­mə­yə və onları təd­­ri­cən asim­­lya­­­­si­ya­­ya uğratmağa baş­la­dılar. Bu uğur onları qon­şu əra­zi­lə­rə də maraq gös­tər­mə­­yə hə­vəs­­­lən­dir­di. Qonşuluqda Albaniya(Aquvan) yer­lə­şir­di. Albaniya qərbdə Göy­cə gö­lü­nə qədər olan bir ərazini əhatə etmişdi. Onlar Günəş, atəş, Ay ilahələrinə sitayiş edir­dilər. Buraya xristianlığı eranın 54-57-ci il­lə­­­rində apos­tol Ye­lisey gə­tirdi. Hay-ermə­ni­ləri isə 327-ci ildə par­fiyalı xristian missioner Qriqoris bütpə­rəst­lik­dən ayıra bildi. Son­ralar alban və erməni-qri­qorian kilsəsi ara­sında ta­be­­çilik  üs­­tün­də na­ra­zı­lıq­­lar düş­dü. Er­­mə­ni­lə­rin əli ilə 1836-cı ildə çar hö­kuməti Alban xristian kilsəsinin fəaliy­yə­tini ta­ma­milə ləğv etdi.Bunun nə­­­­­ti­­cə­sin­də xris­tian al­­­ban­ların bir qismi qri­­qorian kil­sə­si­nə üz tut­mağa məc­­­bur oldu. Be­ləcə, Qafqazın daha bir ərazisi döyüşsüz erməniləşdi. Bö­yəl­mək yo­­­lun­­da bu çox mü­hüm uğur idi. Ay­­rı­ca liderləri ol­­madığı səbəbindən kil­sə er­mə­­­ni­lə­rin hə­­­ya­tında əsas rol oynayır, gələn hökm­dar­la­rın qar­şı­sın­da onların adından katalikos da­­nı­şır­­dı. Mü­­səl­man türk­­lər kil­­sə­nin istəklərinə ehtiramla ya­na­şır, ki­çi­­yin in­ci­dil­məsi ayıb hesab olunurdu. Erməni kilsəsi xəl­vətdə müxtəlif xəyanətlər etsə də aş­karda borc­lu qal­­mır­­dı. Onun ən yaxşı töhvəsi isə yal­­­nız yaraşıqlı er­mə­ni qızları idi. Kilsə üçün qadın ən dəyərli siyasi vasitəyə çevrilmişdi. Hökm­da­r ar­va­dının erməni olması isə hə­­­min döv­­­lətin ba­şın­da məhz bir er­­məninin oturması qə­dər əhə­miy­­yətli idi. Türk hökm­dar­ların ermənilərə Al­lah naminə gü­­zəştlər etməsi on­ları qüd­rət­lən­di­rir, mü­ha­­­ri­bə­­­lərə sə­fər­bər olunmaması isə əhali sayını artırırdı. Dağlıq Qa­rabağ Alba­ni­yanın tər­kibində bir ərazi idi və burada xristian qarqarlar və utilər ya­şayırdı. Xris­tian ol­­ma­­ları səbə­bin­dən ermənilərin məhz orada cəm­lən­mə­si halı əv­vəlcə tə­bii qay­da­da baş verdi. Bəzən qeyri-tə­bii yollar da üzə çıxırdı. II Ru­siya -İran mü­ha­ribə­sin­dən son­ra, 1828-ci ildə Türk­mənçay sülh mü­qaviləsi ilə Azər­bay­ca­nnın bir hissəsi Ru­siya tərkibinə ve­ril­di, onun İrəvan, qismən də Nax­çıvan xan­lığı əra­zi­sin­də  Er­mə­­­ni vilayəti  ya­­­radıldı. İra­nın Qərb ərazilərində ya­şa­yan 40 min, Türki­yə­nin Şərq tor­paq­la­­rın­­­da məs­­­­kunlaşmış 84 min er­mə­ni xristian Rusiyanın tə­əbəsi ol­mağa təhrik edildi. Özü­nün Qafqaz si­ya­sə­ti­­nə əsasən Ru­si­ya on­ları İrəvan xan­lı­ğı­nın  əra­zisin­də məs­kun­laş­dır­dı. Beləcə, er­mə­ni kilsəsi mü­­səl­man-türk tor­paq­larında yerləşdikcə, artdıqca qüd­­rət­lə­nir, za­man keç­dik­­cə türk topo­nim­lə­rinə, ta­­rixi abi­­də­lərinə, folk­loruna,  milli mət­bə­xi­nə, adət-ən­ənə­lə­rinə sahib çı­xırdı. Onlar hətta üç məşhur müəzzinin vəfa­tın­dan sonra əhə­miy­­yətini qis­­­mən itirmiş Üçmüədzin məsçidini də ələ keçirdə və Eç­miadzin adı ilə mərkəzi iqa­mət­­gaha çevirə bildilər. Oğuz  türkləri bir də on­da ayıldılar ki, er­mə­nilər kifayət qə­dər artmış, müəyyən əra­ziləri tutmuş və liderlər ye­tiş­dir­miş­di­lər. XX əsrin əvvəl­lə­rin­də tarixi şərait və hər­bi vəziyyət də er­mənilərin tə­­rə­fində oldu. Amma dövlət yarat­maq­­dan ötrü er­mə­ni­lərə konkret ərazidə böyük say tərkibinə ma­­lik ol­maq lazım idi. Bu­­na görə xristian hi­mayədarları Ana­dolu və Azərbaycan türk­lərini İrəvan xanlığı ərazisindən sı­xış­­dırıb çıxart­maq, bu əra­zi­lər­də Türkiyə və Ru­siya ermə­ni­ləri­ni yer­­ləş­dirmək siya­sə­ti­ni davam et­dir­di­lər.Erməni-qriqoryan kilsəsi yenə qabağa düş­müşdü. Kilsə oğuz türklərinə qarşı gənc­lərin dü­şün­cə­sini zəhərləyən hökm­­lər çıxardırdı. Buna görə dünya­nın müx­təlif ölkə­lə­rində qanlı aksiyalar törədən 27 ən güc­lü ter­ror­ təş­­ki­la­tının 12-si er­mə­nilərə məxsus idi. “ASA­LA”, “Hın­çaq”, “MAQ”, “Erməni bir­li­­yi”, “Er­mə­nis­­tan Azadlıq Cəb­­­həsi”, “Cavaxk”, “Fidi­ani”,”Dro” adlı təş­ki­lat­ları və Daş­­naksütyun par­ti­yası öz qanlı fə­aliy­yətini yal­nız türk mə­murlarına, sər­kər­də­lə­ri­nə, mü­­­­əs­si­sə­lərinə, biznes strukturlarına qarşı yönəlt­mişdi. Er­­mə­ni cina­yət­lə­ri 1904-1907, 1914-1915, 1918-1920, 1948-1952, 1966-1967, 1988-2003-cü il­lərdə daha qan­lı xa­­­rak­ter aldı. I Dün­ya müharibəsi za­manı isə çox dəhşətli hadisələr ya­şan­dı. 1914-1920-ci illərdə türk əskəri I Dünya müharibəsi səngərlərində vuruşduğu zaman, ermənilər köməksiz qalan arxa cəbhədə, eləcə də Azər­bay­can və İran əra­zisin­də rəsmən 3,5 mil­yon oğuz tür­künü qətlə yetir­di­lər­. Türklər Və­təndaş mü­­ha­ri­bə­si­­nin acı nəticəsi olan bu fa­ciəni dilə-dişə salmağı öz­lərinə aciz­lik sa­nıb sus­dular, qat-qat az it­kilər vermiş er­mə­ni­lər isə bü­tün dünya qar­şı­sında göz yaşı axıdıb, it­­ki­lə­ri­­nə genosid (qət­li­am) adı verdilər, yar­­dım, ianə və təz­mi­nat tələb etməyə baş­­ladılar. Aldıqları çox sərt cavab qar­şı­sın­da er­mə­nilərin bir qis­mi  daha Anadoluda və Qaf­qaz­da qə­rar tuta bil­­­mə­yib, bü­tün dün­­yaya ya­yı­lmışdı. Hara kö­­çür­dü­lər­sə özləri ilə  bö­yük­lük iddiasını da apa­­rır və lob­bi yara­dır­dı­lar.1917-ci ildə müsəlman Bakıda ha­ki­miyyətə yiyələnmiş erməni S.Şa­um­yan kil­sə­nin stra­teji planını hə­yata ke­çirtməkdən ötrü mühüm fürsət qazandı. Onun ya­rat­dığı 26 min nəfərlik erməni silahlı dəstələrinin ba­şına Mi­koyan, An­dronik, Kor­qanov, Ha­ma­zasp və S.Lalayev kimi qəddarlıqda ta­­nı­nan ermə­nilər gətirildi. Onlar isə guya ki, so­vet ha­ki­miy­yə­ti qururmuşlar kimi Ba­kı, Gəncə, Şamaxı, Quba, Qa­rabağ, Göy­çay, Lən­­­kə­ran, Nax­çı­van və digər böl­gələrdə türk əha­li­yə qarşı qət­li­amlar tö­­rət­di­lər. Növ­bə­ti tarixi fürsət nəti­cə­sin­də, 1918-ci ildə ermənilər Qaf­qazda Er­mə­nis­tan adlı kiçik  bir döv­lət yarada bildilər. Hə­min ilin 30-31 mart tari­xində onlar Azər­­bay­ca­nın Bakı şə­­hərində 30 min dinc sakini xüsusi aman­sız­lıq­la qətlə yetirmişdilər. Ap­rel­də İrə­va­nın türklər ya­şa­yan mə­həlləsi yandırıldı, ca­maat gül­lə­yə tut­ul­du. Qə­dim Azər­baycan tor­­pağı Zən­gə­zur oğuz türklərindən qismən tə­­miz­ləndi. 1943-cü ildə Britaniya, ABŞ, SSRİ dövlət başçılarının II Dünya müha­ri­bə­si ilə əlaqədar top­laş­dığı Teh­­ran kon­fran­sında dün­ya er­mə­­­ni lob­bisi İranda yaşayan er­mə­nilərin SS­Rİ tər­kibindəki Ermənistan res­pub­lika­sına kö­çü­rül­mə­sini xa­hiş etdi. II cəb­hənin açıl­ması na­­mi­nə Stalin buna ra­zı­lıq ver­di. İrandan gələcək ermənilərin da­ha rahat yer­ləşdirilməsi məqsədilə Er­mə­nis­tanda əha­li­nin 52%-ni təşkil edən oğuz türk­lə­ri­nin çıxa­rı­lıb Azər­­­baycan SSR-yə gön­­­­­də­ril­­məsi qərara alındı. Həmin insanlar yaşamaq üçün Muğan və Mil çölünün susuz ərazilərinə töküldülər. Bu insanların çoxu bircə ilin içərisində tələf oldu. 1948-53-cü il­lərdə də bir neçə belə amansız de­por­ta­­siya gerçəkləşdi. Be­­ləcə, Er­mə­­nis­tan adlanan ərazidə əhalinin de­moq­rafik tərkibi sürətlə er­mə­ni­ləş­­di­ril­di. 1986-cı ildə M.Qorbaçov Sov.İKP MK-nın Baş katibi se­çil­di. O, Fransada sə­­fər­də olarkən erməni lobbisi onun arvadına çox də­­yərli bir üzük hə­diy­yə et­di və ondan Azər­bay­­­­­can SSR-nin ərazisində ermənilərin daha sıx məskunlaşması nazarə alınaraq 1923-də yaradılmış Dağ­lıq Qa­ra­­bağ Muxtar Vilayətində (DQMV) “əzilən” ermənilərə hi­ma­­yə­darlıq et­­mə­si xahiş olun­­du. M.Qorba­ço­vun iqtisadi məsələlər üzrə mü­şa­viri erməni Aqen­bekyan isə Fransa jurnalına müsahibə verib, DQMV-nın Er­mə­nis­ta­na ve­­ril­­­mə­sini tam münasib he­sab etdi. Bunlardan həvəslənən DQMV Ali So­­ve­ti vi­la­yə­tin Er­mə­nistan SSR-ə bir­ləşməsi barədə qə­rar qəbul etdi. Azər­baycan bu qanun­suz­luğu aradan qal­dırmağa ma­­cal tap­mamış Ermənistan rəh­bər­­liyi öz tarixi ata-baba tor­paq­­la­rında ya­şa­yan, indi Ermənistan SSR ərazisində qalmış azər­bay­­can­lıları zorla qov­mağa baş­ladı. Bu zaman 216 azər­bay­canlı xü­susi aman­sız­lıqla qətlə yetirildi. Ermənistanın 172 ya­şayış mən­tə­qə­­sində ya­­şa­yan 182 min azər­bay­canlı, 18 min kürd qarlı-şaxtalı qış gün­­lə­­rində öz ya­şa­yış yerini atıb Azər­­bay­can SSR-ə qaç­mağa məcbur oldu. Paytaxt Ba­kını buna qarşı eti­raz mi­tinq­ləri bürüdü. Ey­­ni za­man­da Ermə­nis­ta­nın pay­­taxtı Ye­re­vanda da gu­ya ki, DQ­MV-dəki er­mə­ni­lə­rin po­zu­lan huquq­larının müdafiəsi məq­sə­dilə mi­tinqlər təş­kil olundu. SSRİ rəh­bər­liyi üçün tam er­mənilərdən ibarət olan DQ­MV-nın Er­­mə­nis­tan SSR-ə bir­ləş­diril­mə­sin­dən ötrü heç bir maneə qal­ma­ya­caq­dı. Ancaq 1991-ci il­də SSRİ süquta uğ­­­radı. SS­Rİ-nin varisi olan Rusiya onun səhvlərindən dərs gö­­türmədi. Rusiya daha ciddi cəht­lə Dağlıq Qarabağı azərbaycanlılardan bo­şalt­mağa ça­­­lışdı. 1992-ci il fev­­­ral ayı­nın 25-dən 26-a ke­çən ge­cə 366-cı rus alayı azərbaycanlıların yaşadığı Xo­­calı şə­hə­ri­nə hücuma keçdi. XX əsr­­də ermənilərin türklərə qarşı daha dəh­şət­li soy­­­qırımı tö­rə­dil­di. Xocalıda  613 nəfər dinc sakin (63-ü uşaq, 106-ı qa­dın, 70-i qoca) qətlə yetirildi. Qaç­mağa ça­lı­­şan və bu zaman pusquya dü­şən azər­bay­canlılar gül­ləbaran edil­­miş, son­ra başı kə­­silmiş, də­­risi soyulmuş, göz­ləri çıxarılmış, ha­­milə qa­dın­la­rın qarnı de­şil­mək, döş­lə­ri kə­sil­məklə meyitlər təhqir olun­muş­­du. SSRİ rəhbərliyinin təzyiqləri nəti­cəsində daim silahlı hü­­­cum­lar qar­­­şısın­da əli­­ya­­lın və kö­mək­siz qal­ma­sı oğuz türklərini Dağlıq Qa­ra­­bağ­­dan kütləvi şəkildə di­dər­­gin sa­lırdı. 1992-93-cü il­lər­də Azər­bay­ca­nın yalnız azərbay­can­lı­ların yaşamış olduğu Şuşa, La­çın, Kəl­­­bə­cər, Ağdərə, Ağ­­­dam, Fü­zu­li, Cəb­­rayıl, Qu­badlı və Zəngilan kimi şəhər və ra­yon­ları, əra­zi­si­­­nin Dağlıq Qarabağdan kənar ərazilər də daxil olmaqla 20%-i iş­ğal olun­­­du, 1 mil­yondan çox və­təndaş öz Və­tə­nin­də qaç­­­qın-didərgin və­ziy­­­yətinə düş­­­dü, Ba­kıda ermə­ni­lə­rin əli və təhriki ilə müx­tə­lif terror aksiyaları, diversiyalar keçirildi.
Er­mə­ni­lə­rin “Dağ­­­lıq Qa­rabağ” ar­zu­su ar­tıq “Də­niz­dən Də­ni­zə Böyük Er­mə­nis­tan” sev­dası ilə əvəz­­­­lən­mişdi. Fürsət var ikən onlar Azər­­­bay­canı bü­tün­­lüklə işğal etmək istəyirdilər. Bu zaman Azər­­­­­­­­bay­canda rəh­bər­liyə xal­­­qın bö­yük oğlu Heydər Əli­yev gə­tirildi.Onun sa­yə­­sin­də 1994-cü ildə atəş­kəs im­za­­­lan­dı. Atəş­­­­kəs dövründə Azərbaycan tədricən böhrandan çıx­dı, iqti­sadi və hərbi cə­hət­dən in­­­­ki­şaf etdi, yeni dövlət quruculuğunda mühüm addımlar atdı, qondarma “Dağlıq Qarabağ” problemi barədə əsil həqiqətləri bütün dünyaya çatdırdı. Ermənistan isə zaman öt­dük­cə yoruldu, müharibə öl­kə iqti­sa­diy­ya­tı­nı çök­­­dür­dü, o, bölgədə təkləndi, bey­nəl­xalq layihə­lər­dən kənarda qaldı. Er­­mə­ni xal­qı ar­­tıq kilsə oyun­la­rın­dan tamam bezmişdi və öl­kədən qa­çıb dün­ya­­ya yayılırdı. Onun əha­­­lisi 3,3, Azər­­baycanda isə əha­li artıb 9 milyona, 2010-cu ildə erməni büd­cəsi 2 mil­yard, Azər­bay­canda isə 15 milyard dol­lara çatmışdı. Azərbaycan bu ədalətsiz müharibəni indi asanlıqla öz xeyrinə həll edə bilərdi. Lakin o beynəlxalq təşkilatların tövsiyələrinə hörmət edərək problemin sülh danışıqları yolu ilə həll ediləcəyinə ümid edir və gözləyirdi. Onsuz da zaman onun xeyrinə işləyirdi. Azər­baycan koc­mosa öz ra­bitə pey­kini buraxmağa hazırlaşdığı bir vaxtda Ermə­nistan əha­­lisinin rəs­­mən 20,3%-i( qey­ri-rəsmi 40%-i) xa­ri­­cə mühacirət etmiş, 23,5% yoxsulluq həd­dinə en­mişdi. Ölkə mü­əs­sisələrinin əksəriyyəti xa­rici borclara zəmanət qo­yul­­duğu üçün artıq Ermənistanın əlindən çıx­mış­dı. Böyük Er­mə­nistan yaratmaq is­tə­yən bir xalq möv­cud olan ki­çik Ermənistanı da tam itirmək və­ziy­­yə­tinə düşmüşdü. Kiçik xal­qın bö­yük­­lük maniyası nəhayət onu da­ğılıb yoxa çıx­maq mər­hə­lə­si­nə gətirmişdi.
Tam məntiqə uy­ğun aqibət idi.   

Комментариев нет:

Отправить комментарий