13.02.2013

Feridun Andaç - ATAM VƏ GİLAS AĞACI

Aytən Təhmasibin tərcümələri

"İnsanları danışdıran çəkdikləri acılardır". Mişel del Kastillo

(Bertan Onarana)

Yağış xəfifcə çisələməyə başlamışdı. Başımız atamla min  ilin həsrətliləri kimi söhbətə qarışımışdı.
Gilas ağacının yarpaqları xışıldayırdı. Aradabir o, xışıltını  dinləyirdim.
Anam “bu  söhbət çaysız  getməz”, - deyib samovara od salırdı.
Atam isə ağaca söykənib ətraf mühitin çirklənməsindən  danışırdı.

Buradan, bu bağdan o yana bircə addım atmaq  istəmədiyini, atarsa başqa bir dünyayla qarşılaşmağa dözə  bilməyəcəyini deyirdi.        
Tez-tez bağın ortasında qol-qanad açmış bir ağacın  budaqlarına baxırdım.
Yaşıl, çəhrayı və yenicə qızarmağa başlamış gilasları  yarpaqların arasından görə bilirdim.        
Birdən hovuzdakı fəvvarənin səsini göy gurultusu batırır.
Bağın yaşıl örtüyünə çökən səs dalğalarını sanki görürəm.
Ətim ürpəşir.
Atam “sən göy gurultusundan həmişə qorxmusan”, - deyir.
Göy gurultusunun ardınca həmişə dolu gəlir.
Bütün günü ağacın daldasındakı çardaqda oturub sanki bağı  beynimə köçürmüşdüm.
Atam bu bağı məktublarında “bircə  mələkləri çatmır” - deyə təsvir edərdi.
Uşaqlığımızın keçdiyi şəhərdə min bir əziyyətlə saldığı  bağın bənzərini burda yaratmışdı.
Sırf bu bağı sala bilmək üçün, şəhərdən kənarda, əlçatmaz,  ün yetməz bir  yer  tapmış, elə o şəhərdə olduğu kimi əvvəl  bağ yeri seçmiş, çardaq, hovuz yeri ayırmış və pöhrələrdən kəsdiyi qələmlər əkməyə başlamışdı.      
Onun bu həngaməsinə çox da əhəmiyyət verməmişdim.
Mən ölkəni onun yaratdığı belə bir bağa çevirmək  həvəsiylə alışıb-yanırdım.
Aradabir evimizə baş çəkdiyim zaman gördüyüm ancaq  cücərmiş qələmləriydi, vəssəlam!
O elə hey əncir ağacları əkdiyindən, tənəkləri  kükürdlədiyindən, mənim sevdiyim firəng üzümünün yetişdiyindən; toyuqlardan, dovşan və  kəkliklərdən danışardı.
Özümü elə göstərərdim ki, guya  qulaq  asıram.
Tələsirdim, harasa vaxtında çatmağın təlaşıyla, od almağa  gəlibmiş kimi evə dəyib aradan çıxırdım.
Anamın sevgi dolu, incik baxışlarının izi qalırdı üzümdə.
Atam həmişə, meyvə mövsümlərini “yaddan  çıxarmamağımı ” məsləhət görürdü.
Hiss elətdirmədən, bağdakı ağacların adından danışaraq, nəyin nə vaxt, hansı mövsümdə edilməsini öyrətmək  istəyir, nədənsə, torpağa ən yaxın məni görürdü.      
Turgenevin “Atalar  və  oğullar”ını hələ orta məktəbdə  oxuyarkən, böyüyüb boya-başa çatdığımız şəhər evimizin bağçasındakı çardaqda oxuyub bitirmişdim.
“Mən nihilistəm” - deyə- deyə ortalıqda gəzişirdim.
Bu sözüm  küçədən evə, anamın qulağına “sənin oğlun nihilist olub“ şəklində gəlib çatmışdı.
“-İst”li hər şey təhlükəliydi o zamanlar.
Anam dərzi olduğundan, bunu stilist kimi bir şey hesab   edib.
Lakin üstündən də “kommunist kimi bir şeydi” - deyiləndən sonra söhbəti atama  açıb danışıb.
Bir dəfə axşamtərəfi bağda samovar yandırmaq üçün mən çır- çırpı yığır, atamsa samovarı alışdırmağa kömək edə-edə,  “bu nihilistlik nədir, mənə bir başa sal, görüm, balam“, - dedi.
“Balam” sözündəki ədada bir doğmalıq duyulurdu.
Bəzən əsəbləşdikdə bu, yox olardı.
Deməli, əsəbiləşməmişdi, sadəcə, maraqlanırdı.
O vaxt utandığımdan atamın üzünə baxa bilməmiş,  çardağın başında cərgə-cərgə düzülmüş şüşələrimə gözüm  sataşmışdı. O sualın cavabını bilmirdim.          
O günlərdə   böyrümüzdəki  meşədən və bağımızdan  tutduğum böcəkləri kiçik dərman şüşələrinə yığıb kitab rəflərinə düzürdüm.
Anam qoxusundan şikayət edib hirsləndiyi üçün şüşələri bağa çıxartmış, mən də hirsi  soyusun deyə “müəllim təbiət  dərsiyçün istəyib“ - demişdim.
İndi də utanaraq və atama baxışlarımla şüşələri göstərərək, “hər şeyi araşdıran, sevdiyi işlərlə məşğul olan; böcəkləri qoruyan, heyvanlara qarşı şəfqətlə davranandır“, - demişdim.
Atam gülümsəmişdi.
Bu çox da inandırıcı deyildi.
Əlimdəki odun parçalarını atıb otağıma qaçmış, “Atalar  və  oğullar”ı  götürüb gəlmişdim.
Bazarovun yadıma düşən sözlərinin əlimdə bərk-bərk  tutduğum kitabın hansı yerində olduğunu tapmaq üçün səhifələrini o yan-bu yana çevirə-çevirə  qalmışdım.
O gün samovar çayının buxarında, axşamüstü davamını  oxuyacağımız “İncə  Məmməd “ i  bir yana atıb, “Atalar və  oğullar” a başlamışdıq.
Həmişəki kimi oxuyan mən idim.      
Sonralar adım “balaca kommunist” kimi çıxmışdı.
Nə olduğunu anlamırdım.
“Nihilistəm”, - deyib ortalıqda gəzməyim bütün ömrüm  boyu həyat istiqamətimi müəyyənləşdirəcək hadisələrin  başlanğıc nöqtəsi olmuşdu.  
Bazarov qədər üsyankar idimmi?
Düşünmürəm.
Atamın doğma münasibəti ilə anamın avtoritar davranışı arasında özümü “torpağın oğlu” kimi hiss etdiyim günlərdə çöl sevgisi mənə qarşısıalınmaz coşqular yaşadırdı.
Bəlkə də bu romanı özümə bir belə yaxın hiss etməyimin  səbəbi də bu idi.        
Bunu "12 mart hadisələri" zamanı tutulub, uşaqlığımdan qoparılıb o  cənub şəhərinin cəhənnəminə göndərildiyim zaman daha  çox hiss edəcəkdim.
Özümə gələndə sanki pəncərədəki reyhanlardan heç ayrılmadığımı hiss etmişdim.
Bağımızı, atamla kitab oxumağımızı, anamı, bir də nədənsə  Bazarovu xatırlayıb kimsəyə  hiss etdirmədən ağlamışdım.          
Atam yatmağa başlamışdı. Yağışın soyuğunu bədənimlə hiss edir, lakin gilas ağacının altından qalxmaq istəmirdim.
Halbuki gözlərimdən yuxu tökülürdü. Qalxıb səyahətə  çıxmalıydım sanki.
Qollarının məni qoruyan istiliyinə sığınmışdım.
Hava qaralmışdı, yolumuzsa uzun idi.
Qonağı olduğumuz evin yiyəsi, gecə vaxtı ora getməyin  çətin olduğunu demişdi.
Atam “bu günün işini sabaha saxlamayaq”, - deyib yola  çıxmağa tələsdirmişdi.        
Gedəcəyimiz kəndin sadəcə adını bilirdim: İqdasor.
Atamın xalası oğlu burda yaşayırdı. Arıçılıqla məşğul idi.
Aradabir bizə gələndə bal, pendir, kərə yağı gətirərdi.
“Yaşıl  vadi”dən danışmaqdan usanmazdı.
Bünyamin əmimiz bizim gözümüzdə arı kimi işləyən,  uşaqları başa düşən adam idi.
Təqaüdə çıxdıqdan sonra o kəndə  köçmüşdü.
“Bunlar həqiqidi, xalanızın uydurma nağıllarından deyil”, -   deyib danışdığı ayı hekayələrini nəfəsimiz kəsilə-kəsilə  dinləyirdik.
Qorxumuzdan bizə maraqlı olan sualları da verə bilmirdik.
Sanki ayılar hardansa çıxıb bizim bağımıza gələcək, - deyə  dilimiz tutulurdı.
Bu marağını atama da yoluxdurmuş, gətirib bağımızın bir  küncünə dörd arı pətəyi yerləşdirmişdi.
Ayıların bağçalara gəlib arı pətəyini necə apardıqlarını  dinlədikcə nitqimiz quruyurdu.          
Zil qaranlıqda qabağımızda zəif bir işartı var idi.
Velosipedin arxa təkərindən çıxan səslə atamın danışdığı  nağıl məni yuxulatmış, qollarının istisində yuxuya  getmişdim.
Oyandım ki, yağış yağır, biz də yerimizdə dayanmışıq.
Velosipedin təkəri partlamışdı. Atam əlindəki fənəri mənə  verdi ki, velosipedin arxa təkərini düzəltsin.
Plaşımızdan “çadır qurub” altına girmişdik.
Atam təkəri yamamağa iki dəfə cəhd etsə də, alınmamışdı.
Yağış güclənmişdi. Çəmən və torpaq  qoxusuyla birgə yağışın soyuğu da bədənimə işləyirdi.    
Atam, “balam, əlini ver, bundan sonra piyada gedəcəyik” -  deyərək sol əliylə sağ əlimi, sağ əli ilə isə velosipedi  tutub   yola davam edəcəyimizi söyləmişdi.
Sol əlimdəki fənəri, yağışın islatmasına baxmayaraq, bərk- bərk tutmuşdum.
Atam aradabir onu yandırmağımı istəyirdi.
Mən ayılardan, Bünyamin əminin danışdığı hekayələrdən  söz salırdım.
Atamsa bu türkünü zümzümə edirdi:
     
         Yavru- yavru hüma* quşu yüksəklərdən səslənər
         Ağam, yar qoynunda bir cüt  sona bəslənər
         Yavru -yavru sən ağlama kirpiklərin islanar,
         Ağam,mən ağlaram, gülüm, belə, belə   dəli  könül  uslana
         Yavru, sən bağ ol ki, mən  bağçanda gül  olum!
         Ağam, layiqəmmi yanıb, yanıb  kül  olum?!
         Yavru -yavru sən  əfəndim, mən  qapında  qul  olum
         Ağam, qoy  desinlər, belə, belə, belə bu  da  bunun quludur.
     
Səsi çox təsirliydi.
Bilirdim ki, ilk sevdiyi qadın gedəcəyimiz yerdə yaşayır.
Şəhərdə, bir xınayaxdı gecəsində uzun, qara saçlı, gözəl  gözlü gənc bir qadın qardaşımla məni qucağına almış, bağrına basıb ağlamışdı.
Uşaq olduğumuz üçün nə onu, nə də bizdən gözlərini  çəkməyən  qadınların pıçhapıçlarını başa düşə  bilməmişdik.
Sonralar öyrənmişdim ki, bizim Leyla bacı dediyimiz  gözəl qadın atamın ilk məhəbbəti olub.
Mən, Bünyamin əminin “yaşıl vadi”sinə, arı pətəklərinə meyvə  bağçasına çatmağı, çıxacağımız qızılbalıq ovunun  necə keçəcəyi haqda düşünürdüm.
Atam isə sevdalı türkülərə qarışmışdı.
Gözümdən  yuxu  tökülürdü.  
Məni o gəzintidən anamın səsi ayırdı. Söykəndiyimiz gilas ağacının ilk pöhrəsini əlimdə tutaraq velosipedlə, günəşli  bir gündə şəhərə qayıtmağımızı xatırlayıram birdən.
Bu şəhərə köçən zaman atam həmin gilas ağacından pöhrəsindən qələm edib burdakı bağa əkmişdi.
Qol-budaq atan gilas ağacının ona həmişə məni   xatırlatdığını deyən anamın  “yağışın altında yatmayın” -  deyə bizə xəbərdarlıq  etməsini qulaqardına  vurub yenidən  o xəyallara qayıdıram.      

Ankara, 26-27 may 1999

Tərcümə etdi: Aytən Təhmasib

Комментариев нет:

Отправить комментарий